جهان‌آباد علیا

جهان‏‌آباد علیا (Jahānābād-e Olyā)

روستایی در دهستان قرق از بخش بهاران شهرستان گرگان، استان گلستان.

این روستا در 30 کیلومتری شمال‏‌شرق مرکز استان گلستان و در نقطه‌ی  ً59   َ56  °36 عرض و   ً10   َ36  °54  طول جغرافیایی واقع شده‌ است. ارتفاع این روستا از سطح دریا 12متر است.[1]

جهان‏‌آباد علیا از سوی شمال به روستای جهان‏‌آباد سفلی، از جنوب به روستای تورنگ‌‏تپه، از شرق به اراضی گوزن‌‏فارس و جاده عطا‏آباد و از غرب به اراضی تورنگ‌‏تپه و نوده‌‏شریف محدود می‌‏شود.

برای رسیدن به این روستا باید 15 کیلومتر مسیر بزرگراه گرگان ـ گنبد را طی کرد و 15 کیلومتر از داخل روستای مرزنکلاته به سمت شمال عبور کرد و پس از گذشتن از روستاهای شمس‏‌آباد، تورنگ‌‏تپه و جهان‏‌آباد سفلی وارد این آبادی شد.

کتابچه نفوس استرآباد، مربوط به سال 1296ق (1258ش) گزارش داده است که در محل سنگر «میرزاخان‏‌تپه» که سال‏‌های سابق قریه‏‌ای مشهور به «گوزن» بوده و بعدها مخروبه شده، جهانسوزمیرزا حاکم استرآباد خانه و آبادی و قلعه و سنگر محکمی ساخته و در آن‏جا سواره‌‏نظام و پیاده‌‏نظام مستقر کرده، تا از دهات فخرعمادالدین و استرآبادرستاق در مقابل هجوم مهاجمان و اشرار، محافظت کند و این آبادی «جهان‏‌آباد» نام دارد[2]، که نام آن برگرفته از نام بانی آن؛ یعنی «جهانسوزمیرزا قاجار» است. جهانسوزمیرزا چندین دوره بر ولایت استرآباد حکومت کرده است؛ یکی از این ادوار حدفاصل سال‏های 1294 تا 1296ق است. البته وی از حدود 1293ق، هم‏زمان با حکومت سلیمان‏‌خان صاحب‏اختیار بر استرآباد، برای انتظام امور سرحدی استرآباد مأمور شده و تقریباً جایگاه حکومت نظامی این ولایت را داشته است، اما به‏طور رسمی در 1294ق جانشین سلیمان‏‌خان شده است.[3] هرچند در زمان تدوین کتابچه نفوس استرآباد مورّخ 1296ق جهانسوز‏میرزا حاکم استرآباد بوده و در جای دیگری از همین کتابچه ذیل معرفی روستاهای بلوک دهات ملک روستای جهان‌‏آباد را با عبارت «معمور جدید»، یعنی «جدیدالتأسیس» معرفی کرده است.[4] لکن این روستا باید پیش از این دوره‏ی حکومت جهانسوزمیرزا تأسیس شده باشد؛ چراکه لوئی رابینو مأمور رسمی دولت بریتانیا در ایران، که در سال 1288ق سفری به استرآباد داشته، از روستای جهان آباد یاد کرده است.^[5] بنابراین تأسیس روستای جهان‏‌آ‌باد باید مربوط به دوران پیشین حکومت جهانسوزمیرزا؛ یعنی در حدود سال‏های 84-1282ق بر ولایت استرآباد[6] بوده باشد.

