تکه‌لر

تکه‌لر

 Tekeler

روستایی است در دهستان آق‌آباد (که پیش‌تر آتابای جنوبی نام داشت) از بخش مرکزی شهرستان گنبد کاووس، استان گلستان.

این روستا در 18 کیلومتری شمال شرق شهر گنبدکاووس و در مختصات 57ً  21َ °55 طول شرقی و 57ً  21َ °37عرض شمالی واقع شده است. روستا در ارتفاع ۷۳ متری از سطح دریا واقع شده است[1].

روستا در موقعیتی دشتی قرار دارد و بر روی رسوبات رودخانه گرگانرود استقرار یافته است. تکه‌لر از جنوب به گرگانرود و دریاچه سد گلستان، از شرق به روستاهای بوین، اوزین‌قوجق و عطالر، از شمال به اراضی روستاهای ملک علی‌تپه و آبادان‌تپه، و از غرب به اراضی روستای چکرعطا بهلکه محدود می‌شود[2]. برای رسیدن به این روستا باید از جاده آق‌آباد (محور گنبد-خالدنبی) استفاده کرد. این جاده از میدان مختومقلی در شمال گنبد کاووس آغاز شده و شهر را به روستای تمر قره‌قوزی و زیارتگاه خالدنبی در شهرستان کلاله متصل می‌کند. روستای تکه‌لر در کیلومتر ۱۸ این جاده و در مجاورت آن واقع شده است.                                                                                      

روستا نام خود را از ایل تکه گرفته است. «تکه‌لر» به معنای «تکه‌ها» است و از آن‌جا که تقریباً تمامی اهالی روستا از ایل تکه می‌باشند، این نام بر آن گذاشته شده است. در ابتدا، روستا به نام «چکر عطا آنا عراز» نامیده می‌شد که ترکیبی از نام محل (چکرعطا) و نام فردی به نام آناعراز بود. آناعراز یکی از افراد متنفذ و اولین کدخدای روستا به شمار می‌رفت.        

یکی از ویژگی‌های روستا، عبور دیوار تاریخی گرگان (جرجان) [3] (جرجان) از مرکز آن است.  یکی از اتفاقات ناگواری که در دوره رضاخان در این روستا رخ داد، اجبار ترکمن‌ها به کندن آجرهای این دیوار برای استفاده در ساختمان‌های دولتی بود. بعدها ترکمن‌ها نیز از همین آجرها برای ساخت مساکن خود استفاده کردند و بدین ترتیب، یکی از باارزش‌ترین میراث تاریخی منطقه که بر اساس برخی منابع به دوره ساسانی تعلق داشت [4]. تخریب شد.

تاریخچه جدید روستای تکه‌لر به بیش از صد سال پیش بازمی‌گردد. تکه‌ها که در اواخر دوره قاجاریه و به دنبال مظالم روس‌های اشغالگر از منطقه آخال به خراسان کوچ کرده بودند، در دهه ۱۲۹۰ شمسی به محل کنونی روستا آمدند. اولین مسجد روستا در همان سال‌ها ساخته شد و بعدها مکتب‌خانه نیز به آن افزوده گردید. این مسجد تا سال ۱۳۹۰ پا بر جا بود و در همان سال بازسازی شد.  همچنین از حدود صد سال پیش، آسیابی در این روستا وجود داشته که به اهالی روستا و روستاهای اطراف خدمات ارائه می‌کرد. تا پیش از احداث سد گلستان در دهه ۷۰، بخشی از روستا در داخل محل فعلی کاسه سد و بر روی تپه‌ای به نام چکر عطا قرار داشت که پس از احداث سد، اهالی آن به محل کنونی روستا منتقل شدند. [5].

