سيد ابوالقاسم بن عبدالنبي حسيني ذهبی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
سيد ابوالقاسم بن عبدالنبي حسيني ذهبی
(ميرزا بابا شيرازي)/ 1202-1286هـ.ق.
قطب العرفا «سيد ابوالقاسم بن عبدالنبي (محمدنبي) بن محمد بن ابوالقاسم حسيني ذهبي شيرازي» از نوادگان «مير سيد شريف جرجاني»، متخلّص به «راز» و مشهور به «ميرزا باباي شيرازي» است.
ميرزا بابا از سوي مادر به «آقا محمدهاشم ذهبي» و از سوي پدر به بزرگ مردي از خطه‌ي «استرآباد» نسب مي‌رساند. از اين‌روي در مجموعه «اثر آفرينان استرآباد» گنجانده شد.
«راز شيرازي»، از بزرگان سلسله‌ي «ذهبيه» و بلکه از رهبران آنها در قرن سيزدهم هـ. ق. و متولي آستان حضرت «احمد بن موسي (ع)» در «شيراز» بود.
او تحصيلات خود را نزد استادان «شيراز» به پايان برد و از معقول و منقول، فارغ گشت. آنگاه دست ارادت به پدرش داد و در طريق سير و سلوک، مراحل مريدي را طي کرد.
پس از فوت پدر، مدت چهل سال بر مسند ارشاد تکيه زد و به دستگيري اهل حال ادامه داد.
ابوالقاسم راز، در سفري که به «مشهد» انجام داده بود، هنگام بازگشت در «مورچه خوار» (مورچه خورت) بيمار شد و دارفاني را وداع گفت. جسدش در «اصفهان» دفن گرديد و پس از يک سال به «مشهد» انتقال يافت. آرامگاه وي در «مشهد» مقدس است.
شرح‌حال‌نگاران آثار او را بيش از 50 عنوان دانسته و مجموع تاليفاتش را بيش از پانصد هزار بيت به‌صورت نظم و نثر توصيف کرده‌اند.
«ناصرالدين شاه» لقب «مجدالاشراف» را به وي اعطا کرده و او نيز «شرح خطبة البيان» را به نام «ناصرالدين شاه» نوشت.
آثار:
ميرزا ابوالقاسم راز، در اين اثر عرفاني، وظايف سالکين الي الله و آداب و رسوم مريدي و مرادي را به زبان فارسي بيان کرده است.
گفتني است، نويسندگان «موسوعة مؤلفي الامامية» معتقد هستند که کتاب به زبان عربي است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان حضرت احمد بن موسي (شاه چراغ)» «شيراز» به شماره ف3/2065 در 14 برگ، کتابت سال 1300هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران» به شماره 9/427د در 3 برگ از يک مجموعه 123 برگي، موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر فارسي، تفسير هزار و يک آيه از آيات کلام الله مجيد است. حدود سيصد آيه در اثبات ولايت و حقوق تضييع شده‌ي ائمه‌ي اطهار (ع) است. دلالت اين سيصد آيه، از نظر مفسران اتفاقي و اجماعي است.
وي براي اثبات نظر خود، از مفسران مشهور مسلمان بسيار نقل کرده و به مطالب آنان استناد جسته است.
باقي آيات نيز از نظر مفسران و بزرگان «شيعه»، دلالت بر ولايت «اهل‌بيت» (ع) دارد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرحوم مشکوة» به شماره 1 در 607 برگ، کتابت سال 1098هـ.ق. موجود است.
حواشي اين نسخه به خط مولف است. يک برگ نيز از ابتداي نسخه افتاده است.
گفتني است اين نسخه خطي به «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» اهدا شده و به شماره 43 نگهداري مي‌گردد.
نسخه‌هاي چاپي:
آيات الولاية به سال 1323هـ.ق. در «تهران» و در 2 مجلد قطع رحلي، 486 + 456 صفحه، به اهتمام «آقا ميرزا علي اصغر» چاپ شده است.
