خرید و دانلود مقاله

انجیلی

انجیلی

یکی از درختان شاخص استان؛

اَنجیلی با نام علمی Parrotia persica (C.A.Mey) درختی است خزان‌کننده از خانواده اَنجیلیان[1] و بومی مناطق جنگلی کوه‌های البرز در شمال ایران[2] که یکی از نمادهای اصلی گونه‌های گیاهی جنگل‌های هیرکانی به شمار می‌رود[3]. جنگل‌های هیرکانی، بازمانده[4] جنگل‌های دیرینه در اروپای میلیون‌ها سال پیش هستند[5] و از این‌رو، انجیلی تنها حضور طبیعی این گونه در جهان امروز[6] و به عنوان یک فسیل زنده[7]، دریچه‌ای به جنگل‌های بسیار دور گذشته است. گستره طبیعی این درخت، محدود به جنگل‌های هیرکانی ایران[8] و نیز جمعیت کوچکی در جنگل‌های کشور آذربایجان است[9]. در ایران، انجیلی به عنوان گونه بومی در جنگل‌های جلگه‌ای میان‌بند دریای کاسپی، از آستارا گرفته تا آن سوی گرگان و در محدوده پارک ملی گلستان یافت می‌شود[10].

نخستین بار کارل آنتُن فُن مایر[11] (گیاه‌شناس آلمانی) در سال 1831 میلادی، درخت انجیلی را به نام گِئورگ فِریدریش پَروت[12] (طبیعی‌دان آلمانی) نام‌گذاری و به شکل مکتوب توصیف کرد[13]. نام جنس این گونه (Parrotia) به پَروت و نام گونه (Persica) به ایران اشاره دارد. در انگلیسی و دیگر زبان‌های اروپایی به انجیلی، «درخت آهن ایرانی»[14] یا «درخت آهن» گفته می‌شود زیرا چوب سختی دارد[15]. در شمال ایران نیز به نام‌های محلی گوناگون شناخته می‌شود از جمله: اَنجیلی (در نور، کُجور، مازندران و گرگان)، تو، توی (در گیلان)، تِفی (در کَرگان‌رود و طوالش)، زوند و آسوندار (در گیلک‌های طوالش و گیلان)، دَمِرآغاجی (ترک‌زبانان آستارا، طوالش، مینودشت)، اَنجول (فارسی‌زبانان مینودشت)، و آقچِه‌قِیین (در اردبیل)[16]. پس از کشف و نام‌گذاری رسمی و علمی انجیلی، نمونه‌ای از آن در سال 1840 در باغ گیاه‌شناسی سَنت‌پِتِرزبورگ روسیه، کشت و سال بعد نیز یک نمونه از آن‌جا به کیوگاردنز[17] لندن برده شد. در سال 1880 نیز انجیلی را به آمریکا بردند و در باغ گیاه‌شناسی هاروارد در کِیمبریج ماساچوسِت[18] کاشتند[19]. انجیلی یا درخت آهن ایرانی یک گونه خواهری هم به نام «درخت آهن چینی»[20] دارد که با هم تفاوت‌هایی دارند[21].

چیزی که در نگاه نخست در درخت انجیلی چشم‌گیر است، شکل تنه و شاخه، و ترکیب رنگ‌های قرمز، نارنجی و زرد برگ‌های پاییزی آن است. بلندی انجیلی به 25 متر[22] و قطرش به 80 سانتی‌متر می‌رسد. تاج آن، تخم‌مرغی‌شکل است[23] و تنه‌اش فرورفتگی و برجستگی زیاد دارد. ساقه‌ها به‌هم جوش می‌خورد و تنه درخت را نامنظم‌تر می‌کند[24]. پوست صاف و نازک دارد که به شکل ورقه از درخت جدا می‌شود. تکثیرش با بذر و جَست (جوانه) است[25]. انجیلی در رویشگاه طبیعی خود به شکل نزدیک به خالص و با آمیختگی کم (بیشتر با درخت مَمرَز) رشد می‌کند[26]. درختی است ناسوز، و در برابر آتش بردباری دارد. چوبش سخت[27] و سفید مایل به سرخ است[28]. برخی آفات مانند پروانه ابریشم‌باف ناجور از انجیلی تغذیه می‌کنند[29].

