سرطاق

سرطاق         

Sartāq

روستایی در دهستان انزان شرقی از بخش مرکزی شهرستان بندرگز، استان گلستان.

این روستا در 9 کیلومتری جنوب شرق شهر بندرگز و در نقطه‌ی ً21   َ45  °36  عرض و  ً26   َ0  ° 54 طول جغرافیایی واقع شده‌ است. ارتفاع این روستا از سطح دریا 7 متر است.[1]

‏ سرطاق از سوی شمال به بزرگراه گرگان ساری و اراضی روستای حسین‏‌آباد، از جنوب به جاده قدیم گرگان ساری (جاده شاه عباسی) و جنگل‏‌های هیرکانی، از شرق به اراضی روستای گل‏‌افرا و از غرب به روستای سرمحله متصل است.

برخی کتب به نقل از بومیان محلی از مشاهده آثاری که گفته می‌‏شود بقایای آتشکده مخروبه چهارطاق عصر ساسانی بود، در گذشته در محدوده این آبادی خبر داده‌‏اند، همچنین به گفته راویان مسن روستا در ناحیه «عروس قلعه» در شمال روستا اجسادی درون خمره‏‌های بزرگ دیده شده که در صورت صحت می‌‏تواند قدمت سکونت در این ناحیه را به دوره ساسانی برساند.[2]

نام روستا  شامل دو کلمه «سر» و «طاق» است، در گویش محلی سر به قسمت بالای هر مکان و شیی می‏‌گویند و طاق به سقف محدب گفته می‌‏شود. درباره وجه تسمیه روستا چند نقل در نزد اهالی مشهور است. برخی آن را بخاطر وجود قلعه موسوم به «طاق» در پایین دست روستا ‏مربوط می‏‌دانند. همچنین آن‌گونه که قبلاً اشاره شد آثاری به شکل «چهار طاقی» در گذشته در این محدوده آبادی وجود داشت، احتمال می‌‏رود این نام برگرفته از وجود این آثار باشد. برخی هم می‏‌گویند در گذشته یک گونه درخت در این ناحیه می‏‌رویید که آن را «طاق» می‏‌نامیدند و نام روستا از نام این درخت گرفته شده است.[3]

در ساختمان سازی به تیری یکپارچه‌ که در بالای درگاه و انواع بازشوها نصب یا ساخته می‌‏‏شود «سرطاق» یا «نعل درگاه» می‏‌گویند.

وجود مقبره امام‏زاده منسوب به علیرضا از نوادگان امام موسی‏‌کاظم(ع) و قبرستان قدیمی در اطراف امام‌زاده از نشانه‌‏های قدمت این‏ آبادی است.[4] این امام‌زاده محل اجتماع عزاداران روستاهای همجوار در ایام تاسوعا و عاشورای حسینی است. درخت چنار کهنسالی نیز در مجاورت این امام زاده قرار دارد که به سبب قدمت و عمر زیاد، در تاریخ 18 اسفند 1399در فهرست آثار طبیعی ایران به شماره 791  به ثبت رسیده است.[5]

برابر نقل اهالی در گذشته روستا در اطراف امام‌زاده قرار داشت، اما به دلایل نامعلوم، حدود 700 متر به جنوب امام‌زاده منتقل شده و روستای فعلی شکل رفته است.

در وقفنامه خواجه مظفر بتکچی مربوط به سال 919ق برای مشخص کردن محدوده قریه وقف شده «سیاه‏‌جوی» از «سرطاق» به عنوان روستایی که در غرب این قریه واقع شده، نام برده شده است.[6] 

دروقفنامه محمدقلی میرزا ملک‏‌آرا مربوط به سال 1261ق، دو دانگ مشاع از شش‌دانگ قریه سرطاق وقف سوخت روشنایی حرم حضرت عباس(ع) شد.[7]

مکنزی کنسول انگلیس در رشت که سال 1276ق به استرآباد سفر کرد در سفرنامه خود از این آبادی با عنوان «سرتک» یکی از روستاهای بلوک انزان استرآباد نام برده است.[8]

جمعیت روستا در سال 1276ق، 65 خانوار و 303 نفر بود. ترکیب جمعیت سرطاق به این شرح ثبت شده است: مرد زن دار65 نفر، زن شوهردار 67 نفر، مرد بی‌زن 29 نفر، زن بی‌شوهر 14نفر، پسر صغیر60 نفر، دختر کبیر 12 نفر و دختر صغیر 56 نفر.[9]

ملکونف، جهانگرد روس، در سال1277ق، سفری به شمال ایران داشت. از «سرطاق» به عنوان یکی از روستاهای بلوک انزان ایالت استرآباد نام برده ‌است.[10]

رابینو، مامور رسمی دولت بریتانیا در ایران، در سال1288ق، به استرآباد سفر کرد. وی سرطاق را از آبادی‌‏های بلوک انزان معرفی کرده است.[11]

