سيد جمال الدين استرآبادي
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
سيد جمالالدين استرآبادي
قرن 14هـ.ق.
با وجود اينکه «سيد جمال الدين استرآبادي» از علماي متاخر و بلکه معاصر است، از زندگي‌نامه و تحصيلات وي گزارش مفصلي در دست نيست.
در منابع موجود با سه تن سيد جمال الدين استرآبادي روبرو هستيم. نخست در جلد دوم «معجم التراث الکلامي» تحت عنوان کتاب «خداشناسي توحيد يا يکتا پرستي» به نام سيد جمال الدين استرآبادي برمي‌خوريم. در اين گزارش سال تولد وي 1254 و سال وفاتش 1315هـ.ق. آمده است.
اما منبعي که «معجم التراث الکلامي» از آن استفاده کرده است، يعني فهرست کتاب‌هاي چاپي فارسي، اشارهاي به سال تولد و وفات وي ندارد.
بدرستي دانسته نيست که نويسندگان «معجم التراث الکلامي» سال تولد و وفات سيد جمال الدين استرآبادي را، با استفاده از چه منبعي ثبت کرده‌اند.
در جلد اول «معجم التراث الکلامي»، با مورد دوم روبرو هستيم. اين مورد تحت عنوان «امام خورشيد جهان افروز» به نقل از «معجم ما کتب عن الرسول (ص)»، بدون تاريخ تولد و وفات ثبت شده است.
مورد سوم در منابع متعدد و با مشخصات بيشتر ثبت گرديده است. از آن جمله در «گنجينه‌ي دانشمندان» و «معجم رجال الفکر و الادب في النجف»، نام «سيد جمال الدين بن ضياءالدين حسيني استرآبادي» را ملاحظه مي‌کنيم.
در اين دو منبع، سال تولد وي 1350 يا 1353هـ.ق. درج شده است. براساس اين گزارش، سيد جمال الدين تحصيلات خود را به مدت ده سال در زادگاهش گذرانده و سپس به «قم» مهاجرت و در حوزه‌ي علميه‌ي آن به تحصيل ادامه داده است.
سيد جمال الدين پس از پايان بردن دوره سطوح عالي، به حوزه‌ي علميه‌ي «نجف اشرف» هجرت کرد و در محضر آيات عظام چون: «سيد عبدالاعلي سبزواري»، «سيد محمود شاهرودي» و «سيد ابوالقاسم خويي»، دوره خارج فقه و اصول را گذراند و به درجه‌ي اجتهاد نايل گشت.
اگر ما هر سه تن سيد جمال الدين را يک تن فرض کنيم، به طور قطع دو مورد اول نمي‌تواند مورد اعتنا واقع شود؛ زيرا منابع اوليه‌ي آن‌ها، با ابهام و عدم شناخت سخن گفته‌اند. اما مورد سوم، شخصيتي است قابل اعتنا و منابع آن مشخص و با شناختي قابل دسترس سخن گفته است.
بنابر اين سيد جمال الدين حسيني استرآبادي فرزند آيت‌الله سيد ضياءالدين حسيني بن محمد بن نصرالله از خاندان امامزاده عظيم الشان «سيد عمادالدين حسيني علوي» که نزد مردم «گرگان» و «استرآباد»، از احترام ويژه‌اي برخوردار بودند، مورد نظر اين مدخل قرار دارد.
آثار:
1. امام عليه السلام خورشيد جهان افروز
کتاب‌هاي زيادي درباره‌ي امام زمان (عج) نوشته شده است. اين اثر نيز درباره‌ي ضرورت وجود امام زمان (ع) در دو جلد به زبان فارسي تدوين گرديده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي گزارش نشده است.
نسخه‌هاي چاپي:
کتاب در «تهران» و توسط مجمع تحقيقات و تبليغات اسلامي در 48 صفحه چاپ شده است.
