محمدبن عبدالله اصفهانی جرجانی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
محمد بن عبدالله اصفهاني جرجاني
(ابن مملك) / قرن 3 و 4 هـ.ق.
«ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن مملک اصفهاني جرجاني»، مشهور به «ابن‌مملک»، از متکلمين جليل القدر و عظيم الشان اواخر سده‌ي سوم و اوايل سده‌ي چهارم هـ. ق. است.
او در «جرجان» متولد شده و پس از تحصيل مقدمات، به شهرهاي مختلف اسلامي سفر کرد. مدتي در «اصفهان» رحل اقامت افکند و به همين خاطر اصفهاني نيز ناميده شد.
ابن‌مملک، نخست مذهب «اهل تسنن» داشت. از نظر اصول، در زمره‌ي «معتزليان» بود. در ملاقات و گفت‌گوهايي با «عبدالرحمان بن احمد بن جبرويه (خيرويه) عسکري»، مذهب «تشيع» را پذيرفت.
او پس از گرويدن به آيين «تشيع»، به تحقيق و تفحص بسيار پرداخت و در علم کلام به مقامي بلند دست يافت.
گفته مي‌شود، محمد بن عبدالله جرجاني، پس از استبصار و تحقيق در مذهب «تشيع»، به روشنگري پرداخت و با ابوعلي محمد بن عبدالوهاب جبائي متوفاي 303هـ.ق. و رئيس «معتزليان» «بصره»، مناظراتي داشت.
آثار:
1. الجامع في سائر ابواب الکلام
اين اثر گويا از آثار بسيار مهم و مفصل محمد بن عبدالله جرجاني در مباحث مختلف کلامي است.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخهي خطي به دست نيامد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر، مشروح مناظرات محمد بن عبدالله جرجاني با «ابوعلي محمد بن عبدالوهاب جبائي» است.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخهي خطي به دست نيامد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
3. المسائل و الجوابات في الامامة
مجموعه‌اي از پاسخ‌ها به پرسش‌ها و شبهاتي است که درباره‌ي امامت از سوي دشمنان امامت علي بن ابي‌طالب (ع) مطرح مي‌گرديد.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخهي خطي به دست نيامد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
همان گونه که از نام اين اثر آشکار است، در بيان تاريخ و زمان تولد هريک از چهارده معصوم (ع) به اتکاي احاديث و اخبار صحيح از طرق «شيعه» است.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخهي خطي به دست نيامد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
اثري است کلامي در اثبات امامت علي بن ابي‌طالب (ع) و امامان دوازده‌گانه، در رد ادعاها و ادله‌ي ابوعلي جبائي.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخهي خطي به دست نيامد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
اثر آفرينان 2/197؛ اعيان الشيعة 1/134 و 9/390؛ تاريخ جرجان 337، 338؛ تاسيس الشيعة 376؛ تنقيح المقال 3/146؛ جامع الرواة 2/144، 436؛ دانشمندان و بزرگان اصفهان 1/134؛ الذريعة 2/335 و 5/27 و 19/366 و 20/373 و 23/236 و 24/289؛ رجال العلامة الحلي 188؛ رجال النجاشي 381؛ شذرات الذهب 2/138؛ طبقات اعلام الشيعة (نوابغ الرواة) 1/147، 281-282؛ فرهنگ زندگي‌نامه‌ها 1/759؛ فلاسفه شيعه 50؛ الفهرست ابن‌نديم 266؛ فهرست طوسي 225؛ قاموس الرجال 8/255؛ کشف الحجب و الاستار 588؛ مختصر دول الاسلام 1/122؛ معالم العلماء 142؛ معجم التراث الکلامي 1/477 و 2/412 و 5/39، 43، 106-107، 410؛ معجم طبقات المتکلمين 1/421؛ معجم المولفين 2/302؛ معجم رجال الحديث 16/246؛ مقالات الاسلاميين اشعري 358؛ منتهي المقال 6/103؛ موسوعة من حياة المستبصرين 5/551-552؛ نقد الرجال 318.