محمودبن محمدحسن شریعتمداری استرآبادی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
محمود بن محمدحسن شريعتمداري استرآبادي
1294-1369هـ.ق.
«شيخ محمود شريعتمداري»، فرزند «شيخ محمدحسن» و نوه‌ي «شيخ محمدجعفر شريعتمدار استرآبادي» است.
خاندان شريعتمدار، يکي از خاندان‌هاي پرافتخار در عرصه‌ي پرورش فرزندان با فضيلت و دانشمند است.
شيخ محمود در سال 1294هـ.ق. در «دزاشيب شميران» ديده به جهان گشود. او در دامان پدر و مادري فاضل و عالم باليد. از کودکي قرآن و مقدمات فارسي و عربي را آموخت. در 17 سالگي رهسپار حوزه‌ي علميه‌ي «نجف اشرف» گرديد و نزد «آخوند خراساني» به تکميل تحصيلاتش پرداخت.
شيخ محمود شريعتمداري هم‌چنين پاي درس «ميرزا محمدتقي شيرازي» نشست و سال‌ها از محضر درس آن مرجع تقليد بهره برد. آنگاه که به مقام اجتهاد رسيد، اجازه دريافت کرد و به «ايران» بازگشت.
از استادان او هم‌چنين به «شيخ اسماعيل محلاتي» و «حاج آقا حسين قمي» نيز مي‌توان اشاره کرد. بنا بر آنچه منابع تاريخي ثبت کرده‌اند، وي از سه استادش اجازه‌ي اجتهاد دريافت کرد.
شيخ محمود شريعتمداري نخست به «خراسان» رضوي رفت و در حوزه‌ي علميه‌ي «مشهد» مقدس، کرسي درس برپا کرد. پس از ده سال، به سمت «تهران» حرکت کرد. در بين راه، در «سبزوار» توقف کرد و به درخواست علماي آن شهر، مدت 15 سال در حوزه‌ي آن شهر به تدريس پرداخت.
شيخ محمود در خلال اقامتش در «سبزوار»، دو بار از سوي حکومت استبدادي «رضاخان»، به «کاشمر» و «طبس» تبعيد شد.
پس از پايان دوره‌ي دو ساله‌ي آخرين تبعيدش، به سوي «تهران» رهسپار گرديد و تا سال 1369هـ.ق. به تدريس، ارشاد و اقامه‌ي نماز جماعت اشتغال داشت.
وي سرانجام در سن 75 سالگي جان به جان‌آفرين تسليم کرد و در مقبره خانوادگي در «شاه عبدالعظيم» مدفون گشت.
آثار:
اين رساله به زبان فارسي و در بيان فضايح و رد افکار اختلاف‌انگيز «شريعت سنگلچي (سنگلجي)» است.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
بنا به گزارش فرزندش، «شيخ عليرضا شريعتمداري»، اين اثر به زبان فارسي و در بيان اصول دين و نبوت خاصه حضرت ختمي مرتبت (ص) است.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
3. امکان الترتب و الامر بالضدين علي سبيل الترتيب
شيخ محمود شريعتمداري در اين رساله، مسئله ترتب را نخست مطابق نظر استادش «شيخ اسماعيل محلاتي» متوفاي 1343هـ.ق. نگاشت.
اين استاد شريعتمداري، معتقد به امکان امر ترتبي است.
ليکن پس از مهاجرت به «سامرا» و شرکت در درس «ميرزا محمدتقي شيرازي» متوفاي 1338هـ.ق.، نظر خود را عوض کرد و مطابق نظريه‌ي اين استادش، معتقد به امتناع امر ترتبي شد.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله به زبان عربي و در مسائل اعتقادي، خصوصاً مبحث حدوث يا قدم عالم است.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
رساله «تبصرة الناظرين» يکي ديگر از مسائل اعتقادي را مورد توجه قرار داده و در خصوص جسمانيت ملائکه، به زبان عربي سخن گفته است.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
شيخ محمود در اين رساله مباحث متعددي از اعتقادات را مورد توجه قرار داده است.
او طبيعت‌گرايان و ماترياليست‌ها را نقد و نظرياتشان را رد کرده است. در پي آن نظريه‌هاي مسيحيان را که بر عليه اسلام ادعا کرده‌اند، مردود اعلام مي‌کند.
هم‌چنين «بابيان» و «بهائيان» را نيز نقد کرده و آرايشان را نقض و رد مي‌کند.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
رساله «توضيح الحق»، در واقع تفسير قرآن به زبان فارسي است.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر نيز براي رد ادعاهاي «بابيان» و «بهائيان»، به زبان فارسي نگاشته شده است.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
9. دفع شبهه طول عمر امام زمان (عج)
از نام کتاب نيز مشخص است که مولف سعي دارد شبهه‌ي طول عمر امام زمان (عج) را پاسخ بگويد.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
10. رساله عدم تنجيس متنجس در مرتبه ثانيه
يک رساله مختصر فقهي است که به نجس شدن و مسئله تکرار نجاست در اشيا و لباس مي‌پردازد.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
رساله «زهد» حديث «اعمل لدنياک کانک تعيش ابداً و اعمل لآخرتک کانک تموت غداً» را شرح کرده است.
نسخههاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي خصوصي» فرزند مولف، «شيخ عليرضا شريعتمداري» موجود است.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
12. فصل الخطاب في ادلة الحجاب و حکمة النقاب
شيخ محمود در دوران استبداد «رضاخان»، که با ديکتاتوري، دستور کشف حجاب داده بود، به مبارزه پرداخت و هم‌زمان به نوشتن کتاب در اثبات وجوب حجاب از نظر دين اسلام پرداخت.
نسخههاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در کتابخانه‌ي خصوصي مولف که براي فرزندش، «شيخ عليرضا» به ارث مانده است، به خط اصلي موجود است.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
13. منهاج النجاة في عدم جواز ترجمة القرائة في الصلوة (صلات)
اين رساله به مبحث فقهي امکان يا عدم جواز خواندن ترجمه‌ي سوره‌ي حمد در نماز پرداخته است. زبان کتاب فارسي است.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
اختران فروزان ري و تهران 297؛ دانشمندان و مشاهير حرم حضرت عبدالعظيم حسني (ع) و شهر ري 2/638-639؛ الذريعة 3/482 و 8/2300 و 11/116 و 16/230؛ شرح‌حال علماي خاندان شريعتمداري 209-213؛ طبقات اعلام الشيعة (نقباء البشر) 17/309-311؛ معجم التراث الکلامي 2/202 و 3/281؛ مکارم الآثار 4/1350.