جدا از ارزش‌های بوم‌شناختی، درخت انجیلی در زمینه‌های گوناگون کاربرد دارد. برای نمونه در شمال کشور، چوب آن در ساخت انواع وسایل چوبی[30]، تهیه زغال، مصارف تونلی، و ساختمان‌های روستایی می‌رسد[31] که امروزه بسته به مورد، کمتر یا بیشتر شده است. از سوی دیگر، از انجیلی می‌توان برای پایدارسازي دامنه‌هاي شیب‌دار و در حال رانش شمال ایران استفاده کرد[32]. از ماده تانن[33] برگ‌های آن نیز می‌توان فراورده بهداشتی مانند ماده ضدعرق تولید کرد[34]. همچنین از دیدگاه زیباشناختی و به‌عنوان یک درخت پهن‌برگ خزان‌کننده[35]، و به دلیل ویژگی‌های ظاهری مانند رنگ برگ‌ها در پاییز و شکل تنه در زمستان، برای کاشت در کنار خیابان‌ها توصیه شده است[36].

هر چند انجیلی از دیدگاه پراکنش، شرایط مساعدی دارد و جزو گونه‌های تهدیدشده به شمار نمی‌رود، ولی برخی ویژگی‌هایش می‌تواند آن را حتی در بین گونه‌های در خطر انقراض قرار دهد[37]. از این‌رو، حفاظت از آن اهمیت ویژه‌ دارد زیرا تنها حضور طبیعی و اصلی این گونه درختی در جهان امروز، در کشور ایران است. آسیب‌های انسانی به شکل برداشت چوب، چرای دام و پاکسازی زمین‌های جنگلی، بزرگ‌ترین تهدید برای آینده انجیلی به شمار می‌رود[38].

حضور گسترده درخت باستانی انجیلی در سرزمین گرگان (محدوده استان گلستان کنونی) باعث شده از دیرباز گونه‌ای شناخته‌شده باشد. نیکُلای وِلادیمیرُویچ خانیکُف[39] (شرق‌شناس و دیپلمات روسی) در کتابش با نام «گزارش سفر به بخش جنوبی آسیای مرکزی»[40] در سال 1861 میلادی (1240 خورشیدی) به «دشت پُردرخت میان استرآباد و ساحل دریا» اشاره می‌کند و می‌نویسد: «زیبایی جنگل چنان بود که ما سخت مسحور درخت‌های سر به فلک کشیده آن شده و وضع بد جاده را از یاد برده بودیم. تنه ستبر درختان پاروتیا پرسیکا، آزاد، گردوی جنگلی و شاه‌بلوط، از گیاهان بالارونده پوشیده شده بود»[41]. اما در دوران گذشته به‌ویژه از قاجاریه به این‌سو، مقدار تقاضا برای چوب جنگلی آن‌چنان بوده که جمعیت درختان ارزشمند از جمله انجیلی را به شدت کم کرده است[42]. نمونه آن که در سال 1311 خورشیدی وزارت طُرُق (راه) تقاضای قطع ۲۰۰۰ اصله درخت توسکا و انجیلی از جنگل‌های مازندران (همراه با استرآباد) را برای تعمیر پل‌ها و احتیاجات خود به دولت داده بود[43]. همچنین شواهد نشان می‌دهد انجیلی در مناطق گسترده سرزمین گرگان حضور داشته و اسناد دهه 1340 خورشیدی بیانگر آن است که جمعیت بزرگی از آن‌ها پیش از این از بین رفته بود[44]. برای نمونه، یکی از چوب‌های صادراتی از گرگان که مصرف ساختمانی داشته و به تهران و دیگر شهرهای کشور فرستاده می‌شده، انجیلی بوده[45] که خود نشان‌دهنده برداشت بی‌رویه از این گونه گیاهی است.   

امروزه انجیلی به عنوان یک گونه‌ گیاهی باستانی و یکی از عناصر اصلی جنگل‌های خزان‌کننده مناطق پست هیرکانی[46]، در جنگل‌های استان به‌ویژه مناطق شناخته‌شده‌ای مانند جنگل شصت‌کُلا[47] وجود دارد ولی شرایط زیستگاهی ایده‌آلش بیشتر در مناطقی دیده می‌شود که به نوعی مدیریت یا از آن‌ها حفاظت می‌شود، مانند پارک ملی گلستان[48]؛ مناطق حفاظت‌شده جهان‌نما[49]، هیرکانیا[50]، زاو[51]، و لوه[52]؛ و پارک‌های جنگلی ناهارخوران[53]، النگ‌دره[54]، کردکوی[55]، دلند[56]، و قرق[57] که در آن‌ها توده‌های انجیلی به فراوانی یافت می‌شود. از دهه گذشته، ارزش درخت انجیلی در استان گلستان بیشتر شناخته شده و جدا از پژوهش‌ درباره ارزش‌های بوم‌شناختی، مانند وجود خُردزیستگاه‌های گوناگون در توده‌های آن[58]، و توصیه به کاربرد این درخت در ایجاد و توسعه فضاهای سبز شهری شهرهای استان[59]، نهال انجیلی نیز در مقیاس گسترده برای بخش جنگل‌کاری، تولید[60] و به شکل رایگان در هفته درخت‌کاری توزیع می‌شود[61]. همچنین درخت انجیلی در استان گلستان به عنوان «نمادی از همبستگی و دوستی»، معرفی و در باغ اقوام ایرانی در روستای محمدآباد گرگان کاشته شده است[62].

