قلی آباد

قلی‏‌آباد

Qoliyābād

روستایی در دهستان قرق از بخش بهاران شهرستان گرگان، استان گلستان.

این روستا در 28 کیلومتری شرق مرکز استان گلستان و در نقطه‌ی  ً54  َ54 °36 عرض و  ً42   َ39 °54 طول جغرافیایی واقع شده‌ است. ارتفاع این روستا از سطح دریا 69 متر است.[1]

قلی‏‌آباد از سوی شمال به اراضی روستای چنارقشلاق، از جنوب به روستاهای گناره و جهانتیغ، از شرق به حسین‏‌آباد ملک و از غرب به اراضی شهر قرق و روستای تیمورآباد محدود می‌‏شود.

برای رسیدن به این روستا باید 20کیلومتر مسیر بزرگراه گرگان ـ گنبد را طی کرد و از ابتدای شهر قرق 8 کیلومتر به سمت شمال رفت. همچنین از مسیر جاده نوده ملک به عطاءآباد نیز امکان دسترسی به این روستا وجود دارد.

برخی منابع از گزارشی مربوط به سال 625ق نام برده‌‏اند که در آن از این آبادی به عنوان «شهر قلی‏‌آباد» با هزاران نفر جمعیت نام برده و در این سال توسط مهاجمان تخریب شد و جمع کثیری از اهالی این محل و آبادی‏‌های دیگر کشته شدند.[2] در همین منبع اشاره شد که شهر قلی‏‌آباد قشلاق اهالی قریه «کوسه‌‏یرت» کتول بود و در ماجرای بیماری وبا سال 946 اهالی این محل بر خلاف سایر آبادی‏‌های منطقه، تلفات زیادی ندادند، همچنین گفته شده که ده سهم آب دهنه کتول در قلی‌‏آباد مصرف می‏‌شد.[3] و اجاره نامه‏‌ای مربوط به سال 1299ق نیز به اجاره یازده و نیم حَجَر آب کفشگری که ممتد به قریه «قلی‌‏آباد» است، اشاره کرده است.[4]

 این روستا در بلوک فخرعماد الدین و مَلِک ایالت استرآباد واقع شده و به همین دلیل گاهی پسوند «ملک» هم به آن اضافه می‌‏شود.

وجود تپه تاریخی «یرتا» در محدوده این روستا که بر اساس کاوش‌‏های باستانی آثار کشف شده از آن مربوط به دوره پیش از تاریخ تا دوره اسلامی است، نشانه قدمت تاریخی این منطقه است، این اثر به شماره 9345 در تاریخ 7 مهر 1382 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.[5]

در داخل این آبادی بقعه‌‏ای هست که اهالی آن را «امام‌زاده سید پاک» می‏‌خوانند.[6] گورستان قدیمی در این بقعه و همچنین گورستان دیگری در شمال این آبادی وجود دارد که برخی از سنگ قبرهای آن مربوط به اوایل دوره صفویه است.[7]

جمعیت روستا در سال 1276ق، 120 خانوار و 641 نفر بود. ترکیب جمعیت  فوجرد به این شرح ثبت شده است: مرد زن دار 120 نفر، زن شوهردار 138 نفر، مرد بی‌زن 74 نفر، زن بی‌شوهر 38 نفر، پسر صغیر 122 نفر، دختر کبیر 46 نفر و دختر صغیر 103 نفر.[8]

ملکونف، جهانگرد روس، در سال1277ق، سفری به شمال ایران داشت. از «قلی‏‌آباد» به عنوان یکی از روستاهای بلوک فخرعمادالدین ایالت استرآباد نام برده ‌است.[9]

رابینو، مامور رسمی دولت بریتانیا در ایران، در سال1288ق، به استرآباد سفر کرد. وی قلی‏‌آباد را از آبادی‏‌های بلوک فخرعمادالدین معرفی کرده است.[10]

وضعیت این روستا در گزارش سال 1296ق اینگونه ثبت شده است: «قلی‏‌آباد. آب مشروب از رودبار است. که از دهنه کتول می‏‌آید. و از سه رشته قنات مالکش محمد ابراهیم خان یوزباشی و بنی اعمام او، تعداد نفوس آن 11 نفر است»[11]

در گزارشات وکیل‏‌الدوله از درگیری‌های اهالی روستا با مهاجمان ترکمن موارد فراوانی مخابره شده است.[12]

در کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران که در اوایل پهلوی اول منتشر شد، این آبادی از روستاهای دهستان ملک بخش مرکزی گرگان با 700 سکنه معرفی شده ‌است. مذهب اهالی تشیّع و پیشه‌ی آنها زراعت و گله‏‌داری بود. محصولاتی همچون برنج، غلات، لبنیات، توتون سیگار در روستا کشت می‌شد. قنات مهمترین منبع فراهم کننده‌ی آب روستا به حساب می‌آمد. زنان روستا به پارچه بافی ابریشم و کرباس مشغول بودند.[13]

آمار جمعیت این آبادی در دوره‌های مختلف سرشماری نفوس و مسکن ایران به این شرح است:[14]

روستا در ناحیه‌‏ی هموار و دشت قرار گرفته است.

