جفاکنده

جفاکنده         

Jafākande

روستایی در دهستان بنفشه تپه از بخش نوکنده شهرستان بندرگز، استان گلستان.

این روستا در 6 کیلومتری جنوب شهر بندرگز و در نقطه‌ی ً26   َ45  °36  عرض و  ً8   َ56  ° 53 طول جغرافیایی واقع شده‌ است. ارتفاع این روستا از سطح دریا 20 متر است.[1]

‏ جفاکنده از سوی شمال به بزرگراه گرگان ساری، از جنوب به جاده قدیم گرگان ساری (جاده شاه عباسی)، از شرق به اراضی روستای دشتی‏‌کلاته غربی و از غرب به روستای مزنگ و شهر نوکنده متصل است.

در گزارشات دوره قاجار نام این روستا به صورت جفاکنده، جپاکنده[2]، چوباکنده[3]، چابک اندده[4]، چبا کنده[5]، جیپاکنده[6] آمده، اما بومیان بیشتر آن را «چوب کنده» می‏‌نامند.[7] قدیمی‏‌ترین سند در دسترس که به نام این روستا اشاره دارد، وقفنامه خواجه مظفر بتکچی است که نام آن را «جیپا کنده» آورده است، لغت نامه دهخدا «جیپا» یا «جیبا» را هیمه یا هیزم معنی کرده است و به کلمه «چوب» که اهالی به آن باور دارند، نزدیک است. 

در وقفنامه خواجه مظفر بتکچی مربوط به سال 919 ق برای مشخص کردن محدوده قریه نوکنده از «جیپاکنده» به عنوان روستایی که در شرق نوکنده واقع شده، نام برده شده است.[8] 

میرزا ابراهیم در گزارش سفر خود به شمال ایران میان سال‏‌های1276-1277، از این روستا با عنوان «چوباکنده» از توابع بلوک انزان نام برده است.[9] 

مکنزی کنسول انگلیس در رشت که سال 1276ق به استرآباد سفر کرد در سفرنامه خود از این آبادی با عنوان «چابک اندده» یکی از روستاهای بلوک انزان استرآباد نام برده است.[10]

جمعیت روستا که با نام «چبا کنده» ثبت شده است در سال 1276ق، 120 خانوار و 540 نفر بود. ترکیب جمعیتش به این شرح ثبت شده است: مرد زن دار120 نفر، زن شوهردار 136 نفر، مرد بی‌زن 36 نفر، زن بی‌شوهر 22 نفر، پسر صغیر107 نفر، دختر کبیر 30 نفر و دختر صغیر 79 نفر.[11]

ملکونف، جهانگرد روس، در سال1277ق، سفری به شمال ایران داشت. این آبادی را با نام «چوپاکنده» از روستاهای بلوک انزان ایالت استرآباد نام برده ‌است.[12]

رابینو، مامور رسمی دولت بریتانیا در ایران، در سال1288ق، به استرآباد سفر کرد. وی جفاکنده را از آبادی‏‌های بلوک انزان معرفی کرده است.[13]

وضعیت این روستا در گزارش سال 1296ق اینگونه ثبت شده است: «جیپاکنده انزان، اربابی و رعیتی است. مالکش آقایان ساکنین قریه‌‏اند آب مشروب از رودبار و چشمه است. این قریه قشلاقیت دارد. تعداد نفوس 267 نفر است.»[14]

در کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران که در اوایل پهلوی اول منتشر شد، این آبادی از روستاهای دهستان انزان بخش بندرگز شهرستان گرگان با 1025 سکنه معرفی شده ‌است. مذهب اهالی تشیّع و پیشه‌ی آنها زراعت و گله‏‌داری بود. محصولاتی همچون برنج، غلات، پنبه، کنجد، در روستا کشت می‌شد. چشمه مهمترین منبع فراهم کننده‌ی آب روستا به حساب می‌آمد. و صنایع دستی زنان کرباس و پارچه‏‌های نخی و ابریشمی معرفی شده است.[15]

آمار جمعیت این آبادی در دوره‌های مختلف سرشماری نفوس و مسکن ایران به این شرح است:[16]

روستا در ناحیه‌‏ی هموار و دشت در پائین دست ارتفاعات جنگلی قرار گرفته است.