روستای تکه‌لر تا سال ۱۳۷۵ در سرشماری عمومی نفوس و مسکن به همراه روستاهای دیگر شمارش می‌شد و برای اولین بار در همین سال به طور مستقل سرشماری گردید. بنابراین، در آمارهای قبلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن، داده‌های مستقلی از این روستا وجود ندارد. اما در سرشماری جهاد سازندگی که در سال ۱۳۶۰ انجام شد، روستای تکه‌لر به طور مستقل سرشماری شده و دارای ۱۱۶ خانوار بود.[6]

در آخرین سرشماری نفوس و مسکن (۱۳۹۵)، جمعیت روستا بالغ بر ۱۱۸۰ نفر در قالب ۲۸۹ خانوار بوده است. میانگین حجم خانوار در این سال ۴.۱ نفر بوده که نسبت به سال ۱۳۷۵ که ۵.۵ نفر بود، کاهش قابل توجهی را نشان می‌دهد. این کاهش عمدتاً به دلیل دو عامل تنظیم خانواده و کاهش تعداد خانوارهای گسترده اتفاق افتاده است.

آمار جمعیت این روستا بر اساس سرشماری نفوس و مسکن ایران به شرح زیر است:[7]

روستا دارای بافتی خیابانی است که تحت تأثیر فرهنگ سکونتی ترکمن شکل گرفته است. منازل روستایی که پیش‌تر عمدتاً از مصالح بوم‌آورد و غیرمقاوم ساخته می‌شدند، در سال‌های اخیر به‌واسطه برنامه‌های توسعه مسکن روستایی، عمدتاً با مصالح مقاوم بازسازی شده‌اند. البته تعداد کمی از مساکن قدیمی باقی مانده‌اند که به دلیل معماری خاص، از ارزش تاریخی برخوردارند. همچنین از سال ۱۳۸۳، بخشی از اراضی مجاور روستا برای ساخت منزل به جوانان واگذار شد که منجر به شکل‌گیری بخش جدیدی با بافتی منظم و نوساز گردید.

در جریان نوسازی مساکن روستایی و تخریب منازل قدیمی، مقدار زیادی آجر سالم از دیوار تاریخی که در دوره پهلوی اول در ساخت منازل به‌کار رفته بود، به دست آمده است که همه آنها توسط دهیاری جمع‌آوری شده‌اند.

اکثر اهالی روستا به زراعت و باغداری مشغول هستند و تعدادی نیز در دامداری و بخش خدمات فعالیت دارند. تعداد شاغلان بخش خدمات به طور پیوسته در حال افزایش است. شاغلان صنعت محدود به تعداد اندکی بافنده فرش می‌شود که در دهه‌های اخیر به تدریج کاهش یافته‌اند. روستای تکه‌لر تنها روستای استان گلستان است که فرش تمام ابریشم دو رو بافت در آن تولید می‌شود.

مساحت اراضی روستا حدود ۵۶۰ هکتار است که بیش از یک‌پنجم آن آبی و باقی آن دیم می‌باشد. [8]. منابع آب روستا عمدتاً از گرگانرود تأمین می‌شود. کشاورزان روستا در این اراضی معمولاً گندم و تا حدی ذرت علوفه‌ای و صیفی‌جاتی مانند خربزه و هندوانه کشت می‌کنند. باغات روستا حدود ۸ هکتار زیتون است که در دهه ۷۰ با استفاده از اعتبارات طرح طوبی کشت شده و مالکیت آن دولتی می باشد[9].

دامداری در روستای تکه‌لر شامل نگهداری گاو و گوسفند است. علاوه بر آن، چند دامداری مدرن از جمله یک واحد گاوداری پرواری ۱۰۰ راسی نیز در محدوده روستا وجود دارد که در زمان اوج تقاضا، مانند عید قربان، تعداد دام‌های پرواری آن به ۴۰۰ رأس نیز می‌رسد. به غیر از این واحد و یکی دو دامداری کوچک دیگر، اهالی روستا به صورت دامداری سنتی حدود ۳۰۰ رأس گوسفند و ۴۰ رأس گاو نگهداری می‌کنند. دام‌ها در بیشتر سال در طویله و مرتع ۲۵ هکتاری روستا نگهداری شده و پس از برداشت محصولات زراعی، برای چرا در پس‌چر به مزارع برده می‌شوند. اهالی معمولاً برای مصارف شخصی به روش سنتی به طیورداری نیز مشغول هستند.

