علی بن محمدجعفر شريعتمدار استرآبادی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
علي بن محمدجعفر شريعتمدار استرآبادي
1242-1316هـ.ق.
شيخ «سيف‌الدين علي استرآبادي»، مشهور به «شريعتمدار استرآبادي»، يکي از مشاهير علماي «استرآباد» و بلکه «تهران» است.
او در تاليفاتش، لقب خود را «سيف‌الدين» و در اشعارش، تخلّص خود را «خوشدل» آورده است.
شيخ علي شريعتمدار، در 22 شعبان 1242هـ.ق. در «قزوين» (شهر مادرش) ديده به جهان گشود. اما اصلش از روستاي «نوکنده»، «انزانِ» «استرآباد» است. پدرش از علماي بسيار بزرگ قرن سيزدهم هـ. ق. بشمار مي‌رود و براي نخستين‌بار، لقب شريعتمدار را به خود اختصاص داد.
فرزندانش که در «قزوين» و «تهران» به دنيا آمده و به تدريج از «استرآباد» دور شدند، پسوند تهراني را نيز به دنبال نام خود آوردند.
در حال حاضر تعداد زيادي از مردان و زنان اين خاندان، در «گرگان» و «تهران» با نام خانوادگي «شريعتمدار» و «شريعتمداري» زندگي مي‌کنند که از شجره‌ي طيبه‌ي «شيخ محمدجعفر» منشعب شده‌اند. از آن جمله وزير بازرگاني دولت «سيد محمد خاتمي»، «محمد شريعتمداري»، از بازماندگان خاندان شريعتمدار استرآبادي «تهران» است.
گفته مي‌شود شيخ علي شريعتمدار،عموي پدر «مجتبي مينوي» بود.
به هر حال شيخ علي شريعتمدار استرآبادي تهراني، در «قزوين» و نزد والدش تحصيل را آغاز کرد. سپس در همان دوران کودکي، همراه با خانواده، به «کربلا» رفت. در «کربلا» مقدمات را نزد شاگردان پدرش فراگرفت. نيز «مدائن العلوم» را که شامل پنج علم از نوشته‌هاي پدرش براي اوست، خواند.
حدود سال 1256هـ.ق. همراه خانواده به «تهران» مهاجرت نمود و به پدرش پيوست. در اين دوران فقه و اصول را نزد پدرش خواند. تا سن بيست سالگي، سطوح را به پايان برد. در اين زمان پدرش «شيخ محمدجعفر شريعتمدار»، که مجتهد بزرگ پايتخت بود، درگذشت. مسجد و کليه‌ي مريدانش، موقعيت بسيار خوبي براي وي فراهم آورد. اما او از همه‌ي اينها گذشت و راهي عتبات عاليات گشت تا به تحصيلات خود ادامه دهد.
در «نجف اشرف» پاي درس «آيت‌الله شيخ محمدحسن بن باقر اصفهاني»، معروف به «صاحب جواهر» و «شيخ اعظم انصاري» حاضر شد. پس از مدتي در زمره‌ي شاگردان خاص و پرآوازه‌ي آن دو استاد بزرگ به حساب آمد.
آنگاه که به مقام بلند اجتهاد دست يافت و از هردو مرجع بزرگ جهان «تشيع» اجازه‌ي اجتهاد دريافت نمود، رهسپار وطن گرديد و در «تهران» اقامت گزيد. استقبال شاياني از وي به عمل آمد. مريدان «شيخ محمدجعفر شريعتمدار» و درباريان به او روي آوردند. اما شيخ علي شريعتمدار، باوجود تنگدستي و نياز مالي، به درباريان روي خوش نشان نداد و با تنگدستي و قناعت زيست.
شيخ علي در اکثر علوم و فنون زمان خود استاد بود. او ضمن تدريس و ارشاد، به تاليف و تحقيق بهاي فراوان داد. به گونه‌اي که بيش از 95 کتاب و رساله تاليف کرد.
گذشته از اين، شيخ علي در صنعت و علوم رياضي نيز داراي مهارت فراوان بود. تا جايي که چند اختراع و محصول صنعتي را به عرصه ظهور رساند. اما دوران حيات او و دربار «ناصرالدين شاه»، در شرايطي نبود که بتواند از اين همه فضل و دانش بهره ببرد.
اين علامه‌ي ذوفنون، عاقبت در 16 جمادي الاولي سال 1315هـ.ق. در سن 73 سالگي دار فاني را وداع و دعوت حق را لبيک گفت.
آثار:
مرحوم «مينوي» از وجود اين اثر، در يادداشت‌هايش، گزارش داده است.
نسخه‌هاي خطي:
ظاهراً مينوي نسخه‌اي از آن را ديده است. ليکن در مورد مشخصات آن چيزي ننوشته است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
2. آيينه جهان‌نما (آيينه گيتي نما)
آيينه‌ي جهان نما، يک اثر تاريخي است. مولف آن را به زبان فارسي نگاشته است. مرحوم «آقابزرگ» آن را با عناوين «آيينه جهان نما»، «جهان نما»، «جهان آرا»، «جهان گشا»، «جام گيتي نما»، «جام جم» و غير از اينها معرفي کرده است.
کتاب در دو جلد نگارش يافته، جلد نخست آن در تاريخ آفرينش هستي و وقايع تاريخ جهان، مانند پادشاهان قديمي، پيامبران الهي است. جلد دوم آن درباره‌ي تاريخ اسلام از سال 60هـ.ق. تا سال 1294هـ.ق. را شامل مي‌گردد.
در واقع، جلد دوم کتاب تاريخ «ايران» است؛ زيرا از دوران «صفويه» به بعد، فقط درباره‌ي «ايران» و روي‌دادهاي مربوط به ايرانيان را نوشته است.
مع الاسف از جلد نخست آن هيچ گزارشي به دست نيامد. ليکن يک نسخه از جلد دوم آن در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» وجود دارد.
به لطف آيت‌الله‌زاده، حجت الاسلام دکتر «سيد محمود مرعشي نجفي»، نگارنده موفق به مطالعه اصل کتاب شد. بايد اذعان داشت که کتاب بسيار معتبر و منبع موثقي درباره‌ي تاريخ «ايران» است.
خصوصاً درباره‌ي تاريخ اواخر «قاجاريان» و دوره ناصري، که مولف (شيخ علي) شخصاً با دربار ارتباط داشت، مطالب مفيدي مي‌توان به دست آورد.
از آنجا که مولف از بزرگان حوزه‌ي «تهران» بود، وقايع مربوط به آغاز مشروطه‌خواهي، ماجراي فرقه‌سازي «بابيان» و «بهائيان»، حضور سيد جمال‌الدين اسدآبادي در «ايران» و بسياري از مسائل ديگر را يا مشاهده کرده، يا در جريان آن روي‌دادها واقع شده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي نفيس (به خط مولف)، از جلد دوم، در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 1/13184 در 117 برگ، کتابت اوايل سده‌ي 14هـ.ق. موجود است.
اين نسخه در مجموعه‌اي قرار دارد که تعداد ديگري از آثار وي و فرزندش «عبدالنبي بن شيخ علي شريعتمدار استرآبادي» در آن مجموعه گرد آمده است.
