محمدشفیع بن محمدعلی استرآبادی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
ح. 1045- بعد 1117هـ.ق.
«ملا محمدشفيع» فرزند «مولا محمدعلي بن احمد بن کمال‌الدين حسين استرآبادي» است. او از علماي بزرگ «شيعه» و نواده‌ي دختري «علامه مجلسي» است.
شيخ محمدشفيع در حدود سال 1045هـ.ق. در خانداني برخوردار از علم و عمل، گام بر عرصه‌ي گيتي نهاد.
وي پس از تکميل مقدمات علوم در زادگاهش، به حوزه‌ي درس پدرش شتافت و مدارج عالي دانش و اجتهاد را طي کرد.
شيخ محمدشفيع، چون به درجه‌ي اجتهاد نايل گشت، از پدرش و مراجع تقليد عصر خويش اجازه‌ي اجتهاد دريافت کرد.
هم‌چنين به تعدادي از علما، از جمله به «مولا محمداکمل بهبهاني»، پدر «آقاباقر وحيد بهبهاني»، اجازه داد.
«وحيد بهبهاني» به واسطه‌ي پدرش از وي نقل حديث مي‌کند. نيز «سيد محمد بن علي بن حيدر مکي» به سال 1117هـ.ق. از وي اجازه دريافت نمود.
سال مرگ شيخ محمدشفيع مشخص نيست. اما مسلم است که پس از تاريخ فوق درگذشته است.
آثار:
به گزارش «آقابزرگ»، محمدشفيع استرآبادي، براي يکي از شاگردانش به نام «اسماعيل» که نزد وي تحصيل کرده بود، اجازه‌اي به تاريخ 1075هـ.ق. نگاشته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي از اين اجازه بر روي نسخه‌ي «شرح قصيده‌ي ميميه‌ي فرزدق» که در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 9874 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
شيخ محمدشفيع مسائل مهم اعتقادي و اصول دين را به زبان فارسي، در چهار مقاله و هر مقاله در چند فصل مرتب کرده و آن را به نام «شاه سليمان صفوي» نگاشته است.
وي در بخش نبوت، شواهدي از کتاب‌هاي آسماني اديان ديگر و در بخش امامت از آيات و روايات بهره برده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 10239 در 79 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک تهران» به شماره 12/5845 در مجموعه 142 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي رشت» به شماره 249ر در يک مجموعه 540 برگي، کتابت سال 1296هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي مشهد» به شماره 946 در 142 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«آقابزرگ» معتقد است که اين اثر متعلق به محمدشفيع استرآبادي ساکن «هند» است. پس از آن احتمال داده است که اين دو شخصيت يک تن هستند.
در هر حال مسئله‌ي «اعادة المعدوم» از مسائل فلسفي و کلامي است که مورد توجه محمدشفيع استرآبادي قرار گرفته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک تهران» به شماره 13/593 در يک مجموعه 308 برگي، کتابت سال 1125هـ.ق. موجود است.
به گزارش «آقابزرگ»، 1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي خصوصي شيخ علي کاشف‌الغطا» در «نجف اشرف» موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر نيز در فهرست نسخه‌هاي خطي «کتابخانه‌ي ملي ملک» به محمدشفيع استرآبادي نسبت داده شده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک تهران» موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
5. حاشية علي شرح الاشارات للطوسي
«شرح الاشارات و التنبيهات» اثر «خواجه نصيرالدين طوسي» در فلسفه‌ي اسلامي، منطق و حکمت است. شيخ محمدشفيع تعليقات و حواشي بر آن نگاشته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
کتاب «الشافي» در موضوع امامت، متعلق به «شريف مرتضي» است. شيخ محمدشفيع برآن نيز حاشيه نگاشته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک تهران» به شماره 8/593 در يک مجموعه 308 برگي، کتابت سال 1125هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
17. الرسائل الکثيرة
اين اثر را «آقابزرگ» در «الذريعه»، به محمدشفيع استرآبادي ساکن «هند» نسبت داده است. از آنجا که در ذيل «اعادة المعدوم» همين محمدشفيع را به احتمالي، با محمدشفيع بن محمدعلي يکي فرض کرده است، لذا در زمره‌ي آثار وي آورده شد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
18. شرح الاربعين (الاربعون في فضائل اميرالمومنين علي ابن ابي‌طالب (ع))
اين اثر نيز در فضايل اميرالمومنين (ع) و احاديث خاص امامت است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک تهران» به شماره 680 در 164 برگ، کتابت سال 1129هـ.ق. و شماره 9/5845 در 142 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
19. شرح حديث «لو ان الغياض اقلام»
اين شرح در موضوع اعتقادات است که به خواهش برخي دوستانش آن را نگاشته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 4130 در مجموعه 125 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
کتاب «التهذيب» از آثار «سعدالدين تفتازاني»، در منطق و کلام است. شيخ محمدشفيع آن را شرح کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«قصيده‌ي ميميه‌ي» «فرزدق» از قصايد مشهور در فضايل ائمه‌ي اطهار عليهم السلام، خصوصاً توصيف و مدح امام زين‌العابدين عليه السلام است. بسياري از دانشمندان و ادبا آن را شرح کرده‌اند. محمدشفيع استرآبادي نيز آن را شرح کرده است.
شرح استرآبادي نيکو توصيف شده، و شارح پس از ذکر هر بيت، نخست مطالب ادبي را بيان و سپس توضيحات لازم را آورده است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 9874 در 22 برگ، کتابت 1157 هـ.ق. و شماره 8549 در موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر در فهرست نسخه‌هاي خطي «کتابخانه‌ي ملي ملک» به محمدشفيع استرآبادي نسبت داده شده است. ليکن مشخص نيست که منظور محمدشفيع بن محمدعلي است يا شخص ديگر؟
نسخه‌هاي خطي:
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک تهران» به شماره 11/593، 12/593 و 15/593 در يک مجموعه 308 برگي، کتابت سال 1125هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
اعيان الشيعة 9/364؛ تتميم امل الآمل 180؛ تراجم الرجال 3/265؛ تلامذه علامه مجلسي 162؛ دانشمندان و بزرگان اصفهان 2/696-697؛ دايرةالمعارف تشيع 2/109؛ الذريعة 6/105، 150 و 11/92، 566 و 10/255 و 14/13، 86 و 17/123 و 20/309؛ زندگي‌نامه علامه مجلسي 2/41؛ طبقات اعلام الشيعة (الکواکب المنتشرة) 6/342-343؛ فوائد الرضوية 542؛ فهرست نسخه‌هاي خطي کتابخانه‌ي ملي ملک 5/94، 95؛ مرآت الاحوال جهان نما 1/75؛ معجم التراث الکلامي 1/155، 216، 336 و 3/46 و 4/76؛ معجم المولفين 3/345؛ معجم طبقات المتکلمين 4/378-379؛ نجوم السماء 252، 387؛ هدية العارفين 2/305.