منازل مسکونی روستا در سال‌های اخیر نوسازی و با مصالح نوین ساخته شده‏ و تعداد محدودی از خانه‌‏های قدیمی که گفته می‌‏شود مربوط به دوره قاجار و پهلوی است، باقی مانده است. جفاکنده در این سال‌ها از همه سو در حال توسعه است، روستا از چند محله که بر اساس سکونت خاندان‏‌ها نام‌‌گذاری شده تشکیل شده است. کمانگری محله و علیانی‏‌محله در غرب روستا، اسبومحله در جنوب، قجرمحله و دماوندی محله در شرق واقع شده‏‌اند.

از جاذبه‌‏های این محل می‏‌توان به جنگل نرگسی در جنوب روستا، آبشار چلم‌‏ریز و آب‌‏بندان روستا اشاره کرد.

روستاییان به زبان فارسی و گویش طبری صحبت می‌‏کنند، مسلمان و شیعه مذهب هستند، اکثریت به کشاورزی و تعداد محدوی نیز به دامداری و کار در اماکن اداری و صنعتی مشغول‌اند. کشاورزان جفاکنده در زمین‏‌های کشاورزی روستا که حدود 600 هکتار است، محصولاتی همچون برنج، گندم، سویا، کشت می‏‌کنند. و محدود باغات مرکبات و سیاه ریشه نیز دارند.

از نام‏‌های خانوادگی پرجمعیت روستا می‏‌توان به کمانگری، دماوندی، کمالی، قجر، علیخانی، علیانی‌‏نژاد، درزی، هزاری، رستمی و دایی اشاره کرد.

جفاکنده از امکانات زیربنایی همچون آب آشامیدنی لوله کشی، برق، گاز، جاده آسفالت و تلفن بهره‌مند است. خانه‌ی بهداشت، مدرسه ابتدایی، سالن ورزشی، پست بانک، مسجد و 8 حسینیه که به نام طوایف ساکن روستا نامگذاری شده، در روستا بنا شده است. دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرگز در محدوده این روستا احداث شده و فعالیت می‏‌کند.

مردم روستا در پیروزی انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی ایران و عراق همچون سایر ایرانیان نقش داشتند. 19 نفر از جوانان روستا در جنگ ایران و عراق به شهادت رسیدند.[17]

منابع:

• ذبیحی، مسیح.(1363).گرگان نامه، تهران: انتشارات بابک.296ص.
• رابینو،هـ ل.(1365). مازندران و استرآباد.(چاپ سوم). ترجمه: غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. 371ص.
• سازمان نقشه برداری کشور، پایگاه ملی نام‏های جغرافیایی ایران. قابل دسترسی از: https://gndb.ncc.gov.ir
• ستوده، منوچهر. ذبیحی، مسیح(بی‏تا). از آستارا تا استارباد.(ج6). تهران: انجمن آثار ملی. 722ص.
• فرهنگ جغرافیایی ایران (1329). (جلد سوم، استان دوم). تهران: دایره جغرافیایی ارتش. 332 ص.
• قورخانچی،محمد علی.(نخبه سیفه)1360.به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران. 153ص.
• مرکز آمار ایران. درگاه ملی آمار. نتیجه سرشماری نفوس و مسکن. قابل دسترسی از:https://www.amar.org.ir
• مکنزی، چارلز فرانسیس.(1359). سفرنامه شمال. به کوشش منصوره اتحادیه. تهران: نشرگستره. 218ص.
• ملکونف. گریگوری(1364). کرانه‏های جنوبی دریای خزر، ترجمه امیرهوشنگ امیری. تهران: کتاب‏سرا.
• کماتگری،  میلاد، (10/11/1403)، (دهیار روستای جفاکنده). مصاحبه با مرکز دانشنامه گلستان.
• میرزا ابراهیم، (1355). سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان. به کوشش مسعود گلزاری. تهران: بنیاد فرهنگ ایران. 334ص.