در گزارش وکیل‏‌الدوله مربوط به شهریور 1291ش آمده است که چون جهان‏‌آباد را ترکمن‏‌ها خراب کرده بودند و این روستا به قلمرو طایفه داز نزدیک است، مهدی‏‌خان ساعدلشکر (داروغه داز) این قریه را به مبلغ 3 هزار تومان به دریابیکی فروخت.[7] وی در گزارشات دیگری نیز به جهان‏‌آباد اشاره کرده است.[8]

آن‏چه که از شواهد برمی‏‌آید، پس از تخریب استحکاماتی که به دستور جهانسوزمیرزا ساخته شده بود، در اواخر دوره قاجار، این منطقه غیرمسکونی بوده و مجدّداً از اوایل دوره پهلوی اول بخشی از آن بازسازی و آباد شده، چندین خانوار در آن ساکن شده‌‏اند، چنان‏که تا سال 1329ش که کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران تدوین و منتشر شده، سکنه‏‌ی این روستا 90 نفر بوده‌‏اند و هم‏چنین تا این زمان هیچ اشاره‌‏ای به تفکیک روستا به دو بخش علیا و سفلی وجود ندارد. ظاهراً در وایل دهه 1330ش پس از مهاجرت خانواده‏‌هایی از سیستان و بلوچستان، به منطقه‏‌ی گرگان‌‏ودشت، گروه کوچکی از این مهاجران در روستای جهان‌‏آباد ساکن شده، به مرور زمان و پس از تصویب قانون اصلاحات اراضی در سال 1342ش، با افزایش جمعیت مهاجرین سیستانی، جمعیت روستا نیز افزایش یافته و در نهایت به دو بخش علیا و سفلی تقسیم شده است.

لوئی رابینو، در سال 1288ق، نام جهان‌‏آباد را ذیل آبادی‌‏های بلوک فخرعمادالدین آورده،^[9] اما در کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران، که در حدود سال‏‌های 29-1327ش تدوین و منتشر شده، این آبادی از روستاهای دهستان ملک، از توابع بخش مرکزی گرگان معرفی شده ‌است.[10] روستای جهان‏‌آباد علیا تا پیش از سال 1370ش جزو دهستان آق‏‌آلتین از توابع بخش آق‏‌قلا در شهرستان گرگان بوده و طی مصوبه هیأت وزیران در خردادماه 1370، این روستا به همراه روستاهای جهان‏‌آباد سفلی و بلبل‌‏تپه، از دهستان آق‌‏آلتین منتزع و به دهستان قرق، از توابع بخش مرکزی شهرستان گرگان ملحق گردیده است.[11]

آمار جمعیت این آبادی در دوره‌های مختلف سرشماری نفوس و مسکن ایران، گاهی با جهان‌‏آباد سفلی باهم اعلام شده است، در سال‌‏های 1335 و 1355 و 1365ش جمعیت دو روستا باهم ثبت شده و در بقیه سال‏‌ها به‌‏صورت مستقل آمده، که به این شرح می‌‏باشد.[12]

این روستا در ناحیه‌‏ی هموار دشت قرار گرفته است. بناهای مسکونی روستا در سال‏‌های اخیر نوسازی و با مصالح نوین ساخته شده‏‏‌اند.

عمده جمعیت ساکنان جهان‏‌آباد علیا را بلوچ‌‏ها و سیستانی‏‌ها تشکیل می‏‌دهند، که تقریباً هردو گروه جمعیتی مساوی دارند. سیستانی‏‌ها شیعه‏‌مذهب هستند و به زبان فارسی و گویش سیستانی صحبت می‏‌کنند و بلوچ‏‌ها اهل سنت هستند و به گویش بلوچی صحبت می‏‌کنند، شغل بیشتر ساکنان روستا کشاورزی است و تعداد محدودی نیز به دامداری و کارگری مشغول‌اند. کشاورزان جهان‏‌آباد علیا در زمین‏‌های کشاورزی روستا که حدود 120هکتار است، محصولاتی هم‏چون برنج، گندم و پنبه کشت می‏‌کنند.

دامداران روستا دارای حدود 250رأس گوسفند هستند و محصولات دامی تولید می‏‌کنند.

از نام‌‏های خانوادگی پُرجمعیت روستا می‌‏توان به کلانتری، زارع، شهرکی، سیدپور و سرابندی اشاره کرد.

جهان‏‌آباد علیا از امکانات زیربنایی هم‏چون آب آشامیدنیِ لوله‏‌کشی، برق، گاز، جاده آسفالت و تلفن بهره‌‌مند است. این روستا دارای مدارس ابتدایی و دو مسجد است.

3 نفر از اهالی این روستا در دوران جنگ ایران و عراق به شهادت رسیدند.[13]

منابع