منازل مسکونی روستا در سال‏‌های اخیر نوسازی و با مصالح نوین ساخته شده‏ و فقط تعداد محدودی خانه‌‏های قدیمی بلااستفاده باقی نمانده است. هسته اولیه شکل‌گیری این آبادی از اطراف بقعه امام‌زاده پاک بوده است، بخش جنوبی روستا را «بالاسرا» و بخش شمالی را «پایین‌‏سرا» می‌‏نامند. در سال‌های اخیر روستا از سمت جنوب که جاده اصلی ورودی روستاست در حال توسعه است. بیشتر خانه‌‏های ساکنان در دو طرف خیابان اصلی که از جنوب به سمت شمال کشیده می‌‏شود، ساخته شده‏‌اند.

ساکنان قلی‏‌آباد به زبان فارسی صحبت می‏‌کنند، مسلمان و شیعه مذهب هستند، بیشتر آنان به کشاورزی و تعداد محدودی نیز به دامداری و کارگری مشغول‌اند. کشاورزان قلی‏‌آباد در زمین‏‌های کشاورزی روستا که حدود 1200 هکتار است، محصولاتی همچون برنج، گندم، جو و سیب‌‏زمینی کشت می‏‌کنند. همچنین در این روستا حدود 20هکتار باغات درختان مثمره از جمله مرکبات، آلو، هلو و .. قرار دارد.

اهالی اراضی شمال روستا را ربیع‏‌کلا، اراضی شرق را یورت، اراضی غرب را غریب امام و اراضی شمال را مرتع می‏‌نامند.

دامداران روستا دارای حدود 1900 راس گوسفند و 100 راس گاو هستند و محصولات دامی تولید می‏‌کنند.

از نام‌های خانوادگی پرجمعیت روستا می‏‌توان به کمال غریبی، درویشی، عسکری، حاجیلری و سنگدوینی اشاره کرد. در این روستا تعدادی خانواده‏‌های مهاجر سیستانی نیز زندگی می‌‏کنند.

قلی‌‏آباد از امکانات زیربنایی همچون آب آشامیدنی لوله کشی، برق، گاز، جاده آسفالت و تلفن بهره‌مند است. خانه‌ی بهداشت، مدارس ابتدایی و دوره اول دبیرستان، دو مسجد، فاطمیه و 2 ابوالفضلی، زمین فوتبال خاکی و سالن ورزشی و یک باب کتابخانه عمومی بنا شده است.

مردم روستا در پیروزی انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی ایران و عراق همچون سایر ایرانیان نقش داشتند.14 نفر از جوانان روستا در جنگ ایران و عراق به شهادت رسیدند.[15]

منابع:

• ذبیحی، مسیح.(1363).گرگان‌نامه، تهران، انتشارات بابک.296ص.
• رابینو،هـ ل.(1365). مازندران و استرآباد.(چاپ سوم). ترجمه: غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. 371ص.
• سازمان نقشه‌برداری کشور، پایگاه ملی نام‏‌های جغرافیایی ایران. قابل دسترسی از: https://gndb.ncc.gov.ir
• عسکری، یحیی. (12/7/1402)، (دهیار روستای قلی‏‌آباد). مصاحبه با مرکز دانشنامه گلستان.
• فرهنگ جغرافیایی ایران (1329). (جلد سوم، استان دوم). تهران: دایره جغرافیایی ارتش. 332 ص.
• قورخانچی، محمدعلی.(نخبه سیفه)1360.به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران. 153ص.
• مرکز آمار ایران. درگاه ملی آمار. نتیجه سرشماری نفوس و مسکن. قابل دسترسی از: https://www.amar.org.ir
• معطوفی، اسدالله. (1387). سنگ مزارها و کتیبه‌‏های تاریخی گرگان و استرآباد. تهران: حروفیه. 1287ص.
• مقصودلو، حسینقلی. (1363). مخابرات استرآباد. (جلد1و2). به کوشش ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت. تهران: نشر تاریخ ایران.1010ص.
• ملکونف. گریگوری(1364). سفرنامه ملگونف به سواحل دریای خزر، تصحیح و ترجمه مسعود گلزاری. تهران: دادجو
• میردیلمی، سیدضیاء (بی‏‌تا)، تاریخ کتول. ناشر مولف. 543 ص.
• نظری، محمد ابراهیم (1375)، جغرافیای تاریخی کتول به ضمیمه دهات فندرسک و ملک. ناشر مولف. 225ص.
• وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، پرونده آثار ملی ثب شده استان گلستان.