یکه‌تپه
یکه‌تپه
Yekke Tappe
روستایی واقع در دهستان پالیزان، بخش مرکزی شهرستان مراوه‌تپه، استان گلستان.
این روستا در 25 کیلومتری شرق شهرستان مراوه‌تپه در طول جغرافیایی 40ً 13َ °56 و عرض جغرافیایی 40ً 54َ °37 در ارتفاع 332 متری از سطح دریا قرار دارد.[1]
موقعیت‌های جغرافیایی اطراف روستا به این صورت است: از شرق، روستای محمدشاهیر با فاصله‌ای در حدود ۲۰۰ متر و منطقه‌ی اولیاء گردنلی‌قاقا، از غرب روستاهای دره‌باقی و الله‌نور، از جنوب قارقلی‌دره، دره‌ی تاقان‌حاجی و ارتفاعات هونکی و از شمال رودخانه‌ی اترک و منطقه‌ی یاپانگ‌توقایی .[2] ژنرال‌سرپرسی‌سایکس که در سال 1280ش از این منطقه عبور کرده در کتاب خود می‌نویسد؛ به کتل هُنکی/ هونکی رسیدیم که ارتفاع آن 1036 متر بود.[3]
نام‌های پیشین این روستا عبارت‌اند از محمدجان، اوغورجالی و طاقان‌جان که در فاصله‌ی سال‌های ۱۲۷۷ تا ۱۳۵۲ خورشیدی رواج داشتند. امروزه، این روستا با نام یکه‌تپه شناخته می‌شود. نام روستا در سرشماری سال 1345ش یکه‌طغان، در سرشماری سال 1355ش طاقان‌جان(محمدجان)، در سرشماری 1365ش محمدجان‌طاقان‌جان و در سرشماری سال 1375ش یکه‌تپه ثبت شده است. وجه تسمیه روستا برگرفته از تپه‌ای است که در مرکز آن قرار دارد. این تپه‌ی باستانی، که قدمت آن به دوره‌های اشکانی و ساسانی تخمین زده می‌شود، در تاریخ ۲۰ مرداد ۱۳۹۹ با شماره‌ی ۱۶۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.[4]
در خصوص افرادی که در مقاطعی، روستا به نام آنها شناخته می‌شده است، شخصی با نام محمدجان شناسایی نشده است. با این حال، طاقان‌جان که کدخدای روستا بود، در سال ۱۳۵۲ش و در حالی که حدود ۷۵ سال از عمرش گذشته بود، درگذشت. طاقان‌جان کدخدای روستا بود. بررسی پیشینه‌ی این منطقه نشان می‌دهد که بنیان‌گذاران روستا پیش‌تر مدتی را در خاک ترکمنستان امروزی زندگی کرده‌اند. آنان که سبک زندگی کوچ‌نشینی داشته‌اند، پس از سکونت در مناطق مختلف، سرانجام در آغاز دوره‌ی پهلوی در این مکان و در جوار رودخانه‌ی اترک به اقامت دائم روی آوردند. یکی از اهالی نقل می‌کند که پدرش در سال ۱۳۷۴ش، در حالی که ۷۰ سال داشت، درگذشت و وی در همین محل متولد شده بود.[5]
زبان اهالی این روستا ترکمنی است. همگی مسلمان، اهل سنت و حنفی مذهب هستند. اهالی این روستا همگی از ترکمن‌های یموت هستند. عسگری خانقاه در تقسیم بندی طایفه‌یموت‌ها، آنها را به سه گروه، ویس، شرپ و چونی تقسیم بندی کرده و شرپ‌ها را به چهار گروه دیه‌جی، سردار، غراوی و بهلکه تقسیم کرده است.[6] در کتاب سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان که این سفرنامه از 31 خرداد 1239ش. آغاز و در خرداد ماه 1240ش. به پایان رسیده، آمده است که غراوی‌ها اغلب در اترک و بلخان سکونت داشته و نزدیک به 250 خانه هستند.[7] در این روستا تیره‌های مختلف غراوی‌ها سکونت دارند که عبارتند از؛ کوسه‌غراوی، یاپنگ‌غراوی، قره‌مشک‌غراوی، قولاق‌غراوی و اغورجالی که دارای نام خانوادگی‌های اوغلی‌غراوی، بازدار، غروی‌نیا، رافعه‌غراوی، دافعه‌غراوی، قربان‌پور و قولاق‌غراوی هستند.[8]
