محمدمعصوم بن محمدامین استرآبادی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
سيد محمدمعصوم بن محمدامين استرآبادي
000-ح. 1043هـ.ق.
ظاهراً در سده‌ي يازدهم هـ. ق.، دو شخصيت را به نام «محمدمعصوم استرآبادي»، مي‌توان شناسايي کرد. يکي از آنها شاعر و عارف بود. از اثر به جاي مانده از دومي، اين‌گونه مي‌توان حدس زد که وي عالم ديني بود.
ليکن منابع موجود، نام پدر هردو شخصيت را «محمدامين ميرلوحي» دانسته‌اند. اگر اين سخن را بپذيريم، بايد يکي بودن اين دو شخصيت را نيز بپذيريم؛ زيرا کمتر اتفاق مي‌افتد که در يک زمان و در يک شهر، دو شخصيت پيدا شود که نام و نام پدر آنان، يکي باشد. خصوصاً که شرح احوال هردو شخصيت در پرده‌اي از ابهام است.
برخي منابع علت اين ابهام و گمنامي را در سفر مير محمدمعصوم به «هندوستان» دانسته‌اند. آنان معتقدند که به دليل مهاجرت زودهنگام وي به «هندوستان»، شرح‌حال‌نگاران «ايران» از شناخت وي بازمانده‌اند. شرح‌حال‌نگاران هندي نيز شناخت خوبي از وي نداشته و اهميتي به شخصيت ادبي و علمي وي نداده‌اند.
به‌نظر مي‌رسد اگر شرح‌حال هر دو محمدمعصوم را ذيل يک مدخل بياوريم به واقعيت نزديک‌تر است.
در هر حال مير محمدمعصوم استرآبادي در «استرآباد» متولد گرديد و پس از تحصيل مقدمات و ادبيات، از زادگاهش خارج شد و مدتي در «هندوستان» بسر برد.
به درستي دانسته نيست که محمدمعصوم استرآبادي پيش از سفر به «هند»، به تکميل دانش خود، در «اصفهان» پرداخت، يا پس از بازگشت از «هندوستان»، مدتي در «اصفهان» درنگ کرد؟
آنچه مسلم است اينکه او مدتي در «اصفهان» بوده و برخي از آثارش را به «شاه عباس دوم» هديه کرده است.
محمدمعصوم در شعر «تسلي» تخلّص مي‌کرد. اشعار و آثار فارسي و عربي او حکايت از مقام بلند ادبي وي دارد.
«آقابزرگ» نام کامل وي را چنين نگاشته است: «محمدمعصوم بن محمدامين بن علي بن حسين استرآبادي»
از تاريخ دقيق و محل درگذشت محمدمعصوم استرآبادي اطلاعي در دست نيست. اما از فحواي کلام برخي منابع استفاده مي‌شود که وي در حدود سال 1043هـ.ق. در «هندوستان» درگذشته است.
آثار:
مجموعه اشعار محمدمعصوم استرآبادي است. در منابع، از ديوان وي نام برده‌اند. ليکن از نسخه‌ي خطي آن گزارشي نداده‌اند.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
2. الرسالة الوجيزة في المطالب الاهية
اين اثر به زبان عربي و در موضوع حکمت است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف بغداد» به شماره 1/5177 در 4 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
گويا مثنوي است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اثري است اعتقادي در موضوع قضا و قدر.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
کتابي است در علم رمل و جفر.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر در واقع ترجمه‌ي کتاب «تاويل الآيات الظاهرة» سيد شرف‌الدين علي حسيني استرآبادي است.
محمدمعصوم استرآبادي، علاوه بر ترجمه‌ي اثر فوق، ديباجه و مطالبي را برآن افزوده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 12508 در 310 برگ، کتابت سال 1087هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک تهران» به شماره 214 در 323 برگ، کتابت سال 1070هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موسسه خاورشناسي فرهنگستان علوم روسيه» به شماره 699-B در 363 برگ موجود است.
به گزارش «آقابزرگ» 1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 2009 و 1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه تهران» به شماره 3356 کتابت سال 1128هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 2357 در 395 برگ، کتابت سال 1055هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
ادبيات فارسي استوري 1/185؛ تذکرة الشعراء 4/402؛ الذريعة 9/170 و 18/365؛ رياض الشعراء داغستاني 1/150؛ تذکره‌ي صبح گلشن 85؛ فرهنگ سخنوران 113؛ فهرست نسخه‌هاي خطي کتابخانه‌ي ملي ملک 4/710؛ قاموس الاعلام 3/1655؛ کاروان هند 1/217-218؛ گلزار جاويدان 1/277 و 3/1568-1569؛ معجم التراث الکلامي 4/573-574؛ معجم المولفين 3/728.