[1] POWO (2023)

[2] Sefidi, et al (2011)

[3] Adroit, et al. (2018)

[4] Relict

[5] Adroit, et al. (2018)

[6] Sefidi, et al (2011)

[7] Sattarian et al. (2011)

[8] Sefidi, et al (2011)

[9] Safarov (1977)

[10] ثاب‍ت‍ی‌، (1346)

[11] Carl Anton von Meyer

[12] Georg Friedrich Parrot

[13] Nicholson (1989)

[14] Persian Ironwood

[15] Andrews (2007)

[16] ثاب‍ت‍ی‌، (1385)

[17] Kew Gardens

[18] Harvard, Cambridge, Massachusetts

[19] Nicholson (1989)

[20] Chinese Ironwood (Parrotia subaequalis)

[21] Li (2008)

[22] ثاب‍ت‍ی‌، (1385)

[23] ثاب‍ت‍ی‌، (1346)

[24] ثاب‍ت‍ی‌، (1385)

[25] ثاب‍ت‍ی‌، (1346)

[26] سفیدی، (1395)

[27] ثاب‍ت‍ی‌، (1385)

[28] ثاب‍ت‍ی‌، (1346)

[29] کاووسی، (1387)

[30] ثاب‍ت‍ی‌، (1346)

[31] ثاب‍ت‍ی‌، (1385)

[32] حبیبی بی‌بالانی و مجنونیان، (1384)

[33] Tannin

[34] آزادبخت، اکبری، و پاسندی (1382)

[35] Saghafi Birjand & Eslami (2021)

[36] Gilman, and Watson (2014)

[37] سفیدی، (1395)

[38] Sefidi, et al (2011)

[39] Nikolai Vladimirovich Khanykov\Nicolas de Khanikoff

[40] Mémoire sur la partie méridionale de l'Asie centrale

[41] خانیکوف، (1395).

[42] اخوان مهدوی، دربیکی، و قائمی (1395)

[43] موافقت با قطع درختان جنگلی مورد نیاز وزارت طرق. (1311)

[44] وخشوری، (1345)

[45] م‍ع‍ی‍ن‍ی‌، (1344)

[46] مجنونیان، و همکاران (1378)

[47] وحیدی، (1395 پ)

[48] آخ‍ان‍ی‌، (1383)

[49] دربیکی، (1395)

[50] معاونت محیط زیست طبیعی. (1398)

[51] اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان. (1399)

[52] اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان. (1397)

[53] شرکت مهندسی زیست‌بوم‌سازگان، (1395)

[54] یزدان‌پناه، و دربیکی (1395)

[55] عقیلی، (1395)

[56] وحیدی، (1395 آ)

[57] وحیدی، (1395 ب)

[58] حقیقت‌دوست و واعظ موسوی (1399)

[59] مصدق، مهدوی، و محمودی (1396)

[60] خبرگزاری مهر استان گلستان. (1402)

[61] اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان، (1401)

[62] اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان (1402)

 

