فوجرد

فوجرد

Fojerd

روستایی در دهستان استرآباد شمالی از بخش بهاران شهرستان گرگان، استان گلستان.

این روستا در 8 کیلومتری شمال شرق مرکز استان گلستان و در نقطه‌ی  ً2   َ54  °36 عرض و   ً34    َ27  °54   طول جغرافیایی واقع شده‌ است. ارتفاع این روستا از سطح دریا 9 متر است.[1]

«فوجرد» از سوی شمال به اراضی روستای اتراچال، از جنوب به روستای کماسی، از شرق به اراضی روستای آلوکلاته و از غرب به جاده گرگان و آق قلا و روستای محمد‏آباد محدود می‏‌شود.

برای رسیدن به این روستا باید 3 کیلومتر مسیر بزرگراه گرگان ـ آق قلا را طی کرد سپس وارد جاده شهر سرخنکلاته شد و پس گذراندن حدود سه کیلومتر، از حاشیه روستای کماسی به سمت شمال رفت.

 نام این روستا در محاورات مردم این ناحیه «پوکِرد» خوانده می‌‏شود. «کِرد» یا «گرد» یا «جرد» پسوندی است که در نام بسیاری از شهرهای باستانی ایران آن را می‏‌توان دید.

دهخدا معنای «کرد» را کار، عمل، فعل، کرده و کردار.[2]، و «جرد» را به معنای قلعه و حصار و شهر آورده است.[3] فارسنامه ناصری نیز «گرد» را به معنای شهر و «جرد» را معرب آن می‏‌داند.[4] و در فارسی این پسوند در نام شهرها و مکانها دیده می‏‌شود همچون دارابگرد، سوسنگرد، بروجرد. درباره دارابگرد می‏‌گوید، معنی آن به فارسی کار داراب (عمل داراب) است.[5]

روستای دیگری به نام «فوجرد» در بخش خلجستان، استان قم قرار دارد که بومیان آن را نیز پوگرد، یا پوکرد می‌‏خوانند.

شواهد بیانگر آن است این روستا از آبادی‌‏های قدیمی ایالت استرآباد است، شاید به همین دلیل بوده که دروازه ورودی شمال شهر استرآباد، دروازه فوجرد شهرت داشت.

سهمی جرجانی از فردی به نام يوسُف بن موسى بن الحسين ابو يعقوب استرابادي فوكردي نام می‌‏برد و «فوکرد» را قریه‏‌ای در استرآباد معرفی می‏‌کند[6] سهمی مرگ یوسف بن موسی را جمادی‏‌الاخر سال 378 ذکر کرده است.[7] این نقل نشانه قدمت کهن روستایی به نام فوکرد یا همان فوجرد در این ناحیه است.

نام «فوجرد» در وقفنامه مشهور خواجه مظفر بتکچی مربوط به سال 919ق آمده و حدود آن را معرفی کرده است.[8] همچنین در وقفنامه دیگری به سال 940ق همه قریه فوجرد بر زوّار و ابناء‏السبیل زوار حضرت رسول(ص) وقف شده است.[9]     

در یک مصالحه نامچه سال 954ق مربوط به روستای علوی‏‌کلاته (آلوکلاته) برای تعیین حدود این روستا از قریه «فوجرد» نام برده شده است.[10]  

ملامحمدرضا فوجردی استرآبادی مشهور به رئیس‌‏العلماء متولد سال 1240ق، از جمله علمای مشهور دوره قاجار ایالت استرآباد بود که متولد این آبادی است، وی در «حادثه ایشانی» سال 1284ق کشته شد و پس از آن به «رئیس شهید» مشهور شد.[11]

مکنزی قونسول انگلیس در شمال ایران بین سال‌های 1858 تا 1860 م، در گزارش بازدید خود از استرآباد از «فوجرد» به عنوانی یکی از روستاهای بلوک استرآباد رستاق نام می‌‏برد.[12]

میرزا ابراهیم در گزارش سفر خود به شمال ایران میان سال‏‌های1276-1277، «فوجرد» را به عنوان یکی از روستاهای بلوک پنجم یعنی استرآباد رستاق بر شمرده است.[13] 

جمعیت روستا در سال 1276ق، 60 خانوار و 306 نفر بود. ترکیب جمعیت  «فوجرد» به این شرح ثبت شده است: مرد زن‌دار 60 نفر، زن شوهردار 75 نفر، مرد بی‌زن 33 نفر، زن بی‌شوهر 19 نفر، پسر صغیر 55 نفر، دختر کبیر 20 نفر و دختر صغیر 44 نفر.[14]

ملکونف، جهانگرد روس، در سال1277ق، سفری به شمال ایران داشت. از «فوجرد» به عنوان یکی از روستاهای بلوک استرآباد رستاق ایالت استرآباد نام برده ‌است.[15]

رابینو، مامور رسمی دولت بریتانیا در ایران، در سال1288ق، به استرآباد سفر کرد. وی «فوجرد» را از آبادی‌‏های بلوک استرآباد رستاق معرفی کرده است.[16]

وضعیت این روستا در گزارش سال 1296ق اینگونه ثبت شده است: «فوجرد. خالصه دیوان اعلی. آب مشروب از رودبار زاینده‌رود است. کفاف زراعت را نمی‏‌دهد. ناور مخروبه دارد و در هذه‌‏السنه قرار است که به اهتمام حضرت والا تعمیر شود. این قریه از قدیم خالصه و موروثی شاه شهید نورالله مرقده بوده، تعداد نفوس آن 126 نفر است»[17]

در گزارشات وکیل‏‌الدوله از درگیری‌های اهالی روستا با مهاجمان ترکمن موارد فراوانی مخابره شده است.[18]