ميرزا ابوالقاسم راز، در اين کتاب، مسائل مهم اعتقادي را به‌صورت نظم بيان کرده است. او در 169 بيت، از تجلي ذات باري تعالي، صفات خداوند، نفي اشتراک لفظي و معنوي از حقيقت وجود خدا، از صفات کماليه، توحيد، وحدت ذاتي، شريعت انبيا و نفي ظلم از آنچه خدا مي‌کند، سخن گفته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 7454 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«رايض‌الدين عبدالکريم بن محمد (محمدعلي) ذهبي» زنجاني متوفاي 1299هـ.ق.، دوازده سوال از ميرزا ابوالقاسم بن محمدنبي شريفي ذهبي پرسيده، که وي در اين مجموعه به آن پرسش‌ها پاسخ داده است.
اين پرسش‌ها پيرامون مسائل عقيدتي، از آن جمله: درباره‌ي صلوات بر پيامبر اکرم (ص)، سهو آن حضرت در نماز، وجه توجه در زيارت معصومين (ع)، معني حديث کنت کنزاً مخفياً و... برادري و جانشيني حضرت علي (ع) با پيامبر (ص) است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 9274با عنوان «اسئله اثني عشريه» و شماره ض11024 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان حضرت احمد بن موسي (ع) (شاه چراع) شيراز» به شماره ف8/618 در 26 برگ، کتابت سال 1310هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 7354 در 17 برگ، کتابت سال 1362هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 4/3887 در 38 برگ، کتابت سال 1305هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
پاسخ‌هاي راز شيرازي به سال 1326ش. در «تهران» و در 150صفحه رقعي به چاپ رسيده است. چاپ اين اثر در ضمن «ترجمه تذکره‌ي کججي» است.
پس از آن در «شيراز» نيز به سال 1327ش. و در 152 صفحه رقعي منتشر گرديده است.
5. اسرار التوحيد و النبوة و الولاية و المعاد
مرحوم راز اين اثر را به زبان فارسي و براي بيان مسائل کلامي، اعم از توحيد، نبوت، امامت و معاد نگاشته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 2/3887 در 67 برگ، کتابت سال‌هاي 1305 تا 1307هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مولف در کتاب اسرار طريقت، راز و رمز بندگي و سير و سلوک در فرقه «ذهبيه» را متذکر شده و حديث «الا و ان في الجسد مضغة اذا صلحت صلح الجسد کله، و اذا فسدت فسد الجسد کله، الا و هي القلب» را شرح کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3/7354 در 8 برگ، کتابت سال 1362هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
همان‌طور که از نام اين اثر مشخص مي‌گردد، نويسنده آن را به مباحث ولايت و امامت اختصاص داده است. اما بيشتر از ديدگاه عرفاني و فرقه «ذهبيه» به بيان مطالب، خصوصاً محبت به «اهل‌بيت» (ع) پرداخته است.
ظاهراً اين اثر منظوم و به زبان فارسي است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان حضرت احمد بن موسي (ع) (شاه چراغ)» به شماره ف1/29 در 252 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
رساله اسرار الولايه همراه با «قنوتيه» مولف، به سال 1323هـ.ق. در «تبريز» و در 512 صفحه رقعي منتشر گرديده است.
اين رساله در يک مجموعه خطي از سوي «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» گزارش شده است. در اين مجموعه حدود پانزده رساله در عرفان و تصوف به زبان فارسي و عربي وجود دارد. يکي از آنها اصول طريقه‌ي «ذهبيه» به نوشته‌ي ميرزا ابوالقاسم راز است.
البته در اين مجموعه آثار ديگري نيز از نويسنده‌ي ياد شده، وجود دارد. ليکن منظور ما در اينجا همان رساله‌ي اصول طريقه‌ي «ذهبيه» است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 7/3260 در 344 صفحه (کل مجموعه) موجود است.
احتمال دارد اين رساله با رساله‌ي ديگر مولف به نام «رسالة في السير و السلوک» يکي باشد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
9. اقطاب سلسله صوفيان ذهبي (کرسي نامه) (مشيخه)
سلسله‌ي «ذهبيه» يا به تعبير ديگر، «رضويه» و «کبرويه»، يکي از سلسله‌هاي صوفيان و عارفان «شيعه» مذهب است. آنان عموماً به دوازده امام اعتقاد داشته و شريعت را بر طريقت مقدم مي‌دارند.