1 نسخه‌ي خطي نيز در فهرست نسخه‌هاي خطي فارسي معرفي شده است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
3. اصلاح و تکميل منظومه درج المضامين (بوستان)
بنا به گزارش مرحوم «حبيب‌آبادي»، درج المضامين سروده‌ي «ملا مختار قاري اعمي اصفهاني» است.
ملا مختار قاري، از علما، شعرا و بزرگان قرن دهم هـ. ق. در «اصفهان» بود. او اين منظومه را در هفتاد بيت و در موضوع قرائت قرآن سروده است.
شيخ علي شريعتمدار، آن را در صد بيت تکميل و اصلاح کرده و با عنوان بوستان سروده است. تاريخ پايان اين منظومه سال 1280هـ.ق. است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
بنا به گزارش مرحوم «آقابزرگ» در «الذريعه»، اين کتاب همراه با شرحش «درر نثار» چاپ شده است. اما هيچ نسخه‌اي از چاپ آن به دست نيامد تا مشخصات چاپي کتاب در اينجا گزارش شود.
شيخ علي شريعتمدار، اين کتاب را مانند کتاب «مدائن العلوم» پدرش، در علوم مختلف نگاشته است. «مدائن العلوم» شامل پنج علم از علوم بود. اما انيس الغربا شامل 9 علم از علوم و فنون مختلف است.
او از اين کتاب در کتاب «غاية الآمال» خودش سخن گفته است. ليکن نسخه‌اي از آن به دست نيامد تا گزارشي از محتواي آن ارايه دهيم.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
براساس گزارش الذريعه، اين اثر نيز، توسط مولف در کتاب «غاية الآمال» معرفي شده است. او ايضاح التحرير را در شرح «تحرير الاصول» خودش به رشته‌ي تحرير درآورده است.
از آنجا که موضوع «تحرير الاصول» در علم اصول است، ايضاح التحرير نيز در علم اصول و شرح همان اثر است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مولف در کتاب خودش «غاية الآمال» اين اثر خود را معرفي کرده و آن را مانند کتاب ديگرش «کنز الدرر» در علم نحو توصيف مي‌کند. با اين تفاوت که «کنز الدرر» به زبان فارسي و «بحر الدرر» به زبان عربي نوشته شده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي نفيس به خط مرحوم شيخ علي شريعتمدار در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3870 در مجموعه‌اي با 245 برگ، موجود است.
مولف آن را درحاشيه اصلاح کرده و اضافاتي برآن نوشته است. به‌نظر مي‌رسد مولف قصد داشت آن را تکميل نمايد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
7. البرد اليماني في معاني الفاظ و الفاظ المعاني
مرحوم شيخ علي شريعتمدار، اين کتاب را براي عرب زبان‌ها نوشته است. هدف وي از نگارش آن، آموزش زبان و لغات فارسي به کساني است که زبان عربي را مي‌دانند و مايل به فراگيري زبان فارسي هستند.
اين اثر در 28 کتاب و هر کتاب در چند باب، به تعداد حروف الفبا ترتيب و تنظيم شده است.
مولف برد يماني را در نوجواني (14 سالگي)، 23 شعبان 1256هـ.ق. به رشته تحرير در آورده است.
او اين معرفي را در کتاب «غاية الآمال» در اختيار قرار داده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي نفيس و به خط مولف، در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3866 در 395 برگ، موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
بنا به گفته‌ي نويسنده، در کتاب ديگرش به نام «غاية الآمال»، وي اين اثر را در علم هيئت و نجوم نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
کتاب «بروز الرموز»، در کليات و قواعد علم فقه است. مولف آن را نيز در کتابش «غاية الآمال» معرفي کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر، تعليقات مرحوم شريعتمدار استرآبادي بر «زيارت جامعه‌ي کبيره» است. او اين تعليقات را به زبان عربي نوشته است. سپس آن را به زبان فارسي ترجمه و شرح کرده و نام آن را «عبارة من دعي» نهاده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست. اما يک نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عباسيه» «بصره» با عنوان «البروق اللامعة» وجود دارد که فهرست‌نويس مولف آن را تشخيص نداده و بدون مولف معرفي کرده است.
شماره‌ي اين نسخه 5/836، به زبان عربي و جزو مجموعه‌هاي آن کتابخانه‌ي محسوب مي‌گردد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مرحوم شيخ علي شريعتمدار، اين کتاب را در جواني و زماني که علم اصول فقه را نزد والد بزرگوارش «شيخ محمدجعفر» مي‌خواند، به رشته تحرير درآورده است.
نام کامل آن «البنيان المرصوص في مقدمات الشروع في علم الاصول بالخصوص» است.
او اثر خود را در پنج مطلب مرتب کرده است. مطلب اول در تعريف علم اصول، دوم در موضوع آن، سوم در محمول آن، چهارم در فائده‌ي آن، پنجم در مدارک اصول است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 4023 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي از آن را «آقابزرگ» در «کتابخانه‌ي خصوصي سيد عبدالحسين حجت» در «کربلا» مشاهده کرده است. بنابر گزارش وي، اين نسخه ناقص است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر که منظومه‌اي در تجويد است، ذيل کتاب «اصلاح و تکميل منظومه درج المضامين (بوستان)» و کتاب «الدرر النثار في شرح تجويد ملا مختار» موسوم به «بوستان»، توضيح داده شد.
نسخه‌هاي خطي:
گويا 1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه تهران» به شماره 2520 و در ضمن يک مجموعه موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله در موضوع کلام و اخلاق تدوين شده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
14. تجويد التنزيل في علم التجويد و الترتيل
اين رساله به زبان عربي و در موضوع تجويد قواعد خواندن قرآن به سبک ترتيل است.
مولف با استناد به سبک قراي سبعه در هفت مقدمه و باب و هر باب در چند فصل، اثر خود را به سال 1283هـ.ق. به پايان برده است.
ظاهراً فرزند مولف، «شيخ محمدرضا بن علي شريعتمدار» نيز کتابي با عنوان «تجويد التنزيل» دارد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي اصل به خط مولف در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3095 در 145 برگ موجود است. اين نسخه در حواشي تصحيح و اضافات دارد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
به‌نظر مي‌رسد کتابي است در علم اصول فقه. اما از جزئيات آن اطلاعي در دست نيست.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله را «معلم حبيب‌آبادي» در «مکارم الآثار» گزارش کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
17. تذکرة العالِمين (عالِم الابدان و عالِم الاديان)
اين رساله در بيان آداب سفر و تذکرات و توصيه‌هايي براي عموم در حفظ بهداشت و سلامتي و دين و ايمان نگاشته شده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مرحوم شيخ علي شريعتمداري اين تعليقات و حواشي را براي توضيح بيشتر کتاب فقهي «الروضة البهية» نگاشته است تا به درک آسان مطالب آن براي دانشجويان حوزه‌هاي علميه ياري رساند.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
ظاهراً اين اثر غير از کتاب «طرفيه در شرح ترکيب الفيه» است. هم‌چنين غير از کتاب «الجامعة النحوية و الصرفية» است.