از گذشته‌ی دور اهالی روستا به زراعت و گله‌داری مشغول بودند. زمانی دامداری شغل اصلی اهالی بود. اما امروزه کشاورزی در اولویت می‌باشد که قریب به 90 هکتار زمین را شامل می‌شود. انواع محصولاتی که کشت می‌شود شامل، گندم، جو، هندوانه، کنجد و .... می‌باشد. در حاشیه رودخانه اترک با استفاده از آب این رودخانه و نیز با زدن چاه کشت شالی رواج دارد. دامداری یکی دیگر از مشاغل اصلی اهالی در سال‌های دور بوده که امروزه کمرنگ شده است که از دلایل آن می‌توان به گسترش جنگل‌کاری در منطقه و ممانعت از چرای دام در جنگل و منابع طبیعی اطراف روستا اشاره کرد. در حال حاضر قریب به 250 راس گوسفند و بُز و 50 راس گاو را شامل می شود. گاوچرانی در روستا به ازای هر گاو یک روز چوپانی می‌باشد. از فرآوردهای دامی چون شیر، ماست، روغن‌محلی، گوشت و .... استفاده می‌شود. یکی از اهالی نیز پرورش شتر دارد که دوغ آن بسیار معروف می‌باشد. درختان مثمر چون، انار، انجیر، انگور و ... هر فردی در حیاط منزل خود دارد.[9] این روستا مهاجرپذیر هم بوده و دو خانواده به نام‌های جمعه‌دردی بهلکه و قاقابای بازدار از روستای بسطام‌دره به این روستا مهاجرت کرده‌اند.
معماری خانه‌های این روستا در طول زمان دستخوش تغییرات اساسی شده است. در گذشته، اهالی در آلاچیق‌ها زندگی می‌کردند. با گذر زمان، این آلاچیق‌ها جای خود را به خانه‌های گِلی دادند. اما زلزله‌ی سال ۱۳۴۹ خورشیدی نقطه‌ی عطفی در معماری روستا بود؛ چرا که پس از آن، ساخت خانه‌های آجری رواج یافت و به تدریج جایگزین خانه‌های گلی شد. امروزه بسیاری از خانه‌های گِلی قدیمی تخریب و یا به انباری تبدیل شده و به جای آن ساختمان‌های جدید با امکانات و تجهیزات جدید بنا شده است. در حال حاضر هم ساخت خانه‌های آجری با پوشش سقف حلب، ایرانیت و قیرگونی رواج پیدا کرده که معمولا با برنامه‌های بهسازی و مقاوم‌سازی از طرف بنیاد مسکن شهرستان با مصالح ساختمانی جدید میلگرد و .... ساخته می‌شود. از مناطق گردشگری در اطراف روستا می‌توان به دام‌دامی و گردنلی‌قاقا اشاره کرد.
آداب و رسوم اهالی این روستا نیز همانند دیگر ترکمن‌ها شامل برگزاری مراسم‌هایی همچون طوی (عروسی)، عیدین قربان و فطر، اقامه‌ی نماز تراویح، مولودخوانی، مراسم یارمضان، آق‌آش و... است که همچنان در مناسبت‌های مختلف برگزار می‌شوند.
صنایع دستی نیز در گذشته میان بانوان رواج داشته و شامل فرش‌بافی، جانمازی‌دوزی، بالاک‌دوزی، نمدمالی و موارد مشابه بوده است، اما امروزه این هنرها تا حد زیادی کمرنگ و رو به فراموشی رفته‌اند.