مولف در اين اثر که آن را به زبان فارسي نگاشته است، به معرفي بزرگان و رهبران سلسله‌ي «ذهبيه» پرداخته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران» به شماره 1/427 در 4 برگ، کتابت سال 1306هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان احمد بن موسي (ع) (شاه چراغ) شيراز» به شماره 3/856 در 13 صفحه، کتابت سال 1320هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي نوربخش خانقاه نعمت اللهي تهران» به شماره 5/602 در 4 صفحه، کتابت سال 1302هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 8/3260 در 4 صفحه، کتابت سال 1307هـ.ق. و شماره 5/89 در 18 صفحه، کتابت سال 1303هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 3/5196 در 74 برگ، کتابت سال 1340هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 11/3576 در 4 برگ، کتابت سال‌هاي 1303-1305هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر در بيان عقايد سلسله‌ي «ذهبيه» و شرح معتقدات آنان به زبان فارسي است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» به شماره 3590 در 255 برگ، کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
رساله «براهين الامامية» کتاب مفصلي است در دلايل و مستندات امامت اميرالمومنين علي ابن ابي‌طالب (ع) و زندگي‌نامه‌ي حضرت مهدي (عج)، که از طريق احاديث وارده از «اهل‌سنت» به اثبات رسيده است.
وي در هر باب از ابواب اين اثر، به 40 حديث تمسک جسته است. کتاب به زبان فارسي است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 1066ف در 324 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي معارف (دارالفنون)» به شماره 1275 در 337 برگ با عنوان «براهين الامامة» موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
کتاب براهين الامامية به سال 1334ش. در «تبريز» و در 596 صفحه چاپ شده است.
12. تاريخ حيات و کرامات سيد قطب‌الدين محمد شيرازي
«سيد قطب‌الدين محمد حسيني ذهبي شيرازي»، متوفاي 1173هـ.ق.، يکي از بزرگان و اقطاب سلسله‌ي «رضويه‌ي» «ذهبيه» است.
ميرزا ابوالقاسم راز، شرح‌حال، آثار و مقامات وي را به زبان فارسي، در اثر حاضر به نگارش در آورده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 9278 در 44 برگ، کتابت سال 1309هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
اين زندگي‌نامه، به سال 1332ش. در قطع وزيري و 53 صفحه، در ضمن مجموعه «تذکرة الاوليا» در «تبريز» به چاپ رسيده است.
همان کتاب «طباشير الحکمة» (تباشير الحکمة) است که در جاي خود معرفي خواهد شد.
وي تفسير منسوب به امام حسن عسکري(ع) را به زبان فارسي ترجمه کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي يافت نشد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
15. تفسير آيه‌ي «و تري الجبال تحسبها جامدة»
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آخوند همدان» به شماره 6/799 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله در شرح چگونگي سير و سلوک به شيوه سلسله‌ي «ذهبيه» است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 1/2504 در 101 برگ، کتابت سال 1288هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر عرفاني، در سير و سلوک به شيوه و روش سلسله‌ي «ذهبيه» و به زبان فارسي نگارش يافته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 2/3081 در 28 برگ، کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 1/2504 در 20 برگ، کتابت سال 1283هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
به‌نظر مي‌رسد اين حاشيه، به‌وسيله کس ديگري بر رساله‌ي «مناميه» ميرزا ابوالقاسم راز نگاشته شده است. باوجود اين فهرست‌نگار آن را ذيل نام ابوالقاسم راز ثبت کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي عکسي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران» به شماره 4/427 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
ميرزا ابوالقاسم راز، در اين رساله اصطلاح «حضرات خمسه» را از نظر عرفاي سلسله‌ي «ذهبيه» شرح و تفسير کرده است.
او اين رساله را به درخواست «ميرزا محمدخان کلاتي» نوشته و سپس به فارسي ترجمه و نظم کرده است.