سال 1354 به‌وسيله همان ناشر با عنوان «آيا وجود امام زمان (ع) لازم است؟» مجدداً انتشار يافته است. هم‌چنين در برخي موارد، با عنوان «لولا الحجة لساخت الارض علي اهلها» شناخته مي‌شود.
سيد جمال الدين استرآبادي، تقريرات درس اصول و فقه استادان خود را به زبان عربي نوشته است. در ادامه، يک بخش از تقريرات درس فقه ايشان معرفي خواهد شد. اما با توجه به اينکه اين تقريرات به شکل خطي و نزد بازماندگان وي محفوظ است، نميتوان بيشتر از اين مطلبي نگاشت.
رجوع شود به کتاب «خداشناسي يا يکتاپرستي» از همين نويسنده.
اين اثر که موضوع آن از نامش آشکار است، در خصوص نخستين اصل از اصول دين، يعني خداشناسي و توحيد بحث ميکند.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي گزارش نشده است.
نسخه‌هاي چاپي:
در «تهران» به سال 1346ش. توسط مجمع تحقيقات و تبليغات اسلامي، در قطع جيبي و 120صفحه سربي منتشر گرديده است. ناگفته نماند که سال بعد (1347) نيز تجديد چاپ شده است. هم‌چنين اين اثر با عنوان توحيد يا يکتاپرستي نيز ثبت است.
5. حديث شريف کساء يا شفيعي مطمئن
سيد جمال استرآبادي در اين اثر، حديث شريف کسا را از طرق معتبر نقل و سپس به شرح و توضيح آن پرداخته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي گزارش نشده است.
نسخه‌هاي چاپي:
به‌نظر م‌يرسد اين کتاب فقط يک بار چاپ شده است. سال 1375 توسط انتشارات معارف در «تهران» و 158 صفحه رقعي منتشر گرديده است.
رجوع شود به اثر ديگر وي با عنوان «ترجمه قرآن کريم»؛ زيرا سيد جمال الدين استرآبادي متن کامل قرآن را ترجمه و همراه با خلاصه‌اي از تفسير برخي آيات منتشر کرده است.
7. دليل رستگاران يا شرح زيارت جامعه کبيره
زيارت جامعه کبيره يکي از معتبرترين زيارت‌نامه‌هاست. بسياري از علماي بزرگ «شيعه»، آن را شرح کرده‌اند. سيد جمالالدين استرآبادي نيز شرح مفصلي برآن نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي گزارش نشده است.
نسخه‌هاي چاپي:
سال 1419هـ.ق. برابر با سال 1375 ش. در «تهران» توسط انتشارات معارف و در 162 صفحه منتشر شد.
8. راهنماي اعمال حج يا مناسک حج
کتابچه راهنماي اعمال حج، کليه‌ي مسائل مهم حج را با مطابقت فتاواي آيات عظام، جمع‌آوري و در اختيار حجاج قرار مي‌دهد.
اين اثر با عنوان «مناسک حج» و «کاروان حج محمدي» نيز منتشر گرديده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي گزارش نشده است.
نسخه‌هاي چاپي:
کتاب به‌وسيله انتشارات اسلاميه در «تهران» و در 52 صفحه جيبي، به سال 1384ش. چاپ شده است.
9. رساله سوال و جواب حج و عمره يا مناسک حج (عروة الحج)
اين رساله که به‌صورت پاسخ به پرسش‌هايي درباره‌ي «مناسک حج» تدوين شده است، مجموعه فتواهاي والد مولف، يعني «سيد ضياءالدين حسيني» است. او ضمن نوشتن مقدمه‌اي، فتاواي پدرش را جمع‌آوري و تحت عنوان فوق منتشر کرده است. نام ديگر اين اثر، «عروه الحج» است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي گزارش نشده است.
نسخه‌هاي چاپي:
سال 1346 در 242 صفحه چاپ شده است. اما ناشر و محل نشر آن در شناسنامه کتاب ذکر نشده است. اين رساله را موسسه فرهنگي و انتشاراتي معارف چاپ کرده است.