همچنین گزارشی مربوط به دیماه 1292ش از اجاره 30 ساله اراضی فوجرد به روس‏ها خبر می‌‏دهد.[19]

 در کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران که در اوایل پهلوی اول منتشر شد، این آبادی از روستاهای دهستان استرآباد بخش مرکزی گرگان با 140 سکنه معرفی شده ‌است. مذهب اهالی تشیّع و پیشه‌ی آنها زراعت و گله‏‌داری بود. محصولاتی همچون برنج، غلات در روستا کشت می‌شد. قنات مهمترین منبع فراهم کننده‌ی آب روستا به حساب می‌آمد. زنان روستا به پارچه بافی ابریشم مشغول بودند.[20]

آمار جمعیت این آبادی در دوره‌های مختلف سرشماری نفوس و مسکن ایران به این شرح است:[21]

روستا در ناحیه‌‏ی هموار و دشت قرار گرفته است.

منازل مسکونی روستا در سال‏‌های اخیر نوسازی و با مصالح نوین ساخته شده‏ و فقط تعداد محدودی خانه‌‏های قدیمی باقی نمانده است. اهالی بخش جنوبی روستا را بالامحله و بخش شمالی را پایین محله می‏‌نامند.

اکثر فوجردی‏‌ها به زبان فارسی صحبت می‏‌کنند، مسلمان و شیعه مذهب هستند، و چند خانواده اهل سنت هم در این محل سکونت دارند. بیشتر آنان به کشاورزی و تعداد محدودی نیز به دامداری و کارگری مشغول‌اند. کشاورزان فوجرد در زمین‏‌های کشاورزی روستا که حدود 850 هکتار است، محصولاتی همچون برنج، گندم، سویا، سیب‏‌زمینی و پنبه، ذرت و صیفی جات کشت می‏‌کنند. همچنین در این روستا حدود 150 هکتار باغات درختان مثمره از جمله مرکبات، آلو، هلو و .. قرار دارد. همچنین دو واحد دامداری صنعتی در این محل فعالیت می‏‌کند که بیش از900 راس گاو در آنها نگهداری می‏شود و محصولات دامی تولید می‌‏کنند.

از نام‌های خانوادگی پرجمعیت روستا می‌‏توان به شفیعی فوجردی، قاسمی و اسکندری اشاره کرد. در این روستا خانواده‏‌های مهاجر سیستانی و تعدادی اتباع افغانستان نیز زندگی می‏‌کنند.

فوجرد از امکانات زیربنایی همچون آب آشامیدنی لوله کشی، برق، گاز، جاده آسفالت و تلفن بهره‌مند است. خانه‌ی بهداشت، مدارس ابتدایی و دوره اول دبیرستان، یک مسجد، زینبیه، بنا شده است.

مردم روستا در پیروزی انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی ایران و عراق همچون سایر ایرانیان نقش داشتند. یک نفر از جوانان روستا در جنگ ایران و عراق به شهادت رسیدند.[22]

[1]. سازمان نقشه برداری کشور.

منابع:

• دانشنامه گلستان، (1395)، ج2. گرگان: بنام، 524ص.
• ذبیحی، مسیح.(1363).گرگان‌نامه. تهران: انتشارات بابک.296ص.
• رابینو،هـ ل.(1365). مازندران و استرآباد.(چاپ سوم). ترجمه: غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. 371ص.
• رستگار فسایی، منصور، و فسایی، حسن بن حسن. ۱۳۸۲. فارسنامه ناصری. ۲ ج. تهران ایران: امير کبير.
• سازمان نقشه‌برداری کشور، پایگاه ملی نام‌‏های جغرافیایی ایران. قابل دسترسی از: https://gndb.ncc.gov.ir
• ستوده، منوچهر. ذبیحی، مسیح(بی‌‏تا). از آستارا تا استارباد.(ج6). تهران: انجمن آثار ملی. 722ص.
• ستوده، منوچهر. ذبیحی، مسیح(بی‌‏تا). از آستارا تا استارباد.(ج7). تهران: انجمن آثار ملی، 703 ص.
• سهمی جرجانی، ابوالقاسم حمزه بن یوسف، (1407)، تاریخ جرجان. بیروت: عالم الکتب.
• شفیعی، حامد. (1/7/1402)، (دهیار روستای فوجرد). مصاحبه با مرکز دانشنامه گلستان.
• فرهنگ جغرافیایی ایران (1329). (جلد سوم، استان دوم). تهران: دایره جغرافیایی ارتش. 332 ص.
• قورخانچی، محمدعلی.(نخبه سیفه)1360.به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران. 153ص.
• مرکز آمار ایران. درگاه ملی آمار. نتیجه سرشماری نفوس و مسکن. قابل دسترسی از:https://www.amar.org.ir
• مقصودلو، حسینقلی. (1363). مخابرات استرآباد. (جلد1و2). به کوشش ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت. تهران: نشر تاریخ ایران.1010ص.
• مکنزی، چارلز فرانسیس (1359). سفرنامه شمال. ترجمه منصوره اتحادیه. تهران: نشر گستره.
• ملکونف. گریگوری(1376). کرانه‏‌های جنوبی دریای خزر. ترجمه امیرهوشنگ امینی. تهران: کتابسرا.
• میرزا ابراهیم، (1355). سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان. به کوشش مسعود گلزاری. تهران: بنیاد فرهنگ ایران. 334ص.
• یاقوت حموی، یاقوت بن عبد الله، و پروین گنابادی، محمد. ۱۳۶۲. برگزیده مشترک یاقوت حموی. ۱ ج. تهران  ایران: امير کبير.