در آخر اين رساله جمله‌ي معروف «ليس في جبتي سوي الله» را نيز تفسير و توضيح داده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 9386 در 46 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
گويا اين رساله ديباچه‌اي است در کليات جناب «آقا محمد هاشم درويش» که در فهرست نسخه‌هاي خطي «کتابخانه‌ي ملي ملک» معرفي گرديده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک»تهران به شماره 1/5690 در 193 برگ، کتابت سال 1304هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
ديوان اشعار ميرزا ابوالقاسم راز بيشتر به زبان فارسي و با جنبه‌ي عرفاني سروده شده است.
نسخه‌هاي خطي:
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 4982 در 108 برگ، کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 9378 کتابت سده 13هـ.ق. ضمن يک «جنگ شعر» و شماره 9381 کتابت سال 1304هـ.ق.، ايضان ضمن «جنگ شعر» موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 3/65 در 30 صفحه، کتابت سال 1301هـ.ق. با عنوان «مثنويات عرفاني» موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» «قم» به شماره 1/3535 کتابت سال 1304هـ.ق. همراه با «مرآت العارفين» و «کوثر نامه» موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 5000 در 116 برگ، کتابت سال 1286هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي خصوصي هدايتي» در «قم» به شماره 1 مج. کتابت سال 1304هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي ملي بريتانيا» به شماره 2/9875 Or کتابت سال 1277هـ.ق. با عنوان «منتخب ديوان» موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي تبريز» به شماره 2608 در 108 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
ديوان ابوالقاسم راز در «شيراز» توسط انتشارات احمدي به سال 1373ش در 685 صفحه وزيري همراه «کوثر نامه» و «قصايد رايض‌الدين زنجاني» چاپ شده است.
اين رساله مختصر مضمون فلسفي و حکمتي دارد. ميرزا ابوالقاسم راز آن را براي يکي از شاگردانش به زبان عربي نوشته است.
موضوع رساله، مسئله تناهي ابعاد عالم جسماني از نظر فلاسفه و عدم تناهي آن از نظر حکماي الهي است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 669 در 60 برگ، کتابت سال 1310هـ.ق.، با حواشي از فرزند مولف موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
رساله تناهي ابعاد سال 1316هـ.ق. در «تهران» و در 151 صفحه جيبي همراه با چند رساله‌ي ديگر چاپ شده است.
اين رساله در پاسخ به شبهاتي است که درباره‌ي سيد باب مطرح شده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آخوند همدان» به شماره 3/799 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
24. رساله‌اي در باب طريق سالکان الي الله
اين رساله مختصر؛ در آداب سلوک است. مسائلي مانند: صمت، جوع، سهر، عزلت و شرح شيوه تزکيه و تخليه باطن را مورد توجه قرار داده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه(س)» به شماره 2/16 در 7 برگ، کتابت سال 1253هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
فرزند مولف، «جلال‌الدين ذهبي شيرازي»، سوالاتي از وي کرده است که در پاسخ به آنها اين رساله را به زبان فارسي نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه تهران» به شماره 2/5202 در 38 برگ، کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مرحوم ميرزا ابوالقاسم راز اين رساله را در بيان سير و سلوک از دو طريق آفاقي و انفسي به زبان عربي نگاشته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» «تهران» به شماره 7/3260 در 3 برگ، موجود است.
احتمال دارد اين رساله با رساله «اصول طريقه ذهبيه» يکي باشد.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آخوند همدان» به شماره 3/4810 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 3576 در 4 برگ، کتابت سال‌هاي 1303-1305هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 2/5196 در 10 برگ، کتابت سال 1340هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله غير از رساله قبلي با عنوان «رسالة في السير و السلوک» که به عربي نوشته شده است، مي‌باشد؛ زيرا به زبان فارسي نگارش يافته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 3/3081 در 5 برگ، کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
رساله سير و سلوک در «تهران» و به سال 1323هـ.ق. در 168+24 صفحه جيبي، همراه با رساله «مناهل» تاليف «محمدهاشم بن اسماعيل شيرازي» چاپ شده است.
