محمدمومن بن دوست محمد استرآبادی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
محمدمومن بن دوست محمد استرآبادي
000-1088هـ.ق.
حکيم، متکلم، محدث، فقيه، اديب، رجالي و لغت‌شناس بزرگ عرب و عجم، «سيد محمد فرزند دوست محمد استرآبادي»، يکي از دانشمندان صاحب‌نام دوران صفوي و متولي کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي، در سده‌ي يازدهم هـ. ق. است.
سيد محمدمومن، اوايل سده يازده، در يک خانواده‌ي بزرگ علمي و مذهبي ديده به جهان گشود. تحصيلاتش را نزد پدر و استادان حوزه‌هاي علميه گذراند. دوره‌ي عالي را نزد «سيد نورالدين علي بن حسين عاملي موسوي» و سيد شهيد علامه «امير زين‌العابدين حسيني کاشاني» تمام کرد و از هردو استاد اجازه‌ي اجتهاد دريافت نمود.
دانشمند استرآبادي، پس از نيل به مقام بلند علمي و اخلاقي، در حوزه‌ي «اصفهان» به تدريس پرداخت و شاگردان بزرگي مانند: «علامه مجلسي»، «شيخ احمد بن محمد بحراني» را پروريد. «علامه‌ي مجلسي» از وي اجازه‌ي حديث دريافت کرده است.
او اواخر عمر، رهسپار «مکه‌ي مکرمه» گرديد و در آن حرم امن اقامت گزيد.
گفته مي‌شود، سيد محمدمومن استرآبادي با دختر «ميرزا محمدامين استرآبادي»، بنيان‌گذار مکتب اخباري‌گري، ازدواج کرد.
«وهابيان» به بهانه‌ي دروغين و اتهام آلودن مسجدالحرام به استفراغ، اين عالم بزرگ «شيعه» را در سال 1088هـ.ق. به شهادت رساندند.
آثار:
مير محمدمومن استرآبادي اين اجازه را به سال 1081هـ.ق. براي «شيخ احمد بن محمد يوسف مقابي بحراني» متوفاي 1102هـ.ق. در «کاظميه» نگاشته است.
نسخه‌هاي خطي:
ظاهراً «آقابزرگ» يک نسخه از آن را مشاهده کرده و آغاز آن را در «الذريعه» آورده است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اجازه را براي «علامه مجلسي» نگاشته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
کتاب «اثبات الرجعة» يا «الرجعة و ظهور الحجة» از آثار عربي مير محمدمومن بن دوست محمد استرآبادي است.
وي با استناد به ادله عقلي و نقلي، رجعت را از ديدگاه «شيعه» به اثبات رسانده است.
گفتني است که براي همشهري و هم‌نام وي، محمدمومن بن علي استرآبادي هم کتابي با عنوان «رجعت» گزارش داده‌اند.
نسخه‌هاي خطي:
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 1485 در 67 برگ، کتابت سال 1224هـ.ق.، شماره 4762 در 35 برگ، شماره 5154 در 2 برگ، شماره 6665 در 108 برگ، کتابت سال 1072هـ.ق. و شماره 91/4900 در يک مجموعه 377 برگي، کتابت سال 1072-1082هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 2584/ع در 185 برگ و شماره 1427/ع در 186 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي رشت» به شماره 7ر کتابت سال 1270هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه تهران» به شماره 1122 و شماره 1989 در 76 برگ، کتابت سال 1106هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آخوند همدان» به شماره 1/4709 کتابت سال 1073هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 5424 در 76 برگ، کتابت سال 1263هـ.ق. و شماره 65/1705 در يک مجموعه 606 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي فيضيه» «قم» به شماره 1/1325 در 165 برگ، کتابت سال 1074هـ.ق. موجود است.
«آقابزرگ» از وجود يک نسخه، نزد حاج «شيخ محمد سلطان‌المتکلمين ابن اسماعيل کجوري» خبر داده است.
هم‌چنين نسخه‌ي ديگري در «کتابخانه‌ي حسن صدرالدين»، کتابت سال 1081هـ.ق. گزارش شده است.
نسخه‌اي نيز در «کتابخانه‌ي راجه فيض‌آباد هند» گزارش شده است.
1 نسخه‌ي خطي نيز در «کتابخانه‌ي لس‌آنجلس» گزارش شده است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
4. عروض (رساله‌اي در علم عروض)
کتاب «عروض» به زبان فارسي، در بيان قواعد و اصول علم عروض نوشته شده است.
در مدخل مربوط به مير محمدمومن بن علي استرآبادي خواهيم گفت که براي او نيز کتابي با عنوان «عروض» گزارش شده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 287 در 69 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
سيد محمدمومن اين اثر را در بيان معجزات رسول خدا (ص) و شرح معراج آن حضرت نگاشته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه (س)» به شماره 2/4: 79-5950 در 104 برگ، کتابت سال 1246هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
اعيان الشيعة 10/45؛ امل الآمل 2/296؛ تذکره‌ي روز روشن 779؛ دايرةالمعارف تشيع 2/111؛ الذريعة 1/94، 252 و 10/163؛ روضات الجنات 7/302؛ رياض العلماء 5/154؛ شرح‌حال علماي شيعه 82؛ شهيدان راه فضيلت 318-320؛ طبقات اعلام الشيعة (الروضة النضرة) 8/592-593؛ علامه مجلسي بزرگمرد علم و دين 110؛ فرزانگان مازندران 1/392-395؛ فهرست نسخه‌هاي خطي کتابخانه لس‌آنجلس 226؛ قصص العلماء 281-282، 311.