شرح مختصري است بر دعاي کميل.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي گزارش نشده است.
نسخه‌هاي چاپي:
گزارشي از نسخه‌هاي چاپي اين شرح، بجز در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)»، جاي ديگري ديده نشد. آن هم بدون مشخصات نشر و در 23 صفحه است.
ظاهراً شرحي است بر کتاب «کفايه»ي «آخوند خراساني». اين اثر که در علم اصول فقه است، توسط بسياري از علما شرح شده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي گزارش نشده است. اما احتمال دارد که نزد فرزندان و نوادگانش موجود باشد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله ظاهراً در چهار جلد است. موضوع آن همانگونه که از نامش آشکار است، درباره‌ي «حجت بن حسن عسکري» عليهم‌االسلام است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي گزارش نشده است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نخست آن را انتشارات معارف به سال 1375 در «تهران» انجام داده است.
اين اثر بخشي از کتاب فقهي بزرگ و مفصل مولف به نام «المحجة العظمي في شرح العروة الوثقي» محسوب مي‌گردد.
المحجه در واقع تقريرات درس فقه استادش «سيد عبدالاعلي سبزواري» است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي گزارش نشده است.
نسخه‌هاي چاپي:
ظاهراً جلد نخست اين مجموعه فقهي يا تنها جلد چاپ شده‌ي آن، همين بخش صلات است. کتاب در «نجف اشرف» و در مطبعه نعمان به سال 1383هـ.ق. در قطع وزيري و 518 صفحه منتشر گرديده است.
رجوع شود به همان کتاب «رساله سوال و جواب حج و عمره»؛ زيرا رساله ياد شده با عنوان «عروة الحج» هم شناخته مي‌شود.
رجوع شود به کتاب «راهنماي اعمال حج»؛ زيرا اين اثر با عنوان «کاروان حج» نيز شناخته مي‌شود.
سيد جمال الدين استرآبادي متن کامل قرآن مجيد را با عنوان «قرآن کريم في لوح محفوظ» ترجمه کرده است. اين ترجمه به زبان ساده و نزديک به ترجمه لفظي است. باوجود اين برخي توضيحات در داخل پرانتز و برخي ديگر مخلوط در متن ترجمه آمده است. در حواشي آن نيز برخي آيات تفسير شده است. ظاهراً تفسير موجود در حاشيه، عنوان «خلاصة التفاسير» را دارد.
ترجمه استرآبادي شهرت زيادي ندارد. ليکن در نوع خود ترجمه‌اي سليس و روان توصيف شده است. ترجمه به‌وسيله «محمدباقر بهبودي» تصحيح و به‌وسيله «محمد خالقي» خطاطي گرديده است.
نسخه‌هاي چاپي:
به سال 1393هـ.ق. برابر سال 1350ش.توسط «موسسه انتشارات فراهاني» در «تهران» و در 605 صفحه وزيري چاپ شده است. همراه اين ترجمه، 154 صفحه کشف المطالب نيز وجود دارد.
17. المحجة العظمي في شرح العروة الوثقي
اين اثر گران‌قدر، تقريرات درس فقه استاد مولف، يعني «سيد عبدالاعلي سبزواري» است. شايد نسخه‌هاي خطي آن نزد فرزندان و نوادگانش موجود باشد. اما يک جلد آن، که بخش صلات را شامل مي‌گردد، پيش‌تر معرفي شد.
رجوع شود به کتاب «راهنماي اعمال حج».
منابع:
طبقات مفسران شيعه 5/334؛ فهرست کتاب‌هاي چاپي فارسي 1/1444 و 2/1865؛ گنجينه دانشمندان 6/408؛ مرجع مهدويت 20، 54، 98؛ معجم التراث الکلامي 1/436 و 3/180-181؛ معجم المطبوعات النجفية 306؛ معجم رجال الفکر و الادب في النجف 1/118؛ معجم ما کتب عن الرسول (ص) 9/99.