شمس آباد
شمسآباد
Šamsābād
روستایی در دهستان استرآباد شمالی از بخش بهاران شهرستان گرگان، استان گلستان.
این روستا در 16 کیلومتری شرق مرکز استان گلستان و در نقطه‌ی ً46 َ54 °36 عرض و ً38 َ35 °54 طول جغرافیایی واقع شده است. ارتفاع این روستا از سطح دریا 29 متر است.[1]
شمسآباد از سوی شمال به روستاهای درویشآباد و تورنگتپه، از جنوب به روستای چوپلانی، از شرق به میرمحله و از غرب به اراضی شهر سرخنکلاته و روستای چهارچنار محدود میشود.
برای رسیدن به این روستا باید 10 کیلومتر مسیر بزرگراه گرگان ـ گنبد را طی کرد و و وارد جاده مرزنکلاته شد و 6 کیلومتر به سمت شمال رفت.
گاهی در برخی منابع از این روستا به عنوان یکی از دهات بلوک ملک نام برده شده و آن را به عنوان «شمسآباد ملک» خواندهاند.[2]
برخی از روستائیان بر این باورند که نام روستا از نام یک زن که «شمس» و یا «شمسی» نام داشت و احتمالا از خانواده متمکنین و متنفذین منطقه بود، گرفته شده است.[3]
جمعیت روستا در سال 1276ق، 40 خانوار و 165 نفر بود. ترکیب جمعیت شمسآباد به این شرح ثبت شده است: مرد زندار 40 نفر، زن شوهردار 43 نفر، مرد بی‌زن 13 نفر، زن بی‌شوهر 7 نفر، پسر صغیر 36 نفر، دختر کبیر 11 نفر و دختر صغیر 15 نفر.[4]
مکنزی قونسول انگلیس در شمال ایران بین سال‌های 1858 تا 1860م، در گزارش بازدید خود از استرآباد از «شمسآباد» به عنوانی یکی از روستاهای بلوک استرآباد رستاق نام میبرد.[5]
ملکونف، جهانگرد روس، در سال1277ق، سفری به شمال ایران داشت از «شمسآباد» به عنوان یکی از روستاهای بلوک استرآباد رستاق ایالت استرآباد نام برده است.[6]
رابینو، مامور رسمی دولت بریتانیا در ایران، در سال1288ق، به استرآباد سفر کرد. وی شمسآباد را از آبادیهای بلوک استرآباد رستاق معرفی کرده است.[7]
در اسناد تاریخی دوره قاجار از این روستا نام برده شده است.[8]
وضعیت این روستا در گزارش سال 1296ق اینگونه ثبت شده است: «شمسآباد آب مشروب از چهار رشته قنات است. ملکش از حاجی ظهیرالدوله. تعداد نفوس آن 123 نفر است»[9]
در گزارشات وکیلالدوله مربوط به اواخر دوره قاجار مواردی از درگیری‌های اهالی روستا با مهاجمان ترکمن مخابره شده است.[10]
در کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران که در اوایل پهلوی اول منتشر شد، این آبادی از روستاهای دهستان استرآباد رستاق بخش مرکزی گرگان با 295 سکنه معرفی شده است. مذهب اهالی تشیّع و پیشه‌ی آنها زراعت و گلهداری بود. محصولاتی همچون برنج، غلات، در روستا کشت می‌شد. قنات مهمترین منبع فراهم کننده‌ی آب روستا به حساب می‌آمد. زنان روستا به پارچه بافی ابریشم و کرباس مشغول بودند.[11]
آمار جمعیت این آبادی در دوره‌های مختلف سرشماری نفوس و مسکن ایران به این شرح است:[12]
|
سال |
خانوار |
جمعیت |
|
1335 |
* |
266 |
|
1345 |
75 |
430 |
|
1355 |
81 |
411 |
|
1365 |
101 |
593 |
|
1375 |
119 |
583 |
|
1385 |
141 |
567 |
|
1390 |
152 |
483 |
|
1395 |
130 |
393 |
روستا در ناحیهی هموار و دشت قرار گرفته است.
منازل مسکونی روستا در سال‌های اخیر نوسازی و با مصالح نوین ساخته شده و حدود 15 واحد خانههای قدیمی مربوط به دوره پهلوی باقی نمانده است. موقعیت مکانی بافت قدیمی این آبادی را روستائیان «شمسآباد قاجار» میخوانند. در سال‌های اخیر روستا از سمت جنوب که مسیر جاده اصلی ورودی روستاست، در حال توسعه است. محل تجمع روزانه اهالی که اغلب روستاییان اوقات بیکاری خود را در آنجا به گفتگو میپردازند، «دم دروازه» نامیده میشود که در مرکز روستا واقع شده است.
