بندرترکمن / شهر

بندرترکمن  Bandar Torkaman

مرکز شهرستان ترکمن، واقع در 35 کیلومتری شمال غربی استان.

بندرترکمن در 54 درجه، 4 دقیقه و 15 ثانیه طول شرقی و 36 درجه، 53 دقیقه و 30 ثانیه عرض شمالی و در ارتفاع 20- متری از سطح دریا قرار دارد. این شهر تا پیش از سال 1358، بندرشاه نام داشت. در سال 1358، بر اساس مصوبه شماره 53/7475 هیأت وزیران دولت موقت جمهوری، به دلیل این‌که بیشتر ساکنان آن ترکمن بودند، به بندرترکمن تغییر نام داد.

موقعیت مناسب این شهر در ورودی خلیج گرگان (بندر بودن)، خاک حاصلخیز این منطقه و همچنین یکجانشین شدن عشایر کوچ‌رو، موجب شد که این شهر به عنوان مرکزی برای کشت و جمع‌آوری محصولات کشاورزی، دامی، صید آبزیان و صنایع دستی درآید. همچنین انتقال این محصولات به کشورهای مجاور و سایر نقاط ایران، سبب اهمیت این منطقه شده است. تا پیش از سال 1305ش، نامی از این بندر در هیچ یک از منابع دیده نمی‌شود. پیدایش و شکل‌گیری هسته‌ی اولیه شهر با تاریخ تأسیس و راه‌اندازی راه‌آهن سراسری ایران همراه بوده است. در تاریخ 24 مهرماه 1306، عملیات احداث راه‌آهن سراسری به طور رسمی در این شهر آغاز شد و در 6 بهمن‌ماه 1307، اولین ریل خط‌آهن شمال در ایستگاه بندرترکمن گذاشته شد. تأسیس این خط‌آهن، نیاز به نیروی کار داشت که این جمعیت را عمدتاً کارکنان فنی راه‌آهن و بندرگاه، کارگران بومی و مهاجرین غیربومی تشکیل می‌دادند که این مهاجرین از نقاط مختلف کشور به این شهر آمدند و در آن‌جا ساکن شدند. نقشه‌ای هندسی توسط آلمانی‌ها به شکل شطرنجی به موازات خط‌آهن (شمالی- جنوبی) برای این شهر طراحی شد. هسته‌ی اولیه شهر به تدریج توسط مهاجرین گمیشان، گنبدکاووس و روستاهای اطراف، برای سکونت و کار انتخاب و اشغال شد.  

در سال 1320، هم‌زمان با اشغال ایران توسط متفقین، روس‌ها در بندرترکمن مستقر شدند و آذوقه و مهماتی که از سوی کشورهای آمریکا و انگلیس برای آنان فرستاده می‌شد، نگهداری می‌کردند. کالاهایی که از طریق خط‌آهن به اسکله‌ی بندرترکمن می‌رسید، از طریق کشتی به شوروی فرستاده می‌شد. به همین دلیل، این شهرِ بندری، نقش بسیار مهم و سرنوشت‌سازی در پیروزی متفقین داشت. اطلاحات ارضی در دهه‌ی 1340 که باعث برخی مهاجرت‌های روستایی شده بود، به توسعه‌ی فیزیکی این شهر کمک کرد.

در سال 1358، تبدیل شدن این شهر به مرکزیت شهرستانی جدید به نام شهرستان ترکمن، سبب افزایش تعداد نهادها و سازمان‌های اداری این شهر شد و علاوه بر جذب مهاجرین از سایر نقاط کشور، مهاجرت از روستاهای این منطقه به شهر نیز موجب توسعه فیزیکی در امتداد جاده‌های ورودی شهر شد. رشد جمعیت و افزایش وسایل نقلیه، سبب گسترش و توسعه فیزیکی شهر شد. این گستردگی در جهات شمال، جنوب و شرق بوده که در قسمت غرب، به دلیل احتمال پیشروی آب دریاچه‌ی خزر، رشد چندانی نداشته است.

در سرشماری نفوس و مسکن سال 1390، جمعيت این شهر شامل 11869 خانوار و 48736 نفر بود که از این تعداد، 24470 نفر آنان مرد و 24266 نفر زن بوده‌اند.

از قدیمی‌ترین ساکنان این شهر، خدر خزین، بزرگ خاندان خزین و یکی از برجسته‌ترین دریانوردان و تاجران طلا بین ایران و استالینگراد روسیه بود که به پیشنهاد محمدرضا پهلوی، به ساخت نخستین خانه مسکونیِ دو طبقه‌ی چوبی در مرکز شهر اقدام کرد که بعدها این ساختمان تبدیل به یکی از مهم‌ترین قرارگاه‌های ارتش روسیه شد.

بیشتر مردم این شهر از قوم ترکمن و از یموت‌های جعفربای هستند. البته اقوام دیگری همچون قزاق‌ها و ارامنه نیز در این شهر زندگی می‌کنند. بیشتر مردم شهر بندرترکمن، سنی مذهب هستند و به زبان‌های فارسی و ترکمنی صحبت می‌کنند.

کار اصلی مردم این شهر، مشاغل خدماتی است. دوشنبه بازار آن نیز از قدمت بسیاری برخوردار است. بندرتركمن از نظر تاریخی دارای قدمت زیادی نیست و تاکنون 6 اثر تاریخی در اطراف این منطقه به ثبت رسیده است که با سابقه‌ترین آن، آلتین تپه در 200 متری شمال روستای آلتین تخماق، واقع در شمال شرق بندرترکمن و مربوط به دوره‌ی اسلامی است.

از جاذبه‌های طبیعی این شهر، می‌توان به شبه جزیره آشوراده اشاره کرد.

این شهر دارای دو دانشگاه پیام نور و آزاد اسلامی، 13 مدرسه، یک کتابخانه عمومی و 3 سالن ورزشی است.

منابع:

• اداره کل آمار و اطلاعات معاونت برنامه‌ریزی استانداری گلستان. بازيابي از: http://amar.golestan.gov.ir

• آنامراد، رحیم‌بردی. (1387). نگرشی جغرافیایی به بندرترکمن. گرگان: مختومقلی فراغی.

• بدیعی، ربیع. (1362). جغرافیای مفصل ایران. تهران: اقبال.

• جعفری، عباس. (1364). شناسنامه جغرافیای طبیعی ايران. تهران: گیتاشناسی.

• ریاحی، وحید. (1388). جغرافیا. در: موسسه فرهنگی میرداماد و رحمت‌الله رجائی (گردآورندگان)، گلستانه: مجموعه مقالات مربوط به سرزمین جرجان و استرآباد (استان گلستان). (40-13). گرگان: پیک ریحان.

• سامانه قوانین. پورتال مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. بازيابي از http://rc.majlis.ir.

• گزارش اقتصادی، اجتماعی استان گلستان. (1390). گرگان: معاونت برنامه‌ریزی استانداری گلستان.

• معطوفی، اسدالله. (1390). معرفی تپه‌های باستانی و تاریخی استرآباد. گرگان: مختومقلی فراغی.