حالی آخوند
حالی آخوند
Hāliāxownd
روستایی در دهستان سلطانعلی (سابقا آتابای و آتابای شمالی) از بخش مرکزی شهرستان گنبد کاووس، استان گلستان.
این روستا در 10 کیلومتری غرب شهر گنبدکاووس و در مختصات 14ً 31َ °55 طول شرقی و 43ً 12َ °37 عرض شمالی واقع شده است. ارتفاع این روستا از سطح دریا 32 متر است[1]. روستا موقعیتی دشتی داشته و بر روی رسوبات آبرفتی گرگانرود استقرار یافته است. حالی آخوند از جنوب به اراضی روستاهای کاکا و بهلکه، از شرق به اراضی روستای داشلی سفلی، از شمال به گرگانرود و روستای سلطانعلی و از غرب به روستاهای خوجملی و ساری بخش محدود می شود[2].
برای رسیدن به این روستا، باید از جاده‌ی قدیم گنبد–آق‌قلا، که به "خط آلمان" معروف است، تا کیلومتر ۱۰ در مسیر غرب حرکت کرد و سپس حدود یک کیلومتر به سمت شمال‌غرب ادامه مسیر داد. همچنین از سمت شمال، با عبور از پل فلزی گرگانرود می‌توان ابتدا به روستای سلطانعلی (مرکز دهستان) و سپس از طریق پل گُدُم‌آباد، واقع در شمال‌غرب شهر، وارد گنبد شد. طول این مسیر حدود ۱۳ کیلومتر است. با این حال، نزدیک‌ترین مسیر، راهی است به طول ۱۰ کیلومتر که از سمت غرب گنبد، با عبور از روستاهای داشلی، قلندرآباد و امامزاده یحیی‌بن‌زید، به شهر منتهی می‌شود.
این روستا نام خود را از یکی از قدیمی‌ترین و مورد احترام‌ترین ساکنانش، فردی به نام حالی‌آخوند، گرفته است. حالی‌آخوند، از روحانیون سرشناس منطقه و از تحصیل‌کردگان شهر بخارا بوده است. البته پیش از آن‌که روستا در مکان کنونی‌اش تثبیت شود، به‌صورت استقرارگاهی ناپایدار برای کوچندگان ترکمن مورد استفاده قرار می‌گرفت. با این حال، آن‌چه مسلم است، استقرار دائمی روستا در مکان کنونی از سال ۱۳۴۵ به‌طور قطعی تثبیت شده است؛ چرا که در همین سال، نام روستا برای نخستین‌بار در نشریات مربوط به سرشماری عمومی نفوس و مسکن ثبت شده است—در حالی‌که در سرشماری سال ۱۳۳۵ نامی از آن برده نشده بود.
در محدوده جنوبی روستا، تپه‌ای تاریخی وجود دارد که در میان اهالی به نام محلی تپه‌ی آق‌نور شناخته می‌شود.
بر اساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۵)، جمعیت روستا ۲٬۲۰۹ نفر در قالب ۶۲۲ خانوار بوده است. میانگین بُعد خانوار در این سال ۳٫۶ نفر گزارش شده که در مقایسه با سال ۱۳۴۵ (۵ نفر)، کاهش قابل‌توجهی را نشان می‌دهد. این کاهش عمدتاً ناشی از اجرای سیاست‌های تنظیم خانواده و کاهش تعداد خانوارهای گسترده است. آمار جمعیت روستا در سرشماری‌های رسمی کشور به‌صورت زیر ثبت شده است:[3]
|
سال |
خانوار |
جمعیت |
|
1345 |
154 |
775 |
|
1355 |
187 |
1125 |
|
1365 |
243 |
1629 |
|
1375 |
221 |
1523 |
|
1385 |
353 |
1683 |
|
1395 |
622 |
2209 |
بافت روستا به صورت خیابانی شکل گرفته و این الگوی سکونت، متأثر از فرهنگ زیستی و سبک زندگی ترکمن‌هاست. منازل روستایی که در گذشته عمدتاً با مصالح بوم‌آورد و غیرمقاوم ساخته می‌شدند، در سال‌های اخیر و با بهره‌گیری از برنامه‌های توسعه مسکن روستایی، عمدتاً با مصالح مقاوم بازسازی شده‌اند. با این حال، تعداد اندکی از خانه‌های قدیمی همچنان باقی مانده‌اند که به‌دلیل معماری خاص خود از ارزش فرهنگی و تاریخی برخوردارند. این واحدهای مسکونی غالباً دارای نقشه‌ای دو اتاقه همراه با ایوان و سقف‌هایی هشت‌شیبه هستند.
اکثر اهالی روستا به کشاورزی و باغداری مشغول هستند و عده‌ای نیز در زمینه دامداری و خدمات فعالیت می‌کنند. تعداد شاغلان بخش خدمات به طور مداوم در حال افزایش است و علاوه بر ارائه خدمات در داخل روستا، به دلیل نزدیکی به شهر گنبد، برخی از اهالی در بخش‌های خدماتی این شهر نیز مشغول به کار هستند. فعالیت‌های صنعتی در روستا محدود به فعالان بخش ساختمان و تعداد اندکی از بافندگان فرش می‌شود که طی دهه‌های اخیر، شمار آن‌ها به طور مستمر کاهش یافته است.
