جز

آلبوم‌خانه استرآباد

 جَز 

معرب گز، نام بندر و قصبه­‌ای در غرب ایالت استرآباد.

ملگونف (ح1237 تا 1239ش) می‌­نویسد: «گز، 3 وَرَستی (حدود 3کیلومتری) وطنا و از استرآباد 6 فرسخ (36کیلومتر) است. گز دارای محله­‌ها و دیه­‌های زیر است: کردمحله، میان­‌محله [و] مسگرمحله. همه این دیه‌­ها 215 خانوار­[اند]. اهالی (کشاورز)، رمه­‌بان و ابریشم‌­گر [بوده و] مالیات آن­جا 700 تومان». (ملگونف. 1364/68-67)، رابینو (ح 1250ش) می‌­نویسد: «گز که در دومیلی(3.2 کیلومتری) ساحل خلیج استرآباد واقع و به انزان متعلق است. نُه محلّه دارد: کوی­‌خیل، تمیسکانه­‌خیل، بادخیل، کردخیل، بای­خیل، کردخیل دیگر، محله­‌شاه، کوه‌­صحرا، شاه‌­پسند که میان جنگل واقع است و فعلاً مسکون نیست. گز 450 خانوار جمعیت دارد و تا پنج سال پیش (یعنی ح1904م/ 1283ش) قسمت عمده­‌ی سکنه آن اسب­دار بودند و بین بندرگز و استرآباد چارواداری می­‌کردند ...». (رابینو. 1383/113)، کتابچه­‌ی نفوس استرآباد (1296ق/ 1258ش) آن را از قراء بلوک انزان استرآباد دانسته و می‌­آورد: «جزء خالصه دیوان اعلی است. آب مشروب از رودبار و چشمه است، کفاف نمی‌­دهد. ناوری دارد مخروبه است و قریه مزبوره از اول سلطنت شاه شهید نورالله‌­مرقده خالصه بوده است و قریه معموره‌­ایست و قشلاق است. تعداد نفوس آن 887 نفر است». (ذبیحی. 1350/32)، اعتمادالسلطنه می­‌نویسد: «قریه‌­ای است از قرای معموره­ استرآباد خالصه­ دیوان اعلی. هوایش ییلاق، از رود مشروب می­‌شود. چشمه­‌ای دارد که آب آن خیلی کم است». (اعتمادالسلطنه.1368/2195) روستای گز اکنون در دو قسمت غربی و شرقی وجود دارد و بندر معروف آن با آن­که از کاربری تجاری ساقط شده اما با همان نامِ «بندرجز» اکنون غربی­‌ترین شهر استان گلستان است.