منابع

  • آخ‍ان‍ی‌، ح‍س‍ی‍ن‌. (1383). ف‍ل‍ور م‍ص‍ور پ‍ارک‌ م‍ل‍ی‌ گ‍ل‍س‍ت‍ان‌. ت‍ه‍ران‌: دان‍ش‍گ‍اه‌ ت‍ه‍ران.
  • آزادبخت، محمد، اکبری، جعفر، پاسندی، سمیه. (1382). فرمولاسیون فرآورده ضدعرق از گیاه انجیلی (Parotia persica (DC.) C.A.Mey.) و مطالعه بالینی مقدماتی. فصل‌نامه گياهان دارویی، ۳(۹) :۳۵-۴۲.
  • اخوان مهدوی، محمود، دربیکی، مزدک، و قائمی، رمضانعلی. (1395). برگی از تاریخ محیط‌زیست: گزارش عون­المُلک به وزارت امورخارجه درباره تخریب جنگل­‌های گرگان در سال 1277 خورشیدی. زیست‌آیین، 1(2): 118-122.
  • اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان. (1397). طرح مدیریت منطقه حفاظت‌شده لوه. گرگان: اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان.
  • اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان. (1399). گزارش نهایی منطقه حفاظت‌شده زاو (الف و ب). گرگان: اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان.
  • اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان. (1401). پنج هزار نهال رایگان بین نمازگزاران جمعه گلستان توزیع شد. پیام طبیعت گلستان (نشریه داخلی  اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان، ویژه‌نامه هفته منابع طبیعی)، 6 ص.
  • اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان. (1402). باغ اقوام ایرانی در روستای محمدآباد گرگان در گلستان افتتاح شد. (2 آذر 1402). دسترسی از: https://golestan.frw.ir/75/8735/162627 (9/9/1402)
  • ثاب‍ت‍ی‌، ح‍ب‍ی‍ب‌ال‍ل‍ه. (1346). ج‍ن‍گ‍ل‌ه‍ای ای‍ران. تهران: انتشارات ابن‌سینا، موسسه انتشارات فرانکلین. 256 ص.
  • ثاب‍ت‍ی‌، ح‍ب‍ی‍ب‌ال‍ل‍ه. (1385). ج‍ن‍گ‍ل‌ه‍ا، درخ‍ت‍ان‌ و درخ‍ت‍چ‍ه‌ه‍ای‌ ای‍ران‌ (چاپ چهارم). ی‍زد: دان‍ش‍گ‍اه‌ ی‍زد. 809 ص.
  • حبیبی بی‌بالانی، قاسم و مجنونیان، باریس. (1384). پایدارسازی دامنه‌های در حال رانش با گونه درخت انجیلی. علوم محیطی، 8: 21-28.
  • حقیقت‌دوست، اکرم، و واعظ موسوی، سید محمد. (1399). فراوانی خردزیستگاه‌‌های درختی در توده‌‌های انجیلی-ممرز طرح جنگل‌داری دکتر بهرام‌نیا (گرگان). پژوهش‌های علوم و فناوری چوب و جنگل، 27(4): 113-129.
  • خانیکوف، نیکولای ولادیمیروویچ. (1395). سفرنامه خانیکوف: گزارش سفر به بخش جنوبی آسیای مرکزی. (ترجمه اقدس یغمایی و ابوالقاسم بی‌گناه). مشهد: به‌نشر.
  • خبرگزاری مهر استان گلستان. (1402). تولید ۵ میلیون اصله نهال در نهالستان‌های گلستان. دسترسی از: mehrnews.com/x33pyC (12/9/1402).
  • دربیکی، مزدک. (1395). منطقه حفاظت‌شده جهان‌نما. در موسسه فرهنگی میرداماد گرگان (به کوشش)، دانش‌نامه گلستان (جلد 3، صص 245-248). گرگان: بنام.
  • سفیدی، کیومرث. (1395). تنوع ساختار مؤلفه تنوع زیستی در اکوسیستم‌های جنگلی، مطالعه موردی از جوامع درختی انجیلی (Parrotia persica C.A. Meyer). . مجله پژوهش‌های گیاهی، 29(4): 805-818.
  • شرکت مهندسی زیست‌بوم‌سازگان. (1398). طرح پارک جنگلی ناهارخوران. گرگان: اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان. 258 ص.
  • عقیلی‌نسب، زهرا. (1395). پارک جنگلی امام رضا. در موسسه فرهنگی میرداماد گرگان (به کوشش)، دانش‌نامه گلستان (جلد 1، صص 279-281). گرگان: بنام.
  • کاووسی، محمدرضا. (1387). شناسایی کانون‌های آلوده و بیولوژی آفت ابریشم‌باف ناجور در جنگل‌های شمال کشور. گیاه‌پزشک و غذا، 2(3)، 53-64.
  • مجنونیان، هنریک، زهزاد، بهرام، کیابی، بهرام، فرهنگ‌‌‌دره‌شوری، بیژن، گشتاسب‌میگونی، حمید. (1378). شناسنامه پارک ملی گلستان. تهران: ‏‫سازمان حفاظت محیط زیست. 130 ص.