مساحت اراضی روستا حدود ۷۰۰ هکتار است که بیش از یک‌پنجم آن به اراضی آبی و مابقی به اراضی دیم اختصاص دارد. [4]. منابع آب روستا عمدتاً شامل آب‌های سطحی گرگانرود است که با استفاده از موتورپمپ بهره‌برداری می‌شود. همچنین آب‌های زیرزمینی از دیگر منابع آب روستا به شمار می‌روند که به‌صورت محدود و با حفر چاه استفاده می‌شوند. کشاورزان روستا در این اراضی محصولات متنوعی از جمله گندم، جو، کلزا، نخود، نخود فرنگی، زیره و صیفی‌جاتی نظیر خربزه، هندوانه، خیار و گوجه‌فرنگی کشت می‌کنند.
روستا دارای یک تأسیسات گلخانه‌ای بزرگ است که چند سالی است بلااستفاده باقی مانده است. این مجموعه در بخشی از مراتع روستا قرار دارد و مالکیت آن دولتی می‌باشد. همچنین روستا دارای اراضی مرتعی وسیعی است که شورا و دهیاری در پی اجرای برنامه‌های توسعه‌ای، از جمله پروژه‌های حفاظتی و گردشگری، در این اراضی هستند.
دامداری در روستای حالی‌آخوند شامل نگهداری گاو، گوسفند، بز، اسب و تعداد اندکی شتر می‌باشد. دام‌ها در بیشتر ایام سال در طویله نگهداری می‌شوند و پس از برداشت محصولات، برای چرا به پس‌چر در مزارع برده می‌شوند. از محصولات شترهای روستا، چال (دوغ شتر) بسیار خوشمزه و محبوب است. اهالی روستا عمدتاً برای مصارف شخصی به روش سنتی به دامداری مشغول هستند. بر اساس آمار دهیاری، تعداد دام‌های روستا شامل حدود ۸۰۰ رأس گوسفند و بز، ۱۵۰ رأس گاو، ۵۰ رأس شتر و نزدیک به ۹۰ رأس اسب می‌باشد. اسب‌ها در سه اصطبل بهره‌برداری نگهداری می‌شوند و هدف اصلی از این فعالیت، تولید و تربیت اسب‌های کورس است. [5].
در محدوده روستا، سه مرغداری وجود دارد که تنها یکی از آن‌ها ظرفیت تولید سالانه ۳۰ هزار تن را داراست. آب مورد نیاز این مرغداری‌ها نیز از طریق چاه عمیق تأمین می‌شود.
اهالی روستای حالی‌آخوند ترکمن و اهل تسنن بوده و به زبان ترکمنی سخن می‌گویند. اکثریت آن‌ها از تیره قوجق از طایفه آتابای ایل یموت هستند و تعدادی نیز به طایفه مستقل خوجه تعلق دارند. خوجه‌ها از طوایف مقدس محسوب می‌شوند و بر این باورند که نیاکان آن‌ها به حضرت علی (ع) می‌رسد. خوجملی، قوجق دوردی، ثقلی، موحد، ناصری، علایی، نیک قوجق و... از خانواده‌های بزرگ و برجسته روستا به شمار می‌روند. میراث فرهنگی ملموس و ناملموس ترکمن‌ها، مانند سایر مناطق ترکمن‌نشین، در این روستا نیز به وضوح قابل مشاهده است.
روستای حالی‌آخوند دارای امکاناتی نظیر جاده آسفالت، آب و گاز لوله‌کشی، برق، دبستان پسرانه و دخترانه، مدارس راهنمایی و دبیرستان دخترانه، خانه بهداشت، مسجد، نانوایی، خرده‌فروشی، آرایشگاه، تعمیرگاه، شورا، دهیاری، زمین ورزشی و دفتر پیشخوان خدمات دولت است. همچنین وضعیت آنتن‌دهی موبایل و اینترنت در روستا مناسب است.
یکی از برنامه‌های اجرا شده در سال‌های اخیر، به ابتکار گروهی از تحصیل‌کردگان خوش‌فکر روستا، طرح پاکیزه‌سازی روستا از انواع پسماند و زباله بوده است. در این راستا، جوانان علاقمند روستا هر جمعه با در دست داشتن کیسه‌های زباله، در سطح روستا به جمع‌آوری هرگونه پسماند و زباله می‌پردازند و با این اقدام، محیط زیستی پاک و سالم فراهم می‌کنند.
[1] سازمان نقشه برداری کشور
[2] مصاحبه با دهیار روستا و انطباق با نقشه
[3]. مرکز آمار ایران
[4] خوجملی. (03/10/1402)
[5] . خوجملی. (03/10/1402)
منابع
- سازمان نقشه برداری کشور، پایگاه ملی نامهای جغرافیایی ایران. قابل دسترسی از: https://gndb.ncc.gov.ir
- کلته، ابراهیم (1402). گفتگو با اسحق خوجملی (دهیار روستا).
- مرکز آمار ایران. درگاه ملی آمار. نتیجه سرشماری نفوس و مسکن. قابل دسترسی از:https://www.amar.org.ir