جهان‌آباد سفلی

جهان‌‏آباد سفلی (Jahānābād-e Soflā)

روستایی در دهستان قرق از بخش بهاران شهرستان گرگان، استان گلستان.

این روستا در 26 کیلومتری شمال شرق مرکز استان گلستان و در نقطه‌ی  ً28  َ57  °36 عرض و  ً35   َ35  °54  طول جغرافیایی واقع شده‌ است. ارتفاع این روستا از سطح دریا 5 متر است.[1]

جهان‌‏آباد سفلی از سوی شمال به بلبل‌‏تپه از جنوب به روستاهای جهان‌‏آباد علیا و تورنگ‌‏تپه، از شرق به اراضی عطاآباد و از غرب به روستاهای عثمان‏‌آباد و محمدآباد محدود می‌‏شود.

برای رفتن به این روستا باید 15 کیلومتر مسیر بزرگراه گرگان ـ گنبد را طی کرد و 11 کیلومتر از داخل روستای مرزنکلاته به سمت شمال حرکت کرد و پس از گذر از روستاهای شمس‌‏آباد و تورنگ‌‏تپه به این آبادی رسید.

کتابچه نفوس استرآباد، مربوط به سال 1296ق (1258ش) گزارش داده است که در محل سنگر «میرزاخان‏‌تپه» که سال‏‌های سابق قریه‌‏ای مشهور به «گوزن» بوده و بعدها مخروبه شده، جهانسوزمیرزا حاکم استرآباد خانه و آبادی و قلعه و سنگر محکمی ساخته و در آن‏جا سواره‌‏نظام و پیاده‌‏نظام مستقر کرده، تا از دهات فخرعمادالدین و استرآبادرستاق در مقابل هجوم مهاجمان و اشرار، محافظت کند و این آبادی «جهان‏‌آباد» نام دارد[2]، که نام آن برگرفته از نام بانی آن؛ یعنی «جهانسوزمیرزا قاجار» است. جهانسوزمیرزا چندین دوره بر ولایت استرآباد حکومت کرده است؛ یکی از این ادوار حدفاصل سال‏های 1294 تا 1296ق است. البته وی از حدود 1293ق، هم‏زمان با حکومت سلیمان‏‌خان صاحب‌‏اختیار بر استرآباد، برای انتظام امور سرحدی استرآباد مأمور شده و تقریباً جایگاه حکومت نظامی این ولایت را داشته است، اما به‌‏طور رسمی در 1294ق جانشین سلیمان‏‌خان شده است.[3] هرچند در زمان تدوین کتابچه نفوس استرآباد مورّخ 1296ق جهانسوز‏میرزا حاکم استرآباد بوده و در جای دیگری از همین کتابچه ذیل معرفی روستاهای بلوک دهات ملک روستای جهان‌‏آباد را با عبارت «معمور جدید»، یعنی «جدیدالتأسیس» معرفی کرده است.[4] لکن این روستا باید پیش از این دوره‌‏ی حکومت جهانسوزمیرزا تأسیس شده باشد؛ چراکه لوئی رابینو مأمور رسمی دولت بریتانیا در ایران، که در سال 1288ق سفری به استرآباد داشته، از روستای جهان آباد یاد کرده است.^[5] بنابراین تأسیس روستای جهان‏‌آباد باید مربوط به دوران پیشین حکومت جهانسوزمیرزا؛ یعنی در حدود سال‏‌های 84-1282ق بر ولایت استرآباد[6] بوده باشد.

در گزارش وکیل‏‌الدوله مربوط به شهریور 1291ش آمده است که چون جهان‏‌آباد را ترکمن‏‌ها خراب کرده بودند و این روستا به قلمرو طایفه داز نزدیک است، مهدی‏‌خان ساعدلشکر (داروغه داز) این قریه را به مبلغ 3 هزار تومان به دریابیکی فروخت.[7] وی در گزارشات دیگری نیز به جهان‏‌آباد اشاره کرده است.[8]