مولف در اين اثر بر کتاب سيوطي که خود شرح اشعار الفيه‌ي ابن‌مالک است، تعليقه زده و مواردي را شرح کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
بنا به گفته‌ي «محمدحسن خان اعتمادالسلطنه»، «ناصرالدين شاه» دستور داده بود که شيخ علي شريعتمدار به عنوان بزرگترين مجتهد پايتخت، کتابي جامع در قوانين شرع بنگارد تا مبناي قانون‌گذاري و اجراي احکام قرار گيرد.
اين ماموريت با نظارت «ميرزا سعيد خان»، وزير امور خارجه آغاز مي‌شود. اما پيش از پايان کتاب، «ميرزا سعيد خان» فوت مي‌کند. مولف آن را در اختيار «ناصرالدين شاه» قرار مي‌دهد.
ليکن به سعايت و بدخواهي تعداد زيادي از درباريان و نيز دخالت سفارت «انگليس» و «شوروي»، کتاب بايگاني گرديد و به آن عمل نشد.
گويا اين کتاب مانند «جامع عباسي» که «شيخ بهائي» براي «شاه عباس» نوشته بود، شامل کليه‌ي مباحث فقه بود. به اضافه مباحثي در سياست و تدبير مدن و اخلاق کارگزاران حکومتي تنظيم گرديده بود.
خود شيخ علي در کتاب آيينه‌ي جهان نما، به اين مسئله اشاره مي‌کند:
«... پنج سال قبل، سنه‌ي 1300هـ.ق. مرحوم وزير امور خارجه، حقير را دعوت نمود. فرمود: شاه مي‌فرمايد: کتابي در احکام اسلام بنويس که ما مي‌خواهيم در بلاد اسلام احکام اسلامي را جاري بداريم.
زمين شکر را بوسيده، عرض کردم: علي الخبير سقطتم. اين کار من است و بر من واجب عيني. مرخص بفرمائيد مي‌روم «مازندران»، مي‌نويسم و روانه مي‌دارم.
... سه کتاب بود، يکي جامع صغير ناصريست و ده دوازده بيت است. تمام شد ولي وزير مرحوم شد. پادشاه کتاب را خواستند. ارسال داشتم. خودم را احضار فرمودند و در اتمام دو کتاب ديگر اهتمام نمودند. در عوض تيول و ماهانه به جناب جلالت‌مآب صدر اعظم دست‌خط شد... و خاتمه اين‌کار ان‌شاءالله در وقايع سنه 1303هـ.ق. مذکور مي‌شود.»
ظاهراً درباريان در پي اذيت و آزار وي برآمده و تيول و مخارج وي را بالا کشيده، شيخ علي را از ادامه‌ي کار بازگذاشته‌اند.
نسخه‌هاي خطي:
فقط 1 نسخه‌ي خطي از دست‌خط مولف وجود دارد که «ناصرالدين شاه» همان زمان دستور بايگاني آن را در «کتابخانه‌ي سلطنتي» داد. اما معلوم نگرديد که بعدها اين کتاب به دست چه کسي افتاد و به کجا منتقل گرديد. لذا هيچ گزارشي از نسخه‌ي خطي آن به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
کتابي است جامع در علم نحو و صرف.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
22. الجامعة النحوية و الصرفية بين الترکيب و شرح الالفية
اين اثر نيز مانند اثر پيشين، کتاب جامعي است در علم صرف و نحو، و شرح ديگري بر «الفيه ابن‌مالک» محسوب مي‌گردد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
گويا مولف به سال 1298هـ.ق. به «مازندران» و شهر «آمل» مسافرت مي‌کند. در آنجا با مردم حشر و نشر کرده و در مدت اقامتش، دين و اخلاق مردم «آمل» را مي‌پسندد. در عين حال برخي صفات ناروا و رفتارهاي نادرست نيز از آنها مشاهده مي‌کند. در هدايت آنها توصيه‌ها مي‌نمايد و به سبب خواهش يکي از دوستانش، اين رساله را در اصلاح اخلاق مردم «آمل» مي‌نگارد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 7581 در 85 برگ، به کتابت «ميرزا مهدي تنکابني» در سال 1308هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
24. جنة السرور في تحقيق کيفية زيارت العاشور
مولف در اين اثر گران‌قدر، روش‌هاي مختلف خواندن زيارت عاشورا را توضيح داده و کليه نظريات علما را مورد بحث و بررسي قرار داده است.
برخي از آنها را رد و برخي را تاييد کرده است. به طور کلي هر نظري درباره‌ي شيوه‌ي خواندن زيارت عاشورا وجود دارد، او آن را مد نظر قرار داده و صحيح‌ترين روش را توصيه نموده است. اين رساله به زبان عربي است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي(ره)» به شماره 3090 در 40 برگ، به خط مولف، موجود است. اين نسخه در حاشيه تصحيح و اضافات دارد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
در واقع، کتاب جواهر المعادن، تفسير مفردات قرآن است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين احتمال وجود دارد که همان «تعليقه بر سيوطي» بوده باشد. باوجود اين کتابي با اين عنوان نيز به وي نسبت داده شده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
الحق اليقين
رساله حق اليقين، به زبان فارسي و مفصل‌تر از رساله «عين اليقين» در موضوع اخلاق فاضله و عقايد حقه‌ي «شيعه» دوازده امامي است.
گويا وي اين رساله را از از کتاب «ملين العابرين» خودش خلاصه کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي به خط مولف در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3868 در 210 برگ، با تصحيحات و اضافات در حواشي از سوي مولف، موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مرحوم شيخ علي در کتاب «غاية الآمال» ذيل شرح‌حال خودش، آثارش را برشمرده و اين اثر را در بيان پنج مسئله مشکل اصولي و فقهي معرفي کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
28. الدر الثمين (الدرر الثمين)
بنا به نقل «آقابزرگ» از «غاية الآمال» مولف، اين اثر در علم کلام و اصول دين است. او اين اثر را به زبان عربي نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
29. الدرر النثار في شرح تجويد ملا مختار موسوم به بوستان (در نثار)
درباره‌ي منظومه‌اي که مولف در موضوع تجويد سروده است، اختلافاتي وجود دارد. نسخ خطي آنها نيز متفاوت است.
ظاهراً مولف اشعار «ملا مختار قاري» را تکميل و اصلاح نموده و پس از مقداري اضافه کردن به آنها، تحت عنوان «بوستان» يک منظومه جديد پديدآورده است.
اگر اين منظومه همان «اصلاح و تکميل منظومه درج المضامين ملا مختار» باشد، که گويا همان را بوستان ناميده است، بايد در صفحات کمتري تدوين شده باشد. ليکن اين منظومه به‌نظر متفاوت مي‌آيد. از اين‌رو آن را به طور مستقل ذکر کرديم.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3089 در 136 برگ، همراه با يک منظومه در تجويد از مولف، موجود است.
اين نسخه به خط مولف است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
متني است شامل 15 علم از علوم مختلف که بسيار مختصر تدوين شده است. اين علوم عبارت‌اند از: نحو، صرف، معاني، لغت، ميزان، رجال، درايه، حديث، اصول فقه، تفسير، تجويد، هيئت، حساب، کلام و فقه.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
رساله‌ي مختصري است در فقه که با عنوان فوق و «ارجوزة في الفقه» شناخته مي‌شود.