اين رساله شرح بر دعاي حضرت اميرالمومنين علي بن ابي‌طالب (ع) با عنوان «اللهم نور ظاهري بطاعتک و باطني بمحبتک و قلبي بمعرفتک و روحي بمشاهدتک و سري بالاتصال بحضرتک يا ذاالجلال و الاکرام» است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان حضرت احمد بن موسي (ع) (شاه چراغ)» «شيراز» به شماره ف2/629 در 27 برگ، کتابت سال 1307هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
قنوتيه همراه با «اسرار الولاية» به سال 1323هـ.ق. در تبريز و در 512 صفحه رقعي چاپ شده است.
اين رساله نيز در مباحث ولايت با مضمون عرفاني به شيوه‌ي سلسله‌ي «ذهبيه» است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 89 در 352 صفحه، کتابت سال‌هاي 1303-1305هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
همان رساله «قوائم الانوار» است. به آنجا مراجعه شود.
طباشير (تباشير) الحکمة (تحفه ناصريه)
ميرزا ابوالقاسم راز در اين رساله حديث «خلقت نور نبي (ص)» را به زبان فارسي شرح کرده است.
او با نگاه عارفانه و حکيمانه، موضوع خلقت رسول خدا (ص) و ائمه‌ي اطهار (ع) را مورد بررسي قرار داده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان حضرت احمد بن موسي (ع) (شاه چراغ)» «شيراز» به شماره 563 در 185 برگ، کتابت سال 1307هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي خصوصي علي‌اصغر مهدوي» در «تهران» به شماره 207 کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره ف50 در 187 برگ، کتابت سال 1273هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي عکسي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 1893 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
رساله طباشير (تباشير) نخست در سال 1319هـ.ق. در «شيراز» و در 80 صفحه رقعي منتشر گرديد.
بار ديگر در سال 1393هـ.ق. در «شيراز» و در 541 صفحه وزيري چاپ شد.
کتابي است منسوب به ميرزا ابوالقاسم راز.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آخوند همدان» به شماره 4/799 و 5/799 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مجموعه غزليات فارسي عرفاني ميرزا ابوالقاسم راز است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان حضرت احمد بن موسي (ع) (شاه چراغ)» «شيراز» به شماره 1/617 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر از ميرزا ابوالقاسم راز، را يک نفر ناشناس شرح کرده است. نسخه‌اي که در ذيل معرفي مي‌گردد نسخه‌ي همراه با شرح است.
اصل کتاب به زبان عربي است و شارح آن را به زبان فارسي درآورده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان حضرت احمد بن موسي (ع) (شاه چراغ)» به شماره 1/618 در 134 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
34. قوائم الانوار و طوالع الاسرار (شرايط الطريقه)
ميرزا ابوالقاسم راز در اين اثر ضمن بيان راه و رسم سير و سلوک به شيوه «ذهبيه»، درباره‌ي «سبع المثاني»، و «قصيده قافيه» جدش «سيد محمد قطب ذهبي» که در عشق عرفاني سروده است، نيز مطالبي را آورده است.
او اين اثر را به سال 1282هـ.ق. پايان برده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه تهران» به شماره 3835 در 193 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 70 در 295 برگ، کتابت سال 1304هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي عکسي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 1944 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
اين اثردر «تبريز» به سال 1315هـ.ق. در 482 صفحه وزيري منتشر گرديده است.