وضعیت این روستا در گزارش سال 1296ق اینگونه ثبت شده است: «خالصه دیوان اعلی، آب مشروب از رودبار است و این قریه هم از اول دولت شاه شهید خالصه بوده، این قریه قشلاقیت دارد، تعداد نفوس آن 100 نفر است»[12] همچنین در گزارش دیگری مربوط به دوره قاجار از این آبادی به نام «سرطاق وقفی» نام برده شده است.[13]

در کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران که در اوایل پهلوی اول منتشر شد، این آبادی از روستاهای دهستان انزان بخش بندرگز شهرستان گرگان با 150 سکنه معرفی شده ‌است. مذهب اهالی تشیّع و پیشه‌ی آنها زراعت و گله‏‌داری بود. محصولاتی همچون برنج، غلات ، پنبه، کنجد، صیفی در روستا کشت می‌شد. رودخانه لواردوچشمه و قنات مهمترین منبع فراهم کننده‌ی آب روستا به حساب می‌آمد. و بنای قدیمی امام‌زاده علیرضا در آنجا وجود دارد.[14]

آمار جمعیت این آبادی در دوره‌های مختلف سرشماری نفوس و مسکن ایران به این شرح است:[15]

روستا در ناحیه‌‏ی هموار و دشت در پائین دست ارتفاعات جنگلی قرار گرفته است.

منازل مسکونی روستا در سال‏‌های اخیر نوسازی و با مصالح نوین ساخته شده‏ و تعداد محدودی از خانه‏‌های قدیمی مربوط به دوره پهلوی باقی مانده است. توسعه‌ی روستا در این سال‌ها بیشتر به سمت شمال است، اهالی، سرطاق را به بالامحله (جنوب روستا)، و پائین محله (شمال روستا) تقسیم می‌‏کنند.

روستاییان به زبان فارسی و گویش طبری صحبت می‌‏کنند، مسلمان و شیعه مذهب هستند، اکثریت به کشاورزی و تعداد محدوی نیز به دامداری و کار در اماکن اداری و صنعتی مشغول‌اند. کشاورزان سرطاق در زمین‏‌های کشاورزی روستا که حدود 400 هکتار است، محصولاتی همچون برنج، گندم، سویا، کشت می‌‏کنند. و محدود باغات مرکبات و... نیز دارند.

از نام‌‏های خانوادگی پرجمعیت روستا می‌‏توان به شیخی، دودانگی، موسوی، صلبی، جعفری و رجایی اشاره کرد.

سرطاق از امکانات زیربنایی همچون آب آشامیدنی لوله کشی، برق، گاز، جاده آسفالت و تلفن بهره‌مند است. خانه‌ی بهداشت، مدرسه ابتدایی و دبیرستان دوره اول، سالن ورزشی، حسینیه و زینبیه در روستا بنا شده است.

مردم روستا در پیروزی انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی ایران و عراق همچون سایر ایرانیان نقش داشتند. 8 نفر از جوانان روستا در جنگ ایران و عراق به شهادت رسیدند.[16]

منابع:

• ذبیحی، مسیح.(1363).گرگان‌نامه، تهران: انتشارات بابک. 296ص.
• رابینو،هـ ل.(1365). مازندران و استرآباد.(چاپ سوم). ترجمه: غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. 371ص.
• سازمان اوقاف و امور خیریه کشور، پایگاه جامع امامزادگان و بقاع متبرکه ایران. قابل دسترسی از: http://emamzadegan.ir
• سازمان نقشه برداری کشور، پایگاه ملی نام‏‌های جغرافیایی ایران. قابل دسترسی از: https://gndb.ncc.gov.ir
• ستوده، منوچهر. ذبیحی، مسیح(1377). از آستارا تا استارباد.(ج7). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. 696 ص.
• ستوده، منوچهر. ذبیحی، مسیح(بی‏تا). از آستارا تا استارباد.(ج6). تهران: انجمن آثار ملی. 722ص.
• فرهنگ جغرافیایی ایران (1329). (جلد سوم، استان دوم). تهران: دایره جغرافیایی ارتش. 332 ص.
• قورخانچی، محمدعلی.(نخبه سیفه)1360.به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران. 153ص.
• مرکز آمار ایران. درگاه ملی آمار. نتیجه سرشماری نفوس و مسکن. قابل دسترسی از:https://www.amar.org.ir
• معطوفی، اسدالله. (1387). سنگ مزارها و کتیبه‌های تاریخی گرگان و استرآباد. تهران: حروفیه. 1287ص.
• مکنزی، چارلز فرانسیس.(1359). سفرنامه شمال. به کوشش منصوره اتحادیه. تهران. نشرگستره. 218ص.
• ملکونف. گریگوری(1364). کرانه‏‌های جنوبی دریای خزر، ترجمه امیرهوشنگ امیری. تهران: کتاب‏سرا.
• موسوی، سیدابراهیم. (10/5/1400)، (دهیار روستای سرطاق). مصاحبه با مرکز دانشنامه گلستان.
• وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، فهرست آثار ملی ایران.