جعفرآباد

جعفر‏آباد

Ja'farābād

روستایی در دهستان قرق از بخش بهاران شهرستان گرگان، استان گلستان.

این روستا در 21 کیلومتری شرق مرکز استان گلستان و در نقطه‌ی  ً28  َ50  °36 عرض و   ً14   َ41  °54  طول جغرافیایی واقع شده‌ است. ارتفاع این روستا از سطح دریا 252 متر است.[1]

جعفرآباد در پای کوه و در دره حاشیه جنگل‌‏های هیرکانی قرار  گرفته و از سه سمت جنوب، غرب و شرق به جنگل و از شمال به اراضی روستاهای نوده ملک، تقرتپه و والش‏‌آباد و جاده گرگان و گنبد متصل است.   

برای رسیدن به این روستا باید  16 کیلومتر مسیر بزرگراه گرگان _ گنبد را طی کرد و از مقابل روستای نوده‏‌ملک، 5 کیلومتر به سمت جنوب رفت.

گفته می‌‏شود بنیانگذار این آبادی جعفرقلی خان ملک حبیب بوده و به همین علت آن را جعفرآباد نامیده‌‏اند.[2]

در دستوری مربوط به سال 1260ق از مباشر این روستا و روستاهای اطراف خواسته شده که سهام یک زن را به فرزند او واگذار کنند.[3] همچنین در صلح‌نامه مربوط به سال 1289 ملک حسن سهم خود در جعفرآباد و برخی دیگر از روستاها را به فرزندش ملک محمد واگذار کرد.[4] همچنین در اوایل قرن 14ق اسنادی از جابجایی املاک و دارایی‏‌های جعفرآباد در بین افراد خاندان ملک وجود دارد.[5]

این روستا در بلوک فخرعماد الدین و مَلِک ایالت استرآباد واقع شده و به همین دلیل گاهی پسوند «ملک» هم به آن اضافه می‏‌شود.

میرزا ابراهیم در گزارش سفر خود به شمال ایران میان سال‏‌های1276-1277، «فوجرد» را به عنوان یکی از روستاهای بلوک ششم یعنی فخرعمادالدین بر شمرده است.[6] 

جمعیت روستا در سال 1276ق، 35 خانوار و 173 نفر بود. ترکیب جمعیت جعفرآباد به این شرح ثبت شده است: مرد زن‌دار 35 نفر، زن شوهردار 41 نفر، مرد بی‌زن 17 نفر، زن بی‌شوهر 13 نفر، پسر صغیر 33 نفر، دختر کبیر 12 نفر و دختر صغیر 22 نفر.[7]

ملکونف، جهانگرد روس، در سال1277ق، سفری به شمال ایران داشت. از «جعفرآباد» به عنوان یکی از روستاهای بلوک فخرعماد الدین ایالت استرآباد نام برده ‌است.[8]

رابینو، مامور رسمی دولت بریتانیا در ایران، در سال1288ق، به استرآباد سفر کرد. وی جعفرآباد را از آبادی‏‌های بلوک فخرعمادالدین معرفی کرده است.[9]

وضعیت این روستا در گزارش سال 1296ق اینگونه ثبت شده است: «در دامن کوه واقع است. آب مشروب از چشمه و رودبار. مالکش وارث ملکها. تعداد نفوس آن 85 نفر است »[10]

در گزارشات عصر قاجار از این روستا به عنوان یکی از قراء بلوک فخر عماد‏الدین نام برده شده است.[11]

در گزارشات وکیل‏‌الدوله از درگیری‌های اهالی روستا با مهاجمان ترکمن مخابره شده است.[12]

در کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران که در اوایل پهلوی اول منتشر شد، این آبادی از روستاهای دهستان ملک بخش مرکزی گرگان با 235 سکنه معرفی شده ‌است. مذهب اهالی تشیّع و پیشه‌ی آنها زراعت و گله‏‌داری بود. محصولاتی همچون برنج، غلات، لبنیات، توتون سیگار در روستا کشت می‌شد. رودخانه و قنات مهمترین منبع فراهم کننده‌ی آب روستا به حساب می‌آمد. زنان روستا به پارچه بافی ابریشم و کرباس مشغول بودند.[13]

آمار جمعیت این آبادی در دوره‌های مختلف سرشماری نفوس و مسکن ایران به این شرح است:[14]

روستا در ناحیه‌‏ی جنگلی و متصل به ارتفاعات جنوبی دشت گرگان قرار گرفته است.

منازل مسکونی روستا در سال‏‌های اخیر نوسازی و با مصالح نوین ساخته شده‏ و فقط تعداد محدودی خانه‏‌های قدیمی بلااستفاده باقی مانده است.