مرحوم «حبيب‌آبادي» الدرر الايتام را شرح بر «بوستان» دانسته است. پيش‌تر توضيح داديم که شيخ علي شريعتمدار، منظومه‌ي «درج المضامين» «ملا مختار قاري» را با عنوان «بوستان» شرح و تکميل کرده است. موضوع آن قرائت بود. ليکن به‌نظر «آقابزرگ» الدرر الايتام فقه است.
«آقابزرگ» در ذيل کتاب ديگر شيخ علي، با عنوان «نخبة الاحکام»، الدرر الايتام را منظومه‌ي «اللمعة الدمشقية» معرفي کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
32. درر الايتام في انموذج تفسير آيات الاحکام
مولف در اين اثر آيات احکام قرآن را به ترتيب ابواب و کتاب‌هاي فقهي جمع‌آوري کرده و سپس با عناوين «در يتيم» به تفسير آنها پرداخته است. کتاب به زبان عربي تحرير شده است.
او پس از تفسير آيه و دلالت آن در حکم فقهي، اسباب نزول، ناسخ و منسوخ بودن آيه را مورد توجه قرار داده و مباحث لازم را مطرح مي‌سازد.
گفته مي‌شود که اين اثر فهرست مانندي است بر کتاب ديگر مولف با عنوان «الدر المنثور».
شيخ علي درر الايتام را در هشتم شعبان 1268هـ.ق. آغاز کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي اصل به خط مولف در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3877 در 101 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مولف، کتاب راحة الحلقوم را، به زبان فارسي و در علم کلام و مباحث اصول دين نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
اين کتاب در «تهران» و با نفقه‌ي «سرور الدوله» دختر «حسام السلطنه» به چاپ رسيده است.
34. رافع اللجاج في الاحتجاج
هرچند از محتواي کتاب اطلاعي در دست نيست. ليکن مي‌توان حدس زد که در موضوع دفاع از اصول و عقايد «شيعه» و رد شبهات، نگاشته شده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
شايد بتوان گفت که اين رساله، يکي از آثار خوب در تقريب مذاهب اسلامي است؛ زيرا شيخ علي شريعتمدار، ضمن بيان واجبات از اعمال و مناسک حج با رعايت احتياط، ملاحظه مذاهب چهارگانه «اهل‌سنت» را نيز کرده و از ديدگاه آنان مسائل را مورد توجه قرار داده است.
اين رساله مختصر در 50 برگ وبه زبان فارسي نوشته شده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3873 در 91 برگ و شايد به خط مولف موجود است. ظاهراً اين رساله ناتمام مانده است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
36. رسالة خاصة تصدي لاثبات وقوع التزويج لفاطمة بنت الحسين (ع) من قاسم بن الحسن (ع)
بر اساس گزارشي که مرحوم «صدرالاسلام محمدامين امامي خوئي» در «مرآة الشرق» ارايه مي‌دهد، مولف رساله‌اي دارد که در آن سعي کرده است مسئله اختلافي ازدواج ميان «فاطمه» دختر «امام حسين» عليه السلام با «قاسم» پسر «امام حسن» عليه السلام را پيش از واقعه «کربلا» به اثبات برساند.
مرحوم «امامي خوئي» اين رساله را ديده و مطالب آن را خوانده است. مولف در اين رساله درباره‌ي «امام‌زاده قاسم» «شميران» «تهران» و قبر بي‌بي شهربانو نيز تحقيقاتي انجام داده و نظر مثبتي نسبت به آن دو مکان عرضه کرده است. اما مرحوم «امامي خوئي» نظر وي را رد کرده و ادله‌اش را ناتمام خوانده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
37. رموز الاقوال و کنوز بروز الاحوال الرجال
اين رساله نيز در علم رجال و به زبان عربي است. با اين تفاوت که مولف آن را بسيار مختصر و با روشي خاص، به ترتيب حروف گردآورده است.
سال پايان تاليف کتاب 1266هـ.ق. است. اما به‌نظر مي‌رسد که به درخواست «ناصرالدين شاه» در شعبان 1303هـ.ق. در آن تجديد نظر کرده و تکميل نموده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 4658 در 283 برگ به خط مولف موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
به‌نظر مي‌رسد يک دوره فقه استدلالي است. اما از «کنوز الرموز» مختصرتر است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله به فارسي نوشته و موضوع آن در علم طب است.
البته قصد مولف نوشتن کتاب در علم طب به آن معناي مصطلح نبوده است. بلکه به دليل شيوع چندين بار بيماري وبا و طاعون در «ايران» در سال‌هاي 1262 تا 1310هـ.ق. و کوتاهي مسؤولان بهداشت و پزشکان درباري، ناچار از نوشتن اين رساله گرديد.
هدف او نوعي گزارش به «ناصرالدين شاه» بود تا وخامت اوضاع را گوشزد کند.
نسخه‌هاي خطي:
ظاهراً يک نسخه‌ي اصل از خط مولف در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3873 در 18 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
40. الصحوية في عمدة المطالب النحوية
کتاب مبسوطي است در علم نحو، با بيان مثال‌هايي و تطبيق آنها بر عوامل و قواعد نحو، مشتمل بر پنج مقدمه و پنج باب و يک خاتمه، به زبان عربي.
اين کتاب غير از کتاب ديگر مولف با عنوان «عمدة المطالب» در علم نحو است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3870 در 108 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
41. الصرة الخفية في شرح الدرة النجفية
مرحوم شيخ علي شريعتمدار، ظاهراً سه بار کتاب «الدرة النجفية» «سيد محمدمهدي بحرالعلوم» را شرح کرده است. يکي از آن شروح با همين عنوان «الصرة الخفية» مشهور است.
اين شرح به‌صورت نظم و شعر است. زبان آن شايد عربي است.
شرح ديگر وي با عنوان «الفصوص» يا «فصوص فيروزجات خفية خاتم نکات شرح الدرة النجفية» است. اين شرح در جاي خود معرفي خواهد شد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
42. طرفية در شرح و ترکيب الفية
طرفيه نيز يکي ديگر از کتاب‌هاي مولف در علم نحو به زبان فارسي است.
مولف در حالي که 14 ساله بود، اين کتاب را در شرح و ترکيب «الفيه ابن‌مالک» نوشت.
سال تاليف کتاب 1256هـ.ق. و سال بازنگري آن 1258هـ.ق. است.
او مطالب کتاب را از درس پدرش استفاده کرده و سپس درک و فهم خود را به‌صورت شرح بر «الفيه»، به قلم آورده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3092 در 87 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
بنا به گزارش «علي فرخ»، در شرح احوال و علماي خاندان شريعتمدار، يکي از آثار شيخ علي، رساله‌ي فوق الذکر است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
44. عبارة من دعي في شرح بعض الزيارات و الدعاء
اين کتاب در واقع شرح و ترجمه‌ي فارسي کتاب ديگر مولف به نام «البروق اللامعة» وي است.
البروق، تعليقات مولف بر زيارت جامعه کبيره است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
45. عروة الانام في المسائل المحتاج اليها
اين رساله در سه مجلد و در خصوص مسائل مورد نياز روزانه مردم از نظر احکام فقهي است. مرحوم شريعتمدار، سعي کرده است کليه‌ي مسائلي را که مردم به دانستن آنها نياز دارند، مورد توجه قرار دهد. مقداري نيز از ادله‌ي احکام و نظر فقها را آورده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي از جلد نخست اين اثر در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3863 در 211 برگ و به خط مولف موجود است.