ساکنان شمسآباد به زبان فارسی صحبت میکنند، مسلمان و شیعه مذهب هستند، بیشتر آنان به کشاورزی و تعداد محدودی نیز به دامداری و کارگری مشغول‌اند. کشاورزان شمسآباد در زمینهای کشاورزی روستا که حدود 300 هکتار است، محصولاتی همچون سیبزمینی، برنج، گندم و کلزا کشت میکنند. همچنین در این روستا حدود 10 هکتار باغات درختان مثمر از جمله مرکبات، خرمالو، آلو، هلو و .. قرار دارد.
اهالی اراضی شمال روستا را «پنججفت» و «لیقرم»، اراضی شمال شرقی را «چشمه»، اراضی شمال غربی را «سوخته» مینامند.
دامداران روستا دارای حدود 250 راس گوسفند و 50 راس گاو هستند و محصولات دامی تولید میکنند. از نام‌های خانوادگی پرجمعیت روستا میتوان به تازیکی، ملکا، قرهقاشی، دهملایی، شیرنگی و حسینی اشاره کرد. در این روستا حدود 20 خانوادههای مهاجر سیستانی نیز زندگی میکنند. شمسآباد از امکانات زیربنایی همچون آب آشامیدنی لوله‌کشی، برق، گاز، جاده آسفالت و تلفن بهره‌مند است. در این آبادی خانه‌ی بهداشت، مدرسه ابتدایی، کتابخانه و خانه فرهنگ، یک مسجد، یک فاطمیه و یک حسینیه بنا شده است. 8 نفر از اهالی این روستا در جنگ ایران و عراق به شهادت رسیدند.[13]
[1]. سازمان نقشه برداری کشور.
[2]. ستوده، (1377)، ص287
[3]. تازیکی، ابراهیم.(3/11/1402).
[4]. قورخانچی. (1360). ص118.
[5]. مکنزی.(1359). ص184
[6]. ملکونف.(1376). ص147
[7]. رابینو.(1365). ص194.
[8]. ستوده، ذبیحی (بیتا)، ص244 و 245
[9]. ذبیحی. (1363).ص256.
[10]. مقصودلو. (1363). صص 181، 200، 486، 583، 674 و 758.
[11]. فرهنگ جغرافیایی ایران.(1329). ص178.
[12]. مرکز آمار ایران.
[13]. تازیکی.(3/11/1402).
منابع:
- تازیکی، ابراهیم. (3/11/1402)، (دهیار روستای شمسآباد). مصاحبه با مرکز دانشنامه گلستان.
- ذبیحی، مسیح.(1363).گرگان نامه. تهران: انتشارات بابک.296ص.
- رابینو،هـ ل.(1365). مازندران و استرآباد.(چاپ سوم). ترجمه: غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. 371ص.
- سازمان نقشه‌برداری کشور، پایگاه ملی نام‌های جغرافیایی ایران. قابل دسترسی از: https://gndb.ncc.gov.ir
- ستوده، منوچهر. (1377)، از آستارا تا استارباد، ج5. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. 959ص.
- ستوده، منوچهر. ذبییحی، مسیح. (بیتا). از آستارا تا استارباد، ج6. تهران: انجمن آثار ملی.715ص.
- فرهنگ جغرافیایی ایران (1329). (جلد سوم، استان دوم). تهران: دایره جغرافیایی ارتش. 332 ص.
- قورخانچی، محمدعلی.(نخبه سیفه)1360. به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران. 153ص.
- مرکز آمار ایران. درگاه ملی آمار. نتیجه سرشماری نفوس و مسکن. قابل دسترسی از: https://www.amar.org.ir
- مقصودلو، حسینقلی. (1363). مخابرات استرآباد. (جلد1و2). به کوشش ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت. تهران: نشر تاریخ ایران.1010ص.
- مکنزی، چارلز فرانسیس (1359). سفرنامه شمال. ترجمه منصوره اتحادیه. تهران: نشر گستره. 218ص.
- ملکونف. گریگوری(1376). کرانههای جنوبی دریای خزر. ترجمه امیر هوشنگ امینی. تهران: کتابسرا. 390ص.