آن‏چه که از شواهد برمی‏‌آید، پس از تخریب استحکاماتی که به دستور جهانسوزمیرزا ساخته شده بود، در اواخر دوره قاجار، این منطقه غیرمسکونی بوده و مجدّداً از اوایل دوره پهلوی اول بخشی از آن بازسازی و آباد شده، چندین خانوار در آن ساکن شده‏‌اند، چنان‏که تا سال 1329ش که کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران تدوین و منتشر شده، سکنه‏‌ی این روستا 90 نفر بوده‏‌اند و هم‏چنین تا این زمان هیچ اشاره‌‏ای به تفکیک روستا به دو بخش علیا و سفلی وجود ندارد. ظاهراً در وایل دهه 1330ش پس از مهاجرت خانواده‌‏هایی از سیستان و بلوچستان، به منطقه‏‌ی گرگان‌‏ودشت، گروه کوچکی از این مهاجران در روستای جهان‏‌آباد ساکن شده، به مرور زمان و پس از تصویب قانون اصلاحات اراضی در سال 1342ش، با افزایش جمعیت مهاجرین سیستانی، جمعیت روستا نیز افزایش یافته و در نهایت به دو بخش علیا و سفلی تقسیم شده است.

لوئی رابینو، در سال 1288ق، نام جهان‌‏آباد را ذیل آبادی‏‌های بلوک فخرعمادالدین آورده،^[9] اما در کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران که در اوایل پهلوی دوم منتشر شده، این آبادی از روستاهای دهستان ملک، از توابع بخش مرکزی گرگان معرفی شده ‌است.[10] روستای جهان‌‏آباد سفلی تا پیش از سال 1370ش جزو دهستان آق‌‏آلتین از توابع بخش آق‏‌قلا در شهرستان گرگان بوده و طی مصوبه هیأت وزیران در خردادماه 1370، این روستا به همراه روستاهای جهان‏‌آباد علیا و بلبل‏‌تپه، از دهستان آق‏‌آلتین منتزع و به دهستان قرق، از توابع بخش مرکزی شهرستان گرگان ملحق گردیده است.[11]

آمار جمعیت این آبادی در دوره‌های مختلف سرشماری نفوس و مسکن ایران گاهی با جهان‌‏آباد علیا باهم اعلام شده است، در سال‏‌های 1335 و 1355 و 1365ش جمعیت دو روستا باهم ثبت شده و در بقیه سال‏‌ها به‌‏صورت مستقل آمده، که به این شرح می‏‌باشد.[12]

روستا در ناحیه‌‏ی هموار و دشت قرار گرفته است.

منازل مسکونی روستا در سال‏‌های اخیر نوسازی و با مصالح نوین ساخته شده‏ است.

اغلب ساکنان جهان‏‌آباد سفلی اصالتاً اهل سیستان و بلوچستان هستند و چند خانواده نیز از کاشمر به این روستا مهاجرت کردند، سیستانی‏‌ها به زبان فارسی و گویش سیستانی صحبت می‏‌کنند، اکثریت مسلمان و شیعه‌‏مذهب هستند و چند خانوار اهل سنت هم در این روستا ساکن‌‏اند، بیشتر آنان به کشاورزی و تعدادی هم به کارگری و خرید و فروش دام مشغول‌اند. کشاورزان جهان‌‏آباد سفلی در زمین‏‌های کشاورزی روستا که حدود 300 هکتار است، محصولاتی هم‏چون گندم، جو، سیب‏‌زمینی و نخودفرنگی کشت می‏‌کنند.

از نام‏‌های خانوادگی پُرجمعیت روستا می‏‌توان به خَمّر، خاک‏‌سفیدی، رضایی‏‌فر، شیبک و کریم‏‌کُشته اشاره کرد.

جهان‏‌آباد سفلی از امکانات زیربنایی هم‏چون آب آشامیدنی لوله‏‌کشی، برق، گاز، جاده آسفالت و تلفن بهره‌مند است. این روستا دارای خانه‌ی بهداشت، مدارس ابتدایی و دوره اول دبیرستان، مسجد و حسینیه است.

4 نفر از اهالی این روستا در جنگ ایران و عراق به شهادت رسیده‌‏اند.[13]

منابع:

[1]. سازمان نقشه‌‏برداری کشور، پایگاه ملی نام‏‌های جغرافیایی ایران. قابل دسترسی از: https://gndb.ncc.gov.ir