1 نسخه‌ي خطي از جلد دوم کتاب در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3864 در 186 برگ، به خط مولف موجود است.
1 نسخه‌ي خطي از جلد سوم در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3865 در 224 برگ و به خط مولف موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
بنا به نوشته‌ي مرحوم شيخ علي شريعتمدار در کتابش «غاية الآمال» اين اثر در بيان ده مسئله مشکل فقهي و اصولي تدوين شده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
عقايد دينيه رساله مختصري است به زبان عربي در پاسخ به درخواست برخي از دوستانش.
او اين رساله را براي استفاده‌ي کساني که قادر به خواندن متن عربي هستند، نوشته است. سال پايان آن 1269هـ.ق. است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي اصل به خط مولف در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3867 در 9 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
رساله علم اليقين به زبان فارسي و در بيان مسائل کلامي براي عموم مردم است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3874 در 47 برگ از 98 برگ مجموعه موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
کتاب عمدة المطالب، ظاهراً غير از کتاب ديگر مولف با عنوان «الصحوية في عمدة المطالب النحوية» است.
او اين اثر را با ترتيبي خاص در علم نحو نوشته است. اما نتوانسته آن را تمام کند و ناقص مانده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مولف در سال 1254هـ.ق. در سن دوازده سالگي، اين اشعار را در بيان عوامل علم نحو سروده است.
عوامل منظوم به فارسي و در 78 بيت سروده شده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3870 در 3 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين کتابچه کوچک به زبان فارسي و در بيان علم نحو به‌صورت نثر است.
او پس از سرودن دو منظومه در علم نحو به زبان فارسي و عربي، به نوشتن دو وجيزه به زبان فارسي و عربي به‌صورت نثر اقدام مي‌کند و اين اثر را پس از آن پديد مي‌آورد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3870 در 3 برگ (مجموعه) موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
رساله بسيار مختصري است به زبان فارسي در بيان اصول پنج‌گانه دين. مولف اين رساله را به زبان بسيار ساده وبراي افراد عادي که کمترين سواد خواندن را داشته باشند، نوشته است. او اين رساله را در جمادي الثاني 1267هـ.ق. به پايان برده است.
نسخه‌هاي خطي:
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3874 در 98 برگ، کتابت «سيد آقا وزوائي»، که توسط مولف در حاشيه تصحيح شده است، شماره 3872 در 241 برگ، کتابت سال 1308هـ.ق. توسط «محمدباقر موسوي» و شماره 3867 در 7 برگ (مجموعه‌اي که در115 برگ است)، به خط مولف (نسخه‌ي اصل) موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله، ظاهراً دومين رساله از رساله‌هاي کلامي مولف است. او اين رساله را مقداري گسترده‌تر و براي عموم به زبان فارسي نوشته است. سال پايان آن 1267هـ.ق. است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» موجود است. نسخه‌ي اول به شماره 3867 همراه رساله عين الحق وي و به خط مولف است.
نسخه‌ي دوم به شماره 6881 در مجموعه‌اي 398 صفحه به کتابت «ابومحمد وزوائي» موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
54. غاية الآمال في استعلام احوال الرجال
کتاب غاية الآمال به زبان عربي و در علم رجال است. در واقع اين کتاب رجالي مفصل، تکمله و توسعه کتاب رجال «ابوعلي محمد بن اسماعيل حائري» متوفاي 1215هـ.ق. با عنوان «منتهي المقال» است.
شيخ علي هر آنچه را که از «منتهي المقال» نقل مي‌کند، با عبارت «اصل» و هر چه از ديگران نقل مي‌کند، با عبارت «فصل» و آنچه را که نتيجه تحقيقات خودش است، با عبارت «وصل» آورده است.
او اين اثر رجالي را در 12 شوال 1302هـ.ق. به پايان برده است. مولف در همين اثر شرح احوال و آثار خودش را بيان کرده است. وي تا زمان تاليف غاية الآمال، بيش از 71 اثر از آثار خود را تمام کرده و نام آنها را يادآوري کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
بدرستي دانسته نيست که آيا از اين اثر نسخه‌هاي ديگري نيز وجود دارد يا نه. ليکن آنچه مسلم است، اينکه يک نسخه‌ي اصل به خط مولف در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» وجود دارد.
اين نسخه به شماره 44500 در 697 صفحه است. اما به‌نظر نمي‌رسد اين نسخه کل کتاب غاية الآمال باشد.
1 نسخه‌ي عکسي نيز از روي همين نسخه در «کتابخانه‌ي مرکز احياء ميراث اسلامي» به شماره 63 نگهداري مي‌شود.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
رساله‌اي است در مقدمات عبوديت از دانستني‌هايي درباره‌ي علم کلام و اخلاق.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
56. فصل الفصول في شرح اصل الاصول
اصل الاصول يکي از آثار ارزشمند والد مولف، «شيخ محمدجعفر شريعتمدار» است. شيخ علي کتاب پدرش را با عبارات «اصل اصل» به زبان فارسي شرح کرده است.
کتاب در شب سه شنبه 17 صفر سال 1258هـ.ق. پايان يافته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3874 در 37 برگ از 98 برگ مجموعه، موجود است.
اين نسخه به خط مولف در حواشي تصحيح و اضافات دارد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
57. الفصوص في شرح الدرة النجفية
گفته مي‌شود، مرحوم شيخ علي شريعتمدار، سه بار کتاب «الدرة النجفية» «سيد بحرالعلوم» را شرح کرده است. يکي از آنها با عنوان «الصرة الخفية» معرفي گرديد. دومي را «آقابزرگ» با همين عنوان فوق معرفي کرده است. سومي با عنوان «فصوص فيروزجات...» متعاقباً خواهد آمد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
58. فصوص فيروزجات خفيه خاتم نکات شرح الدرة النجفية (نصوص فيروزجات)
«الدرة النجفية» کتاب فقهي «سيد محمدمهدي بحرالعلوم» است. «شيخ محمد بن حسن طوسي مشهدي» آن را با عنوان «الفيروزجات الطوسية» يا «الفيروزجة الطوسية» شرح کرده است.
شيخ علي شريعتمدار بر همان منوال طوسي، دوباره «الدرة النجفيه» را به زبان عربي شرح کرده و اشتباهات «فيروزجات» را نيز برطرف نموده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3091 در 263 برگ، به خط «علي‌اکبر بن نصرالله»، کتابت سال 1277هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 2/14520 در 47 برگ، آخرش ناقص، موجود است.
کتاب در حاشيه تصحيح شده است. مولف در حاشيه‌ي برگ دوم و سوم، وصيت‌نامه خود را به سال 1279 و 1302 هـ.ق. نوشته است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مرحوم «معلم حبيب‌آبادي» در «مکارم الآثار» از اين اثر مولف خبر داده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
از گزارش مرحوم «معلم حبيب‌آبادي» چنين استفاده مي‌شود که شيخ علي شريعتمدار، کتابي با عنوان فوق دارد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
چنانچه از نام کتاب نيز پيداست، کشکول، کتابي است از موضوعات متفرقه، شامل مباحثي در اعتقادات، فقه، حديث، تاريخ و ادبيات عرب.