35. قواطع الاوهام في نبذ من مسائل الحلال و الحرام
به گفته‌ي صاحب «اعيان الشيعه»، يکي از آثار ميرزا ابوالقاسم راز، اثري است که درباره‌ي مسائل حلال و حرام نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي يافت نشد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
36. الکبريت الاحمر في معني احتمال الولاية العلوية هي الولاية الاکبر
اين اثر همراه ترجمه‌ي آن است. همان‌طور که از نام آن آشکار است، در خصوص ولايت و امامت بحث کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آخوند همدان» به شماره 1/799 کتابت سال 1260هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
به سال 1374هـ.ق. در شيراز، همراه با آثار احمدي چاپ شده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آخوند همدان» به شماره 2/799 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مجموعه قصايد و غزليات ميرزا ابوالقاسم راز در مدح نبي اکرم (ص) و ائمه‌ي اطهار (ع) است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان حضرت احمد بن موسي (ع) (شاه چراغ)» «شيراز» به شماره ف1/617 در 139 صفحه و شماره ف3/629 در 12 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي خانقاه احمديه شيراز» به شماره 148 کتابت سده 14هـ.ق. با عنوان «کشورنامه» موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» «قم» به شماره 1/3535 کتابت سال 1304هـ.ق. با عنوان «مرآة العارفين» در ضمن ديوانش موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي خصوصي هدايتي» در «قم» به شماره 2مج، کتابت سال 1304هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
کوثر نامه مکرر چاپ شده است.
2 بار در «تهران» به سال 1338ش. در 39+438 صفحه رقعي و به سال 1342ش. در 24+144 صفحه وزيري با عنوان «مدايح چهارده معصوم» منتشر گرديده است.
1 بار در «شيراز» به سال 1373ش. از سوي انتشارات احمدي در 685 صفحه وزيري، همراه با قصايد «رايض‌الدين زنجاني» چاپ شده است.
يک رساله فارسي از ميرزا ابوالقاسم راز است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان حضرت احمد بن موسي (ع) (شاه چراغ)» «شيراز» به شماره 1 مج، کتابت سال 1319هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اشعار عرفاني ميرزا ابوالقاسم راز به زبان فارسي و شيوه‌ي مثنوي سرايي است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 65 در 378 صفحه، کتابت سال 1301هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
منظومه مرآت العارفين در 1500 بيت، از اشعار عرفاني ميرزا ابوالقاسم راز است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان حضرت احمد بن موسي (ع) (شاه چراغ)» «شيراز» به شماره ف2/652 در 175 صفحه، کتابت سال 1319هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 1/65 در 204 صفحه، کتابت سال 1301هـ.ق. و شماره 2/144 در 175 صفحه، کتابت سال 1310هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 5948 در 65 برگ، کتابت سال 1304هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 1/5202 در 10 برگ، کتابت سال 1289هـ.ق. و شماره 2/4164 در 114 صفحه، کتابت سده 14هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» «قم» به شماره 1/3535 کتابت سال 1304هـ.ق.، همراه با ديوان وي موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» به «تهران» به شماره 4723 در 155 برگ، کتابت سال 1302هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي خصوصي هدايتي» «قم» به شماره 4 مج کتابت سال 1304هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
مرآة العارفين در «تبريز» به سال 1320هـ.ق. در 203 صفحه رقعي منتشر گرديده است.
گويا اثري است از ابوالقاسم راز.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آخوند همدان» به شماره 4/799 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر در شرح مراتب قلبي، که مراحلي است از سير و سلوک عارفان و صوفيان، نگارش يافته است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 10 مج در 4 صفحه، کتابت سال 1240هـ.ق. و شماره 12/1783 در 4 صفحه موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
44. مرصاد العباد في دار الدنيا و المعاد
ميرزا ابوالقاسم راز، اين رساله را به درخواست مريدانش در «تهران» براي تعيين جانشين خود نوشته است.
گذشته از آن مطالب عرفاني در توحيد، نبوت و امامت را مطرح ساخته و نظر خود را بيان کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان حضرت احمد بن موسي (ع) (شاه چراغ)» «شيراز» به شماره ف7/618 در 18 برگ، کتابت سال 1310هـ.ق.، شماره 626 در 32 برگ، کتابت سال 1323هـ.ق. و شماره ف1/630 در 44 صفحه، کتابت سال 1343هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 9339 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي نوربخش خانقاه نعمت اللهي تهران» به شماره 6/602 در 44 صفحه، کتابت سال 1302هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران» به شماره 8/427د در 16 برگ، کتابت سال 1306هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 3/3887 در 22 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي تبريز» به شماره 3245 در 27+22 برگ، کتابت سال 1300هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
در «تبريز» به سال 1323ش. در 40 صفحه وزيري، همراه «تذکرة الاوليا» چاپ شده است.
