سيد ابوالمعالي بن بدرالدين حسن استرآبادي
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
«سيد ابوالمعالي بن بدرالدين حسن استرآبادي»
قرن 10هـ.ق.
يكي از بزرگان علماي «استرآباد» در قرن دهم هـ. ق.، فقيه و متكلم «سيد ابوالمعالي بن حسن» است. وي معاصر «محقق كركي» و ظاهراً از شاگردان اوست. سيد ابوالمعالي استرآبادي در «نجف اشرف» سكونت داشت.
از زندگاني و جزئيات تحصيلات وي آگاهي روشني در دست نيست. هميناندازه آگاهي داريم، كه پس از فراگيري مقدمات در زادگاهش، به «نجف اشرف» مهاجرت كرده و در آنجا ماندگار شده است.
آثار:
«رساله جعفريه» تاليف «شيخ علي محقق كركي» است. او اين رساله را در موضوع نماز، مقدمات، واجبات، مستحبات و احكام آن در يك مقدمه و 5 باب نوشته است.
گفته ميشود استرآبادي اين اثر را در زمان استادش «محقق كركي» ترجمه كرده است.
مرحوم «آقابزرگ» در «احياء الداثر» شخص ديگري را با نام «ابوالمعالي الغروي الاسترآبادي» پس از نويسنده فوق آورده و توضيحاتي داده است. اما در پاورقي همان مورد، يکي بودن او با ابوالمعالي فوق الذكر احتمال داده شده است.
شايان ذكر است كه يکي بودن آن دو نفر، احتمالي نيست. بلكه به يقين ميتوان گفت که آن دو تن يك نفر هستند و نسبت غروي به دليل سكونت وي در «نجف اشرف» است.
نسخههاي خطي:
1 نسخهي خطي در «کتابخانهي موسسه دروس شرقي تفليس» به شماره 10/699 كتابت سال 1025هـ.ق. موجود است.
مرحوم «افندي» در «رياض العلما» از يك نسخهي خطي گزارش ميدهد كه در «تبريز» آن را ديده است. اما مشخص نميكند كه آن را نزد چه كسي ديده است.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
2. شرح رسالة الجبر و المقابلة و الحساب
اين اثر شرح مزجي (شرح مخلوط با متن) بر رساله «خواجه نصيرالدين طوسي» است. وي آن را در 24 رمضان 929هـ.ق. پايان برد.
ابوالمعالي، علت تاليف آن را، درخواست شاگردش «شيخ منصور بن محمد ترك غروي» توصيف كرده است.
نسخههاي خطي:
در حال حاضر هيچ نسخهي خطي مشخص از اين اثر در دسترس نيست. فقط مرحوم «آقابزرگ» در «الذريعه» از دو نسخهي خطي خبر ميدهد.
بنا بر اين گزارش، يك نسخهي خطي در «کتابخانهي شيخ عبدالرضا بن شيخ مهدي آلشيخ راضي» در «نجف اشرف» قرار داشت. اين نسخه، به خط شاگردش «شيخ منصور بن محمد ترك غروي» است. گويا وي آن را از روي نسخهي تاليف استادش استنساخ كرده است.
دومي را نزد «رياضي سيد ابوالقاسم خوانساري» و به خط «سيد احمد بن سيد حبيب زوين نجفي» ديده است.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
سيد ابوالمعالي در اين اثر ده مسئله مشكل مطرح و سپس به آنها پاسخ و توضيح داده است. نخستين بخش اين مجموعه در موضوع منطق و دومين بخش در موضوع كلام است. بقيهي مباحث در مسائل فقهي است.
آغاز:
«انه استصعب امرها علي الخاطر العليل فاراد عرضها و استفادة تحقيقها من صاحب كمال الافاضة... فيا عزيز مصر ممالك الافضال بل شمس تلك الافاضة و الجود و الكمال هذه بضاعة مزجاة جنابها الي كمال لطفك فأوف لنا كيل النوال...»
نسخههاي خطي:
1 نسخهي خطي در «کتابخانهي خصوصي شيرازي» در «سامرا» در ضمن مجموعهاي از آثار محقق كركي موجود است. كه مرحوم «آقابزرگ» از آن خبر داده است.
همچنين وي از يك نسخهي خطي ديگر به خط مولي درويش «محمد بن درويش فضلالله السمناني» خبر ميدهد كه آن هم همراه با مجموعه آثار «محقق كركي» و به سال 958هـ.ق. كتابت شده است.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
سيد ابوالمعالي در اين اثر از شش مسئله فقهي مشكل بحث كرده و دربارهي آنها توضيحات لازم را داده است.
اين مسائل شامل بسياري از مباحث فقهي از جمله معاملات، ارث، وصيت و غيره ميشود.
وي آنها را در «بغداد» نوشته و در 22 شوال 935هـ.ق. به پايان برده است.
نسخههاي خطي:
ايضا مرحوم «آقابزرگ» از يك نسخهي خطي در «کتابخانهي سيد محمدعلي هبةالدين شهرستاني» خبر ميدهد. و نسخهي ديگري را در «کتابخانهي خصوصي شيخ عبدالحسين يزدي كتبي» در «كاظميه» ديده است كه همرا با «بغية الطالبين» و «قصيدة البردة» بوده است.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
بنا بر آنچه در «فهرست نسخههاي خطي کتابخانهي آيتالله مرعشي نجفي (ره)» ملاحظه ميگرددد، ابوالمعالي بر «فوائد ضيائيه» حاشيه نوشته است.
اين حاشيه با عناوين «قوله قوله» بر بخش مجرورات کتاب «الفوائد الضيائية» ملا «عبدالرحمن جامي» متوفاي 898هـ.ق. نگاشته شده است.
«الفوائد الضيائية» به نوبهي خود شرح بر «کافيهي» «ابنحاجب» است.
نسخههاي خطي:
2 نسخهي خطي در «کتابخانهي آيتالله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3042 در 152 برگ و به خط «نورالله بن شريف حسين مرعشي شوشتري» معروف به «قاضي نورالله شوشتري» در «مشهد» و شماره 3/1984 در 71 برگ، منسوب به «عبدالوهاب بن علي حسيني استرآبادي»، موجود است.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
اعيان الشيعة 2/454؛ الذريعة 4/104 و 13/285 و 15/265 و 17/286-287؛ رياض العلماء 5/514؛ طبقات اعلام الشيعة (احياء الداثر)4/249-250؛ معجم مولفي الشيعة 23؛ موسوعة مؤلفي الامامية 3/22-23.