مولف اين مطالب را با عناوين «قبسة قبسة» تنظيم کرده و هر آنچه خود تحقيق کرده يا از ديگران نقل نموده، به زبان عربي و فارسي نوشته است.
او در اين اثر، به بسياري از پرسش‌هاي فقهي، اصولي و عقيدتي، پاسخ گفته است. هم‌چنين اين کشکول مطالب پراکنده اما ارزشمندي دارد که در شناخت معاصران مولف و شرح احوال وي و خاندانش بسيار مفيد است.
نسخه، ذيل جلد اول کشکول است. اما ديگر مجلدات آن در دست نيست. مولف يک اثر ديگر با عنوان «کشکول» دارد که با «کشکول» فوق متفاوت است. از اين‌رو جداگانه معرفي مي‌گردد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي از اين کشکول که ظاهراً جلد اول آن است، در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3093 در 169 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اثر ديگري از مولف است به زبان عربي، که به احتمال زياد با کشکول قبلي متفاوت است.
مولف اين کشکول را يک سال پيش از فوتش به پايان برده است.
او در اين کشکول، اشعار و فوائد متفرقه فراواني آورده و در آغاز و انجامش، «اجوبة المسائل المهنائية» «علامه حلي» و فرزندش «فخرالمحققين» را ذکر کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي از اين کشکول در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» موجود است. يکي از آنها به خط مولف است.
نسخه‌ها عبارت‌اند از: شماره 3875 در 101 برگ، به خط مولف و شماره 3094 در 103 برگ، به خط «جواد بن محمدرضا بن شيخ علي شريعتمدار» (نوه‌ي مولف) به سال 1360هـ.ق.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
64. کنز التفاسير في المفردات القرآنية (کنوز التفاسير)
کنز التفاسير، فرهنگ لغات قرآن به ترتيب حرف اول کلمات است.
مولف در اين اثر ضمن رعايت تلفظ کلمات، نام سوره و جزء مربوط به کلمه را يادآوري کرده و درباره‌ي آن شرح و توضيح لازم را در اختيار قرار مي‌دهد.
او اين کتاب را به دستور پدرش تاليف کرده و از سال 1259هـ.ق. آغاز و سال 1265هـ.ق. آن را به پايان برده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 2227 در 186 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
بنا به نوشته‌ي «علي فرخ» در کتاب «شرح احوال علماي خاندان شريعتمدار» مولف، کتاب «کنز درر الاحکام» را در شرح «درر الاحکام» نوشته است.
«درر الاحکام» کتابي بود، شامل 15 علم از موضوعات مختلف مانند: نحو، صرف، معاني، لغت و...
براساس همين گزارش و ديگر گزارش‌هاي موجود، شيخ علي شريعتمدار سه عنوان کتاب دارد که نام آنها با «کنزالدرر» آغاز مي‌گردد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
66. کنز الدرر الايتام في شرح لؤلؤ الاحکام
اين کتاب در دو جلد و به زبان عربي نوشته شده است. در واقع کنز الدرر شرح مفصلي است بر کتاب ديگر مولف با عنوان «الدرر الايتام» که آن را به نظم و در علم فقه سروده است.
جلد اول آن حاوي مباحث صلات و مشتمل بر فن اول از فنون مقدمه کتاب در قواعد اصول است. او اين جلد را در 18 ربيع الاول 1300هـ.ق. به پايان برده است.
جلد دوم آن شامل کتاب نکاح تا مواريث است.
نسخه‌هاي خطي:
3 نسخه‌ي خطي از جلد اول آن در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3096 در 179 برگ، شماره 3878 در 140 برگ و شماره 4713 در 329 برگ موجود است.
3 نسخه‌ي خطي نيز از جلد دوم آن، ايضاً در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 4111 در 7 برگ، شماره 3862 در 142 برگ و شماره 3096 در 179 برگ (همراه با جلد اول) موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
بنا به نوشته‌ي «علي فرخ» در «شرح احوال علماي خاندان شريعتمدار»، گويا مولف، کتاب ديگري با عنوان «کنز الدرر» يا «کنز الدر» دارد که موضوع آن علم نحو است.
براساس همين گزارش، «کنز الدرري» که در علم نحو نوشته شده است، به زبان فارسي است. اما وي منبع اطلاعات خود را در اختيار قرار نداده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
بنا به گفته‌ي «آقابزرگ»، کتاب استدلالي مفصلي است در علم فقه. گويا از کتاب «رموز الکنوز» مولف گسترده‌تر است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
70. لب الاسلام في شرح لؤلؤ الاحکام
لب الاسلام يک اثر فقهي به زبان عربي و شرح استدلالي مفصل بر کتاب «لؤلؤ الاحکام» پدرش، «شيخ محمدجعفر شريعتمدار» است.
اين شرح در چند جلد تدوين شده است. اما همه‌ي مجلدات آن در دسترس نيست. فقط از جلد اول و چهارم آن در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» گزارش در اختيار داريم.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي از جلد اول آن در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3879 در 223 برگ، و به خط مولف موجود است.
نسخه‌ي حاضر شامل مباحث طهارت تا احکام وضوء است. مولف در پايان اين جلد، سلسله‌ي شيوخ اجازه‌ي خود را به زبان فارسي در چند برگ نوشته است.
تاريخ اتمام آن شب بيستم شعبان 1308هـ.ق. است.
1 نسخه‌ي خطي از جلد چهارم آن در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3880 در 242 برگ و شامل احکام نجاسات و مقداري از مباحث کتاب حج، موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
گويا مولف اثر ديگري با عنوان «لب الاسلام» به زبان فارسي دارد که موضوع آن مسائل اعتقادي، فروع دين، اصول اخلاق اسلامي و مباحثي درباره‌ي عالم برزخ و دوزخ است.
اين اثر در سه بخش با عبارت «عالم» تنظيم گرديده است. عالم اول به اصول دين، عالم دوم به فروع دين و عالم سوم به اصول اخلاق اختصاص دارد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3873 در 91 برگ، کتابت سال 1309هـ.ق. موجود است.
احتمالاً اين نسخه نيز اصل و به خط مولف مي‌باشد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
72. لؤلؤ الاحکام (منظومة في الفقه)
مرحوم «آقابزرگ»، اين رساله را در علم فقه معرفي کرده است. براساس همين گزارش، لؤلؤ الاحکام، اشعار منظومي است که تمام ابواب فقه را شامل مي‌شود.
در واقع او کل فقه اسلامي «شيعه» را از بحث طهارت تا ديات، به نظم آورده و در اين مجموعه سروده است. «آقابزرگ» آن را ذيل عنوان «منظومة في الفقه» آورده است.
نسخه‌هاي خطي:
به گزارش «آقابزرگ»، يک نسخه‌ي خطي از اين منظومه، در «کتابخانه‌ي عبود شيخ حسن صالحي» در «کربلا» موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
73. المبدأ و المآل (مبداء المآل)
مرحوم شيخ علي شريعتمدار، چند اثر در علم رجال و حديث دارد. او در اين اثر، «نقد الرجال» «تفرشي» را محور قرار داده و ضمن شرح آن، به توضيح و شرح رجال حديث پرداخته است.