  • مصدق، عاطفه، مهدوی، سیده خدیجه، و محمودی، جلال. (1396). استفاده از گونه‌های بومی در چشم‌انداز شهری: شهرستان کردکوی استان گلستان (مطالعه موردی). گل و گیاهان زینتی، ۲(۲) :۴۸-۶۱.
  • معاونت محیط زیست طبیعی. (1398). منطقه پیشنهادی هیرکانیا. گرگان: اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان.
  • م‍ع‍ی‍ن‍ی‌، اس‍دال‍ل‍ه‌. (1344). ج‍غ‍راف‍ی‍ا و ج‍غ‍راف‍ی‍ای‌ ت‍اری‍خ‍ی‌ گ‍رگ‍ان‌ و دش‍ت. ‌تهران: شرکت سهامی طبع کتاب. ۴۲۸ ص.
  • موافقت با قطع درختان جنگلی مورد نیاز وزارت طرق. (1311 خورشیدی). آرشیو ملی ایران. شناسه سند: ۳۱۰/۵۵۹۷۹
  • وحیدی، اعظم. (1395 آ). پارک جنگلی دلند. در موسسه فرهنگی میرداماد گرگان (به کوشش)، دانش‌نامه گلستان (جلد 1، صص 281-283). گرگان: بنام.
  • وحیدی، اعظم. (1395 ب). پارک جنگلی قرق. در موسسه فرهنگی میرداماد گرگان (به کوشش)، دانش‌نامه گلستان (جلد 1، صص 283-284). گرگان: بنام.
  • وحیدی، اعظم. (1395 پ). جنگل شصت‌کلاته. در موسسه فرهنگی میرداماد گرگان (به کوشش)، دانش‌نامه گلستان (جلد 1، صص 421-423). گرگان: بنام.
  • وخشوری، ابراهیم. (1345). گرگان و دشت در چهل سال اخیر و آینده آن. تهران: تهران اکونومیست. 197 ص.
  • یزدان‌پناه، نسرین، و دربیکی، مزدک. (1395). پارک جنگلی النگ‌دره. در موسسه فرهنگی میرداماد گرگان (به کوشش)، دانش‌نامه گلستان (جلد 1، صص 277-279). گرگان: بنام.
  • Adroit, Benjamin, Malekhosseini, Mahdieh, Girard, Vincent, Abedi, Mehdi, Rajaei, Hossein, Terral, Jean-Frederic, Wappler, Torsten. (2018). Changes in pattern of plant-insect interactions on the Persian ironwood (Parrotia persica, Hamamelidaceae) over the last 3 million year. Review of Palaeobotany and Palynology, 258:22-35.
  • Andrews, Susyn. (2007). IDS Yearbook, Tree of the Year: Parrotia. UK: International Dendrology Society.
  • Gilman, Edward F. and Watson, Dennis G. (2014). Parrotia Persica: Persian Parrotia. Accessed: https://edis.ifas.ufl.edu/publication/ST432 (23.11.2023)
  • Li, Jianhua. (2008). The Chinese Parrotia: A Sibling Species of the Persian Parrotia. Arnoldia, 66(1), 2–9.
  • Nicholson, R. G. (1989). Parrotia Persica: An Ancient Tree for Modern Landscapes. Arnoldia, 49(4), 34–39.
  • POWO (2023). Parrotia persica C.A.Mey. Accesssed on: https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:430741-1 (29.11.2023).
  • Safarov, I. S. (1977). The new habitat of the Ironwood Parrotia persica (DC.) C. A. May. (Family Hamamelidaceae Lindl.) on the great Caucasus. Botanicheskii Zhurnal, 62(2): 248-250.
  • Saghafi Birjand, S., & Eslami, A. (2021). Aesthetics of Native Ornamental Trees in Urban Green Spaces of Northern Iran: The Case of Rasht City. Journal of Ornamental Plants, 11(4), 271-279.
  • Sattarian, A., Akbarian, M.R., Zarafshar, M. Bruschi, P., & Fayyaz, P. (2011). Phenotypic variation and leaf fluctuatingasymmetry in natural populations of Parrotia persica (Hamamelidaceae), an endemic species from the hyrcanian forest (Iran). Acta Botánica Mexicana, 97: 65-81.
  • Sefidi, Kiomars, Marvie Mohadjer, Mohammad R. Etemad, Vahid, & Copenheaver Carolyn A. (2011). Stand characteristics and distribution of a relict population of Persian ironwood (Parrotia persica C.A. Meyer) in northern Iran, Flora, 206(5): 418-422.
 

 

 

تگ ها:    Parrotia persica درخت انجیلی درخت آهن ایرانی درخت آهن توی تِفی اَنجول آقچِه‌قِیین

نظرات

ارسال نظر :




مقاله های مشابه