یوسف بن عبدالله زجاجی جرجانی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
352-415هـ.ق.
گفته مي‌شود، اصل «ابوالقاسم يوسف بن عبدالله زجاجي» از «همدان» است. ليکن در «جرجان» زيسته و در همانجا مدفون شده است.
او در نحو، لغت، ادب و حديث، يکي از سرآمدان روزگار خود محسوب مي‌گردد.
از جزئيات زندگاني او آگاهي چنداني در دست نيست. اما مي‌توان حدس زد که به دليل جست‌جوي دانش، به شهرهاي اسلامي سفر کرده و براي استفاده از استادان حوزه‌ي «جرجان» و «استرآباد»، در آن شهر سکونت اختيار کرده است.
گويا يوسف بن عبدالله، يا پدرش، به پيشه‌ي آبگينه و شيشه‌گري اشتغال داشته و از اين جهت زجاجي ناميده شده است. وي از «ابواحمد غطريفي» و «ابواسحاق بصري» حديث شنيده است.
آثار:
در شناسايي اين کتاب دو نکته حايز اهميت است. نخست اينکه موضوع آن علم لغت است نه علم کلام و اشتقاق اسماي الاهي.
دوم اينکه با وجود نسبت اين اثر در منابع مختلف به ابوالقاسم بن يوسف زجاجي، نسخه‌هاي خطي موجود آن، به نام «ابوالقاسم عبدالرحن بن اسحاق زجاجي» ثبت شده است.
بنابر اين، آنچه موجود است به نام يوسف بن عبدالله نيست و آنچه براي يوسف بن عبدالله نسبت داده شده، در دسترس نيست.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«الفصيح» از آثار «ابوالعباس احمد بن يحيي ثعلب کوفي» است. موضوع اين کتاب لغت است. زجاجي نيز به شرح آن اقدام کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر در علم لغت است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف بغداد» به شماره 10134 در 28 برگ و شماره 12208 در 58 برگ، کتابت سال 1322هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مخطوطات مجتمع عراق» به شماره ت.ف/68 در 17 برگ، شماره ت.ف/154 در 28 برگ و شماره ت.ف/265 در 28 برگ موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي شستربيتي» به شماره 4587 و شماره 3242/2 موجود است.
از نسخه‌هاي «شستربيتي»، نسخه‌ي عکسي در «دانشگاه کويت» به شماره 1741 م ک و 3084 م ک موجود است.
1 نسخه‌ي عکسي در «کتابخانه‌ي مرکز بحث علمي و احياء تراث اسلامي» به شماره 193 در 114 برگ، کتابت سال 748هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي عکسي نيز در «کتابخانه‌ي دارالکتب المصريه» به شماره 4933 در 90 برگ، کتابت سال 748 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
اثر آفرينان 3/166؛ الاعلام زرکلي 8/239؛ بغية الوعاة 2/357؛ تاج العروس 2/152؛ تاريخ الاسلام (حوادث سنة 411-420) 395؛ تاريخ التراث العربي 2/424؛ تاريخ جرجان سهمي 496؛ روضات الجنات 1/171؛ ريحانة الادب 2/370؛ کشف الظنون 1/722، 723 و 2/1171،1272، 1391؛ لغت‌نامه‌ي دهخدا (ذيل زجاجي) 245-246؛ معجم الادباء 6/2848؛ معجم المولفين 4/163؛ الموسوعة الميسرة في تراجم الائمة التفسير و الاقراء و ا لنحو و اللغة 3/2945؛ هدية العارفين 2/550.