علی بن محمد جرجانی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
از شرح‌حال و آثار اين مولف هيچ اطلاعي در دست نداريم. فقط براساس يک نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف سليمانيه» «عراق» با عنوان «الالغاز النحوية» (القسم الثاني) که با نام «علي بن محمد جرجاني» ثبت شده است، پي به وجود چنين شخصي برده‌ايم.
کتاب با عنوان «الالغاز النحوية»، چند تن ديگر نيز نوشته‌اند. برخي از آنها بسيار قديمي و برخي از متاخران هستند. ليکن هيچ‌کدام ربطي به هم‌ديگر ندارند.
همچنين خاورشناس مشهور، «ادگار بلوشه» در «فهرست نسخه‌هاي خطي فارسي کتابخانه ملي فرانسه» اثري با عنوان «جامع التواريخ» را به شخصي با نام «جرجاني، سيد شريف علي بن محمد کرماني» نسبت داده است. درستي اين نسبت نيز نياز به بررسي دارد.
خصوصاً که ترکيب اين نام درست نيست؛ زيرا نسبت کرماني و جرجاني براي اشخاصي با نام «علي بن محمد» در هيچ منبعي ديده نشده است. شايد هم منظور «بلوشه»، «ميرسيد شريف جرجاني» است. اما مطابق تحقيقات موجود، وي کتابي با عنوان ياد شده ندارد.
در واقع نگارنده نتوانست درستي يا نادرستي اين نسبت را به دست آورد. از اين‌رو مطابق يافته‌هاي خود، به گزارش پرداخت. باشد که در آينده اطلاعات بيشتري به دست آيد و شناخت بيشتري از علي بن محمد جرجاني در دسترس قرار گيرد.
آثار:
1. الالغاز النحوية (القسم الثاني)
اين اثر با عنوان مشترک فوق در دو قسم تدوين شده است. ظاهراً قسم اول به‌دست «عبدالله بن محمد بيتوشي» و قسم دوم به قلم «علي بن محمد جرجاني» نوشته شده است.
موضوع آن صرف و نحو و به زبان عربي است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف سليمانيه‌ي عراق» به شماره 2536-2542 در 62 برگ موجود است.
آغاز:
بعد البسمله «الباب الثاني في الالغاز التي يطلب توجيه اعرابها اذکر ابيات...»
انجام:
«و ايراد المضمر الدال علي ارادة الذي يستحيل وجوده....»
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
ظاهراً 1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه ملي فرانسه» موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
بلوشه 1/111؛ فهرستواره 1/605؛ فهرس مخطوطات مکتبة الاوقاف المرکزية في السليمانية ج.4.