مولف در اين کتاب برخي از اسامي مشکل را با ضبط و چگونگي تلفظ آن آورده و با عناوين «بيان بيان» به توضيح آنها اقدام ورزيده است.
ظاهراً مولف در سال 1283هـ.ق. به تاليف آن اشتغال داشته است. اما تاريخ پايان آن مشخص نيست.
کتاب به زبان عربي است و ظاهراً فقط يک نسخه‌ي اصل به خط خودش وجود دارد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3283 در 527 برگ موجود است.
اين نسخه در حواشي تصحيح و اضافات دارد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
74. مبدا الآمال في قواعد الحديث و الدراية و الرجال
مبدا الآمال رساله‌ي مختصري در قواعد علوم درايه، حديث و علم رجال است.
مولف آن را در چهار مقدمه و سه کتاب تنظيم کرده و در شب شانزدهم جمادي الاول 1302هـ.ق. به پايان برده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 4659 در 240 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر به زبان فارسي و در موضوع اعتقادات است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 1/14520 در 58 برگ، کتابت سال 1250 هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
همان کتاب بوستان يا اصلاح و تکميل «درج المضامين» است. پيش‌تر درباره‌ي آن توضيح داده شد. به بوستان و اصلاح مراجعه شود.
اين اثر فقهي، شامل چهارده باب از ابواب فقه و اصول دين است. اين ابواب عبارت‌اند از: توحيد، عدل، نبوت، امامت، معاد، و خاتمه در اخلاق، طهارت، نماز، روزه، جهاد، قضا، شهادات، حدود، قصاص، ديات، همراه با مقداري از اشعار مولف.
نسخه‌هاي خطي:
بنابه گزارش «آقابزرگ» 1 نسخه‌ي ناقص خطي در «کتابخانه دانشگاه تهران» به شماره 4310 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
78. مدار المغمومين في مزار المعصومين (ع)
رساله‌اي است به زبان عربي، در خصوص مزار و محل دفن ائمه معصومين عليهم السلام و سوگواري براي آنها.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مرحوم «ملا محمدجعفر شريعتمدار»، والد شيخ علي، کتابي با عنوان «المغنية» در تشخيص وقت شرعي و قبله نوشته است. وي کتاب والدش را شرح کرده و نظر نجومي و فقهي خود را نيز بدان افزوده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله نيز در اخلاق، اصول دين و کلام به زبان فارسي نوشته شده است. «آقابزرگ» آن را از «غاية الآمال» مولف نقل کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
81. مصباح الانام في علم الکلام
همان‌گونه که از نام کتاب هويداست، مولف آن را در علم کلام نوشته است. اين رساله شايد به زبان عربي است. «آقابزرگ» آن را از «غاية الآمال» مولف نقل مي‌کند.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مولف اين رساله را در موضوع منطق نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله به زبان فارسي است و برخي از مسائل نجوم را در برمي‌گيرد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
84. مطالع البکور من الايام و دهر الدهور
اين رساله در واقع حاشيه‌اي است بر کتاب وقت و قبله‌ي «الروضة البهية» «شهيد ثاني». مرحوم شيخ علي ضمن شرح و تعليقه بر آن، نظر فقهي و فلکي خود را نيز ابراز کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
بنا به گزارش «آقابزرگ»، يک نسخه‌ي خطي از اين تعليقه، در «کتابخانه‌ي عبود شيخ حسن صالحي» در «کربلا» موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
از جزئيات اين اثر اطلاع زيادي در دست نيست. ظاهراً رساله‌ي مبسوطي است در اخلاق، عقايد و مسائل متفرقه که مولف آن را با عنوان «حق اليقين» خلاصه کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
86. منتخب الاقوال في اجمال احوال الرجال
همان‌گونه که از نام کتاب آشکار است، مولف در اينجا سعي کرده است خلاصه و منتخبي از احوال رجال را به‌صورت بسيار مختصر بيان کند. او اين کتاب را در زمره‌ي آثار خود در کتاب «غاية الآمال» معرفي کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
87. منتهي (منتقي) الآمال في قواعد علم الرجال
مولف اين اثر را در قواعد علم رجال و بيان اصطلاحات و مشکلات آن نوشته است.
کتاب در سه بخش و هر بخش در چند باب تنظيم شده است. اين سه بخش شامل اصطلاحات سه علم رجال، حديث و درايه است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3090 در 156 برگ موجود است. اين نسخه در حاشيه تصحيح و اضافه شده است.
احتمالاً کتاب تمام نشده و بخش‌هايي از آن در اين نسخه وجود ندارد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
88. منجية العباد عن البلايا في البلاد
اين رساله درباره‌ي بلايا و بيماري‌هاي فراگير مانند طاعون و وبا است. مولف سعي کرده است راه‌هاي پيش‌گيري و نجات از آن بلايا را بياموزد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين منظومه به زبان فارسي و در 4 برگ به سال 1280هـ.ق. سروده شده است. تعداد ابيات آن 92 بيت است. موضوع اين منظومه تجويد قرآن است.
به‌نظر مي‌رسد اين منظومه همان کتاب «بوستان» مولف که در ذيل اصلاح و تکميل درج المضامين» و «الدرر النثار في شرح تجويد...» توضيح داده شد، است. باوجود اين به دليل اينکه در منابع مختلف، جداگانه معرفي شده بود، ما نيز مستقل ذکر کرديم.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي اصل به خط مولف در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3086 در 4 برگ به شماره 3089 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
کتاب منهاج الدرايه يک اثر فقهي به زبان فارسي است. به گفته‌ي مولف در «غاية الآمال» اين اثر شامل مباحث طهارت، صلات، خمس، زکات، صوم، اعتکاف، حج، جهاد، وقوف، صدقات، سکنا، عمري، هبه، وصيت، نکاح، سبق، رمايه، تجارت، دين (قرض)، شفعه، رهن، تفليس، حجر، ضمان، صلح، شرکت، مضاربه، مزارعه، مساقات، اجاره، وکالت، وديعه و عاريه است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
92. المواهب السنية في شرح التبصرة العلية
«تبصرة المتعلمين» يکي از کتاب‌هاي مختصر و بسيار مهم فقهي «علامه حلي» است. بسياري از دانشمندان و فقها آن را شرح کرده‌اند. مرحوم شيخ علي شريعتمداري نيز آن را به‌صورت شرح مزجي (مخلوط با متن)، شرح کرده است.
اين شرح در چند جلد تدوين شده است. اما همه‌ي مجلدات آن در دسترس نيست. فقط جلدهاي اول، سوم و چهارم در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» گزارش شده است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي از جلد اول آن در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3097 در 135 برگ و شماره 3876 در 88 برگ و به خط مولف موجود است.
جلد سوم و چهارم آن نيز که شامل مباحث تيمم تا لباس مصلي است در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3097 نگهداري مي‌شود. اين نسخه به تاريخ 1306هـ.ق. تاليف گرديده است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
کتابي است در علم نحو به زبان فارسي. مولف آن را بسيار مختصر نوشته و از اين‌رو «موجز» ناميده است.