همان رساله اقطاب سلسله‌ي «ذهبيه» است.
46. معالم التاويل و التبيان في شرح خطبة البيان (ملکوت المعرفة في اسرار الولاية)
شرح فارسي بر «خطبة البيان» حضرت «اميرالمومنين علي بن ابي‌طالب (ع)» است.
اين شرح به نظم و نثر در سال 1281هـ.ق. تاليف شده است.
نسخه‌هاي خطي:
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي خانقاه احمديه شيراز» به شماره 4، شماره 59 و شماره 60 کتابت سال 1344هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي خصوصي خاوري» «شيراز» به شماره 2مج موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 8614 کتابت سال 1316هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 3571 در 381 برگ، کتابت سال 1321هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
به سال 1343 و 1346هـ.ق. در «شيراز» در قطع وزيري چاپ و منتشر شده است. اين چاپ در ضمن «مجموعه انهار جاريه» انجام گرفته است.
مولف ديدگاه خود را درباره‌ي معراج پيامبر گرامي اسلام (ص) به زبان فارسي در اين اثر بيان کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان مقدس حضرت احمد بن موسي (ع) (شاه چراغ) شيراز» به شماره ف5/618 در 21 برگ، کتابت سال 1309هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 1/3887 در 31 برگ، کتابت سال 1305هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
48. مفاخر الاخيار و مناقب الابرار (تذکرة الاولياء)
مفاخر الاخيار منظومه‌اي است به زبان فارسي، در شرح احوال برخي از بزرگان سلسله‌ي «ذهبيه» و تعدادي از عرفاي مدفون در «شيراز».
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 1/4164 در 214 صفحه، کتابت سده‌ي 14هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
اين اثر در «شيراز» و توسط انتشارات محمدي، به سال 1326هـ.ق. در 95 صفحه چاپ گرديده است.
اشعاري است به سبک مثنوي و به زبان فارسي، در اخلاق، عرفان و سير و سلوک به شيوه‌ي سلسله‌ي «ذهبيه».
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اميرالمومنين (ع)» در «نجف اشرف» به شماره 1362مج کتابت سال 1270هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان مقدس حضرت احمد بن موسي (ع) (شاه چراغ) شيراز» به شماره ف1/652 در 92 صفحه، کتابت سال 1319هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 2/2697 در 28 برگ، کتابت سال 1304هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 2/635 در 102 صفحه، کتابت سال 1301هـ.ق.، شماره 1/89 در 60 صفحه، کتابت سال‌هاي 1303-1305هـ.ق. و شماره 1/144 در 96 صفحه، کتابت سال 1310هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 1/5627 در 111 صفحه، کتابت سال 1304هـ.ق. و شماره 1/5196 در 54 برگ، کتابت سال 1340هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
اين اثر در «شيراز» و «تهران» چاپ شده است. چاپ «شيراز» به سال 1336ش. در 120 صفحه جيبي انجام شده است.
چاپ «تهران» به سال 1367ش. در 120 صفحه رقعي انجام شده است.
مناميه اثري است به زبان فارسي در شش مقدمه‌ي عرفاني. مولف ضمن بيان حقيقت مثال و خيال و مراتب خواب و رويا، سعي کرده براي خوابي که گويا «شيخ زين‌العابدين» در خصوص «ناصرالدين شاه» ديده بود، تعبير و تفسيري درخور آورد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 9333 کتابت سال 1336هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان مقدس حضرت احمد بن موسي (ع) (شاه چراغ) شيراز» به شماره ف1/2051 در 38 صفحه و شماره ف4/617 در 13 صفحه موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران» به شماره 3/427د در 15 برگ، کتابت سال 1305هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 2/3576 در 20 برگ، کتابت سال‌هاي 1303-1305هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه خصوصي مفتاح» «تهران» به شماره 320 کتابت سده‌ي 13هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
51. مناهج انوار المعرفة في شرح مصباح الشريعة
«مصباح الشريعه» اثري است منسوب به «امام جعفر صادق (ع)» که برخي از علما و دانشمندان «شيعه» آن را شرح کرده‌اند. ميرزا ابوالقاسم راز نيز «مصباح الشريعه» را به زبان فارسي ترجمه و شرح کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي خانقاه احمديه» به شماره 2 و 3 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
سال 1353هـ.ق. در «شيراز» و در 380 صفحه چاپ شده است.
