صاعد بن علی جرجانی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
000-881هـ.ق.
آگاهي ما از شرح‌حال و آثار «ابوالحسن صاعد بن علي جرجاني» بسيار اندک است؛ زيرا هيچ منبعي از زندگي‌نامه‌ي وي چيزي ننوشته است. فقط در فهرست نسخه‌هاي خطي برخي کتابخانه‌ها و برخي کتاب‌شناسي‌ها، از يک اثر وي ياد کرده‌اند.
از آنچه «منزوي» در «فهرستواره» نوشته، فقط سال مرگ وي، کنيه و نام و نام پدرش به دست مي‌آيد. منابع مورد استفاده «منزوي» نيز در اين خصوص سکوت اختيار کرده‌اند.
آثار:
کتابي است در نوزده فصل که بين سال‌هاي 850 تا 881هـ.ق. تاليف شده است. به گزارش «حاجي خليفه» در «کشف‌الظنون»، صاعد جرجاني، در اين رساله اقاليم جهان را برشمرده و شهرهاي هر اقليم را به تفصيل شرح داده است.
هم‌چنين به شهرهاي اسلامي توجه خاص داشته و آنها را مبسوط معرفي کرده است.
«منزوي» مي‌گويد: مسالک و ممالک ناظر بر «جهان نامه» «محمد بن نجيب بکران» است. آغاز آن چنين است:
سپاس و ستايش خداي را عز و جل که ما را بخرد مخصوص گردانيد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي ادبيات دانشگاه تهران» به شماره 41 در 104 برگ، کتابت سده 9 و 10هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 750 در 83 برگ، کتابت سال 1098هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موسسه خاورشناسي فرهنگستان علوم روسيه» به شماره 672 B در 122 برگ، کتابت سال 1010هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي عکسي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي بادلين آکسفورد» موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
تاريخ نظم و نثر در ايران 1/261؛ الذريعة 5/300؛ فهرست نسخه‌هاي خطي فارسي 6/3982؛ فهرست نسخه‌هاي خطي کتابخانه‌ي دانشکده‌ي ادبيات دانشگاه تهران 1/424؛ فهرست نسخه‌هاي خطي کتابخانه‌ي دانشگاه تهران 16/371؛ فهرست نسخه‌هاي خطي کتابخانه‌ي ملي ملک 4/748؛ فهرستواره کتاب‌هاي فارسي 1/251؛ کشف الظنون 2/1664؛ هدية العارفين1/421.