وي قواعد علم نحو را همراه با مثال و تطبيق آنها با قواعد مربوط، تدوين کرده است. سال پايان آن 7 محرم 1267هـ.ق. است.
نسخه‌هاي خطي:
از اين اثر فقط يک نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3870 در 245 برگ موجود است.
نسخه به خط مولف و در حواشي تصحيح و اضافات دارد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
94. الموضحة في تصحيح جل الاسانيد الشايعة في تهذيب الاحکام و غيره
مرحوم شيخ علي، اين رساله را نيز در کتاب «غاية الآمال» معرفي کرده است. ظاهراً هدف مولف از نوشتن اين رساله، تصحيح اسانيد کتاب «تهذيب الاحکام» «شيخ الطائفه»، «شيخ طوسي» است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
95. نتائج الماثور في ترجمة جنة السرور
همان‌طور که از نام اين اثر مي‌توان فهميد، ترجمه کتاب ديگر مولف به زبان فارسي است.
مولف کتابي با عنوان «جنة السرور في تحقيق کيفية زيارت العاشور» دارد که روش‌هاي مختلف خواندن زيارت عاشورا را مورد بررسي قرار داده است. از آنجا که اثر ياد شده به زبان عربي بود، آن را ترجمه کرده است تا فارسي زبانان نيز از آن بهره ببرند.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3090 در 21 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
خلاصه‌اي از کتاب «نتائج الماثور» مولف است. پيش‌تر گفته شد که «نتائج الماثور» ترجمه «جنة السرور» در کيفيت خواندن زيارت عاشوراست.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مولف اين اثر را در تفسير آيات احکام نوشته است. به عبارتي نثرالدرر هم کتاب تفسيري است و هم کتاب فقهي.
پس از نگارش کتاب، مولف آن را با عنوان «الدرر الايتام» خلاصه کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
بنا به نقل «آقابزرگ» از کتاب «غاية الآمال» مولف، نخبة الاحکام منظومه‌اي است که از کتاب ديگرش به نام «الدرر الايتام» انتخاب کرده و مقدار ديگري از منتخبات از ساير آثارش در علوم مختلف است.
براساس اين گزارش، «الدرر الايتام» نظم «اللمعة الدمشقية» است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله، ترجمه‌ي رساله‌ي ديگر مولف به نام «مدار المغمومين في مزار المعصومين» است. بنابراين موضوع آن زيارت‌نامه معصومين عليهم السلام است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
شيخ علي شريعتمداري، در کتابش «غاية الآمال» مي‌گويد: اين نخستين کتاب است که در سن 12 سالگي نوشتم.
نقل مجلس، کتابچه مختصري است در علم صرف براساس ترتيب کتاب «امثله» «مير سيد شريف جرجاني». اما او اين کتابچه را به زبان فارسي و براي افراد مبتدي نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3870 در 8 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي خصوصي طبسي حائري» در «قم» به شماره 771 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
102. نور المشارق و المغارب (نور المشارق في مواعظ الخلائق)
نور المشارق حاوي مطالب متفرقه و در موضوعات متعدد است. اين اثر به زبان عربي و شامل مباحثي از اعتقادات، صفات و اخلاق نيکو در برابر صفات زشت، فضايل و مناقب ائمه اطهار سلام الله عليهم اجمعين و مصائب حضرت امام حسين عليه السلام.
ظاهراً تاليف اين کتاب ناتمام مانده است. کتاب مشتمل بر پنج «مشرب» است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي اصل به خط مولف در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3871 در 283 برگ، با اضافاتي در حاشيه و چند خطبه از منشات مولف در ابتداي نسخه، موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
به گفته‌ي مولف در کتاب «غاية الآمال» اين رساله در موضوع کلام و اصول دين است. نوراليقين از رساله «حق اليقين» مولف مفصل‌تر است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
براساس گزارش مرحوم «معلم حبيب‌آبادي» در «مکارم الآثار»، شيخ علي اين اثر را تدوين کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
105. هداية الانام للخواص فضلاً عن العوام
کتاب هداية الانام، اثري است فقهي به زبان فارسي که مولف آن را در زمان حيات استادش «شيخ انصاري» به رشته تحرير درآورده است.
او در اين کتاب، مسائل ضروري دين، از جمله تقليد، طهارت، صلات، روزه و نکاح را مورد بحث قرار داده و نظر شرع را بيان کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3869 در 113 برگ و شماره 3872 به خط مولف موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
آيينه جهان نما (خطي) 2/200-231 (به‌صورت پراکنده)؛ اثر آفرينان 3/336؛ الاعلام زرکلي 5/171؛ اعيان الشيعة 8/309-310؛ تاريخ بيداري ايرانيان 145-150؛ تذکره‌ي شاعران فارسي سرا 88؛ تراجم الرجال 1/384؛ چهل سال خاطرات حسن اعظم قدسي 1/55-59؛ تاريخ ايران 201، 755؛ دائرةالمعارف تشيع 2/104-105؛ الذريعة 1/41، 51، 489 و 2/463، 493 و 3/36، 88-89، 152، 155، 379 و 4/40 و 5/75، 158، 281 و 6/34 و 7/41، 75 و 8/65، 117، 119، 162 و 10/55، 60 و 11/251 و 15/39، 248، 267، 325، 340، 368، 373 و 16/3، 233، 235 و 18/75، 149، 173 و 19/48 و 20/156، 241، 250، 306 و 21/102، 106، 112، 145 و 22/375 و 23/19، 125، 128، 150، 160، 239، 252، 268 و 24/47، 52، 92، 97، 294، 387؛ ريحانة الادب 3/210؛ زندگي‌نامه و شخصيت شيخ انصاري 341؛ شرح احوال علماي خاندان شريعتمداري 115-151؛ شرح‌حال رجال ايران 6/224؛ علماء معاصر (معاصرين) 337، 470؛ طبقات اعلام الشيعة (نقباء البشر) 4/1364؛ فرزانگان مازندران 1/48-52؛ فرهنگ بزرگان اسلام و ايران 388؛ فرهنگ رجال و مشاهير تاريخ معاصر ايران 1/360؛ فهرست نسخه‌هاي خطي فارسي 6/4090، فهرستواره کتاب‌هاي فارسي 1/562 و 3/1810 و 5/3506؛ گنجينه‌ي دانشمندان 6/407؛ لغت‌نامه‌ي دهخدا (ذيل علي) 276؛ المآثر و الآثار 1/201، 149؛ مرآة الشرق 2/909-915؛ مرزداران فقاهت 137؛ معجم التراث الکلامي 2/443 و 3/123، 247، 328، 330 و 4/252، 294، 317، 318، 385، 558-559 و 5/60، 127، 304؛ معجم المولفين 3/192؛ معجم رجال الفکر و الادب في النجف 1-133-114؛ معجم طبقات المتکلمين 5/328-329؛ معجم مولفي الشيعة 24؛ مکارم الآثار 1/83 و 4/1669؛ موسوعة طبقات الفقهاء 14/443؛ مولفين کتب چاپي فارسي و عربي 4/161-162؛ يادداشت‌هاي مينوي 1/258، 260، 328، 343.