محمدتقی بن محمداسماعيل استرآبادی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
محمدتقي بن محمداسماعيل استرآبادی
000-1272هـ.ق.
درباره‌ي «محمدتقي بن محمداسماعيل استرآبادي» از علما و دانشمندان سده‌ي 13هـ.ق.، اطلاعات زيادي در دست نداريم. مرحوم «شريف رازي» او را از شاگردان «شيخ محمدحسن» «صاحب جواهر» و «علامه سيد ابراهيم قزويني» دانسته است.
«آقابزرگ» کمي مفصل‌تر بيان داشته و علاوه بر دو استاد فوق‌الذکر، «شيخ علي» و «شيخ حسن»، دو پسر «شيخ جعفر کاشف‌الغطا» را از استادان وي برشمرده است.
ليکن آنچه درباره‌ي وي مي‌توان گفت، اينکه در استرآبادي ديده به جهان گشود. در جواني راهي «مشهد» مقدس گرديد و مدت سه سال در حوزه‌ي «مشهد» به تحصيل مقدمات و بخشي از سطوح پرداخت. پس از فراگيري هيئت، حساب، نجوم و هندسه، به زادگاهش «استرآباد» بازگشت.
زمان زيادي در «استرآباد» درنگ نکرد و به مقصد «اصفهان»، عازم سفر شد. در حوزه‌ي «اصفهان» مدت سه سال نزد «محمدتقي بن محمدرحيم تهراني» به تحصيل علوم ديني ادامه داد. آنگاه که به درجه‌ي اجتهاد رسيد، از وي و ديگر استادان «اصفهان» اجازه روايي و اجتهاد دريافت نمود و مجدداً به زادگاهش «استرآباد» مراجعت کرد.
اقامت وي در «استرآباد» به طول نينجاميد و با خانواده راهي عتبات عاليات گشت. وي مدت چهارده سال در حوزه‌ي علميه‌ي «نجف اشرف» و «کربلا»، از «محضر شيخ محمدحسين بن عبدالرحيم اصفهاني»، «آقا سيد ابراهيم قزويني» و «شيخ محمدحسن نجفي»، به تکميل تحصيلاتش پرداخت. آنگاه که از آنان اجازه‌ي اجتهاد و روايت دريافت کرد، براي بار سوم به «استرآباد» بازگشت. و به تدريس علوم و ارشاد مردم پرداخت.
شيخ محمدتقي مدت چهارده سال رياست امور شرعي «استرآباد» و امامت مسجد جامع اين شهر را برعهده داشت.
مردم از وي اطاعت کرده و بسيار به او اعتقاد داشتند. ملا محمدتقي زباني گويا و سخني شيوا داشت.
سال 1271هـ.ق. براي گزارش اوضاع متشنج منطقه، به «تهران» سفر کرد تا دربار را از وضعيت وخيم آن منطقه آگاه نمايد. ليکن هنگام بازگشت و در حدود سال 1272هـ.ق. دارفاني را وداع گفت و جنازه‌اش را پس از تشييع، به «نجف اشرف» بردند و در «وادي‌السلام» دفن کردند.
شيخ محمدتقي در فقه، اصول، عقايد و مواعظ، آثار زيادي تاليف کرد، ليکن از آثار وي، فقط دو مورد شناسايي شده است که در ذيل معرفي مي‌گردد.
البته ناگفته نماند که فرزندش «ملا محمدصالح»، تعدادي از تحقيقات و تقريرات پدرش را در يک مجموعه همراه با اجازاتي که از استادانش دريافت کرده بود، تحت عنوان «کهف الوري» جمع‌آوري کرده است.
آثار:
اين اثر به زبان عربي و ظاهراً در موضوع علم اصول فقه است.
نسخههاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي سيد محمدباقر طباطبايي» در «کربلا» به شماره 206 در 418 صفحه، کتابت سال 1250هـ.ق. موجود است.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
بنا به گزارش «معجم التراث الکلامي»، وي کتابي در اعتقادات به نگارش در آورده است.
نسخههاي خطي:
همين گزارش خبر از وجود آن در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 7300 داده است.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
مجموعه آثار شيخ محمدتقي است که فرزندش «ملا محمدصالح» جمع‌آوري کرده است.
نسخههاي خطي:
1 نسخه از اين اثر را «آقابزرگ» نزد «شيخ عبدالله اصفهاني» در «قم» مشاهده کرده است.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
دايرةالمعارف تشيع 2/107-108؛ الذريعة 18/189؛ شرح‌حال علما و ادباي استرآباد (استرآباد نامه) 179-182؛ طبقات اعلام الشيعة (الکرام البررة) 1/209؛ گنجينه‌ي دانشمندان 6/407؛ معجم التراث الکلامي 1/389-390.