اهالی تکه‌لر ترکمن و اهل تسنن هستند و به زبان ترکمنی صحبت می‌کنند. آن‌ها از ایل تکه می‌باشند و روستای تکه‌لر تنها روستای استان گلستان است که تقریباً تمامی ساکنان آن را تکه‌ها تشکیل می‌دهند. گستره زیست ایل تکه در منطقه آخال ترکمنستان بوده و در ایران به صورت کلونی در شهر گنبد، روستای تکه‌لر در شهرستان گنبد، روستای دویدوخ، تگله‌قوز و چندین روستای دیگر در شهرستان راز و جرگلان خراسان شمالی زندگی می‌کنند.

ایل تکه از دو طایفه بزرگ توختامیش و اوقیمیش تشکیل شده است. طایفه توختامیش به تیره‌های بک و وکیل و طایفه اوقیمیش به دو تیره سیچماز و باغشی داش آیاق تقسیم می‌شود.      

زیرتیره‌های طایفه بک شامل گوگجه، امان‌شاه، حر و کونگور هستند. طایفه وکیل نیز به زیرتیره‌های آق و قارا تقسیم می‌شود. تیره سیچماز از شش زیرتیره به نام‌های اوچیروق، پرانگ، قره‌احمد، توپاز، ابه و میریش تشکیل شده است. همچنین تیره باغشی داش‌آیاق شامل پنج زیرتیره به نام‌های ونش، زیافیر، گیوگ، سلطان‌عزیز و بورخوز می‌باشد[10]. خانواده‌های بزرگ ایل تکه در روستای تکه‌لر عبارت‌اند از: دولتخواه، آتابای، نیازی، رود، بهادری، نظری، پایدار و عاشوق.

علاوه بر تکه‌ها، افرادی از طوایف شیخ و عطا نیز در روستا ساکن هستند. ترکمن‌ها این طوایف را منسوب به خلفای راشدین (معروف به چاریار) می‌دانند و برای آنان احترام ویژه‌ای قائل‌اند. این گروه‌ها در جامعه ترکمن با عنوان اولاد (طوایف مقدس) شناخته می‌شوند[11].

روستای تکه‌لر از زیرساخت‌های مناسبی برخوردار است و امکاناتی نظیر جاده آسفالت، آب لوله‌کشی، برق، گاز لوله‌کشی، دبستان، مدرسه راهنمایی (متوسطه اول)، خانه بهداشت، مسجد، نانوایی، شورای اسلامی، دهیاری و زمین ورزشی در آن وجود دارد. وضعیت آنتن‌دهی تلفن همراه و اینترنت نیز مطلوب است. همچنین از سال ۱۴۰۰، دو واحد بوم‌گردی در این روستا آغاز به فعالیت کرده‌اند.

• اسکوبلف، ادیوتان. (۱۳۰۳ق). سفرنامه ژنرال اسکوبلف (ج. ۱، ترجمه میرزا امان‌الله بن شکرالله بن بهرام‌میرزا، نسخه خطی).
• سازمان نقشه برداری کشور، پایگاه ملی نام‏های جغرافیایی ایران. قابل دسترسی از: https://gndb.ncc.gov.ir
• فتاحی، مرتضی و همکاران. (۱۳۹۴). دیوار بزرگ گرگان: سن‌یابی به روش رخشانی بخشی از دیوار. مجله ژئوفیزیک ایران، جلد9، شماره3.
• کلته، ابراهیم. (۱۳۷۵). مقدمه‌ای بر شناخت ایلات و عشایر ترکمن (چاپ اول). انتشارات حاجی طلایی.
• کلته، ابراهیم. (1402). گفتگوی شخصی با دهیار و اعضای شورای اسلامی روستای تکه‌لر.
• مرکز آمار ایران. درگاه ملی آمار. نتیجه سرشماری نفوس و مسکن. قابل دسترسی از:https://www.amar.org.ir
• واحد آمار و برنامه‌ریزی جهاد سازندگی. (۱۳۶۳). فرهنگ اجتماعی دهات و مزارع استان مازندران. انتشارات چاپخانه وزارت ارشاد اسلامی.
• واحد آمار و برنامه‌ریزی جهاد سازندگی. (۱۳۶۳). فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع استان مازندران – جلد دوم. انتشارات چاپخانه وزارت ارشاد اسلامی.