در سال‌های اخیر روستا از سمت شمال که جاده اصلی ورودی روستاست در حال توسعه است. بیشتر خانه‏‌های ساکنان در دو طرف خیابان اصلی که از جنوب به سمت شمال کشیده می‏‌شود، ساخته شده‌‏اند.

ساکنان جعفرآباد  به زبان فارسی و گویش کتولی صحبت می‏‌کنند، مسلمان و شیعه مذهب هستند، بیشتر آنان به کشاورزی و تعداد محدودی نیز به دامداری و کارگری مشغول‌اند. کشاورزان جعفرآباد در زمین‏‌های کشاورزی روستا که حدود 140 هکتار است، محصولاتی همچون توتون، گندم، جو و کلزا کشت می‏‌کنند. همچنین در این روستا حدود 7 هکتار باغات درختان مثمره از جمله مرکبات قرار دارد.

اهالی اراضی شمال روستا را نسق، اراضی شرق را مرتع، اراضی غرب خوگذر و اراضی جنوب را لی لم حاج رمضان می‌‏نامند.

دامداران روستا دارای حدود 700 راس گوسفند و 200 راس گاو هستند و محصولات دامی تولید می‌‏کنند.

از نام‌های خانوادگی پرجمعیت روستا می‏‌توان به آلوستانی، فندرسکی، دیلم، مهدوی، شیرازی و نکارمنی اشاره کرد. با توجه به محیط طبیعی و هدف گردشگری روستا، خانواده‌‏هایی از شهر گرگان و برخی مناطق دیگر در این محل اقدام به ساخت خانه کرده و در ایام تعطیل به جعفرآباد آمده و بخشی از دوران زندگی خود را در این جا سپری می‏‌کنند.

جعفرآباد از امکانات زیربنایی همچون آب آشامیدنی لوله کشی، برق، گاز، جاده آسفالت و تلفن بهره‌مند است. خانه‌ی بهداشت، مدرسه ابتدایی یک مسجد، یک فاطمیه و یک زینبیه، زمین ورزشی و ساختمان دهیاری بنا شده است. در سال‌های اخیر تعدادی اقامت بومگردی و خانه مسافر نیز در این روستا مجوز فعالیت دریافت کردند.

در محدوده روستا تفرجگاه‌‏های همچون چشمه کُل‏زر، آب بندان، مرداب و چندین آبشار طبیعی از جمله آبشار سرچشمه، آبشار نوکوه و آبشار لالا بند، شاه‏‌آرام قرار دارد و مقصد گردشگران از جاهای مختلف هستند.

مردم روستا در پیروزی انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی ایران و عراق همچون سایر ایرانیان نقش داشتند.2 نفر از جوانان روستا در جنگ ایران و عراق به شهادت رسیدند.[15]

منابع:

• آلوستانی، عقیل. (16/7/1402)، (دهیار روستای جعفرآباد). مصاحبه با مرکز دانشنامه گلستان.
• ذبیحی، مسیح.(1363).گرگان‌نامه. تهران: انتشارات بابک.296ص.
• رابینو،هـ ل.(1365). مازندران و استرآباد.(چاپ سوم). ترجمه: غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. 371ص.
• سازمان نقشه برداری کشور، پایگاه ملی نام‏‌های جغرافیایی ایران. قابل دسترسی از: https://gndb.ncc.gov.ir
• ستوده، منوچهر( 1379). از آستارا تا استارباد ج. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. 719ص.
• فرهنگ جغرافیایی ایران (1329). (جلد سوم، استان دوم). تهران: دایره جغرافیایی ارتش. 332 ص.
• قورخانچی، محمدعلی. (نخبه سیفه)1360. به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران. 153ص.
• مرکز آمار ایران. درگاه ملی آمار. نتیجه سرشماری نفوس و مسکن. قابل دسترسی از: https://www.amar.org.ir
• مقصودلو، حسینقلی. (1363). مخابرات استرآباد. (جلد1و2). به کوشش ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت. تهران: نشر تاریخ ایران.1010ص.
• ملکونف، گریگوری. (1376). کرانه‌‏های جنوبی دریای خزر، ترجمه امیرهوشنگ امینی. تهران: کتابسرا. 390ص.
• میرزا ابراهیم، (1355). سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان. به کوشش مسعود گلزاری. تهران: بنیاد فرهنگ ایران. 334ص.
• نظری، محمدابراهیم (1375). جغرافیای تاریخی کتول به ضمیمه دهات فندرسک و ملک. ناشر مولف. 225ص.