نور علي نور
رساله‌اي است به زبان فارسي در پاسخ به 22 پرسش فرزندش «مجدالاشراف جلال‌الدين ذهبي» و «ميرزا عبدالکريم زنجاني».
اين پرسش‌ها درباره‌ي ذات احديت، حقيقت سر مخزون، معني الاصبعين، خلود اصحاب الجنة و النار، معني خلق حوا من جنب آدم، افضليت ملائکه، مراد از شيطان، مار و طاووس، حقيقت شراب کافور و ... مسائلي از اين قبيل است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان مقدس حضرت احمد بن موسي (ع) (شاه چراغ) شيراز» به شماره ف1/654 در 118 صفحه، کتابت سال 1310هـ.ق. و شماره ف2/651 در 107 صفحه، کتابت سال 1350هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 9334 در 87 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 2/5378 در 75 برگ، کتابت سال 1305هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 7/3576 در 78 برگ، کتابت سال 1303هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
رساله مناميه به سال 1322هـ.ق. در «شيراز» چاپ شده است.
منابع:
اطلاعات عمومي يا دايرةالمعارف543؛ اعيان الشيعة 2/406؛ بزرگان شيراز 372؛ تاريخ عرفان و عارفان ايراني 673؛ تاريخ علوم و فلسفه ايراني 847؛ تاريخ نويسندگان پارس1/199-200؛ تاريخ نهضت‌هاي فکري ايرانيان 5/1595-1598؛ تذکرة الاولياء 137/154؛ تذکرة الشعراء 103؛ تذکرة القبور 103؛ حديقة الشعراء 1/535، 650-651؛ دانشمندان و بزرگان اصفهان 1/214؛ دانشمندان و سخن‌سرايان فارس 1/245و 2/559-565؛ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهي 1/1086؛ دايرةالمعارف تشيع 5/102؛ الذريعة 1/49 و 3/310 و 4/89 و 9/346 و 11/130 و 12/217، 282 و 14/68 و 15/145 و 17/174 و 18/182 و 19/292 و 20/277، 291، 309 و 21/69، 198، 225، 310 و 22/277، 338، 343 و 24/371 و 26/92؛ سيري در تصوف: شرح‌حال هفتاد تن از مشايخ103؛ سيماي شاعران فارس 1/449-452؛ شرح‌حال رجال ايران 6/68؛ طبقات اعلام الشيعة (الکرام البررة) 2/68؛ طبقات مفسران شيعه 5/322؛ فرهنگ بزرگان اسلام و ايران 426؛ فرهنگ سخنوران 219؛ فرهنگ شاعران زبان پارسي 219-220؛ فهرست کتاب‌هاي چاپي عربي 446؛ فهرست کتاب‌هاي چاپي فارسي 1/131، 302، 713، 1173، 1238 و 2/2564، 2567، 2596، 2603 و 3/4167، 4654، 4657، 4707، 4807، 4962 و 5/596؛ فهرست کتب چاپ سنگي کتابخانه‌ي ملي تبريز 249، معجم الطبقات المتکلمين 5/28؛ گلزار جاويدان 1/528؛ لغت‌نامه‌ي دهخدا (ذيل راز) 42؛ مشاهير الشعراء الشيعة 1/64؛ مشاهير مدفون در حرم رضوي 1/415؛ معجم التراث الکلامي 1/86، 255، 258 و 2/39 و 4/71، 336-337 و 5/86؛ معجم الفلاسفه 11؛ معجم المولفين 2/655؛ مکارم الآثار 8/2783-2786؛ موسوعة مؤلفي الامامية 2/594-607؛ مولفين کتب چاپي فارسي 1/247-250؛.