غذاهای محلی این منطقه شامل اون‌آش، قاتیق‌لی‌آش، جززیق‌لی‌آش، چورفا، قایش، آیران‌چورفا و ... می‌باشد. همچنین، از جمله بازی‌های بومی و محلی که در گذشته رواج داشته‌اند اما امروزه به‌شدت کمرنگ شده یا حتی به فراموشی سپرده شده‌اند، می‌توان به چوررگ، بوقین‌ماجا، قاراگوردیم‌پارق، آششیق، قاقارتوپ، چیش، هگ‌گال و ... اشاره کرد. اما یکی از بازی‌ها و سرگرمی‌های اصلی و بزرگ که بیشتر در مراسم‌های عروسی برگزار می‌شد، یوزگ نام داشت. .[10]
آمار جمعیت روستا در گزارش سرشماری نفوس و مسکن ایران اینگونه ثبت شده است.[11]
|
سال |
خانوار |
جمعیت/ نفر |
|
1335 |
* |
*[12] |
|
1345 |
* |
*[13] |
|
1355 |
8 |
53[14] |
|
1365 |
16 |
85[15] |
|
1375 |
22 |
129[16] |
|
1385 |
25 |
139 |
|
1390 |
36 |
181 |
|
1395 |
37 |
164 |
به گفته اهالی، اولین مسجد روستا در سال ۱۳۶۰ خورشیدی با استفاده از مصالح گلی و توسط اهالی ساخته شد. پیش از بنای مسجد، هر فرد به‌صورت جداگانه در منزل خود نماز می‌خواند و تنها در ماه مبارک رمضان، نماز تراویح به صورت جمعی برگزار می‌شد.
پس از مدتی، ساختمان گلی مسجد تخریب شد و در سال ۱۳۸۸ خورشیدی با کمک اهالی و با زیر بنایی حدود ۸۰ متر مربع بازسازی گردید.
حضور اولین معلم نهضت سوادآموزی در روستا به سال ۱۳۶۳ خورشیدی بازمی‌گردد. ایشان کلاس‌های خود را به مدت یک سال در منزل یکی از اهالی برگزار کردند.
در سال ۱۳۶۴ خورشیدی، اهالی روستا با همکاری یکدیگر مدرسه‌ای گِلی ساختند که به مدت چندین سال به عنوان فضای آموزشی روستا مورد استفاده قرار گرفت. تا اینکه در سال ۱۳۸۰ خورشیدی، مدرسه‌ای دو کلاسه توسط آموزش و پرورش شهرستان کلاله ساخته شد که تاکنون قابل استفاده است.
امکانات دولتی دیگری که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در روستا ایجاد شده‌اند عبارتند از: گازرسانی در سال ۱۳۹۶، برق‌رسانی در سال ۱۳۶۴، جاده آسفالت، دکل صداوسیما، و آب لوله‌کشی از چشمه طاقان جانینگ‌چشمه‌سی با همکاری اهالی در سال ۱۳۶۴.
این روستا همچنین یک شهید تقدیم انقلاب و کشور کرده است.[17]
[1]-سازمان نقشه برداری کشور
[2] - اوغلی‌غراوی و رافقه‌غراوی. (1402).
[3] - سایکس. (1363) ص 25.
[4]. وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
[5] - اوغلی‌غراوی. (1402).
[6] - عسگری خانقاه، (1374). ص 61.
[7] - میرزا ابراهیم، (2535)، ص 62.
[8] - رافقه‌غراوی. (1402).
[9] - اوغلی‌غراوی و رافقه‌غراوی. (1402).
[10] - اوغلی‌غراوی، رافقه‌غراوی و بای‌زاده‌غراوی. (1402).
[11] - مرکز آمار ایران
[12] - در سرشماری سال1335، نام روستای یکه‌تفان [یکه‌تقان] درج شده، اما اطلاعات جمعیتی آن ذکر نشده است.
[13] - در سرشماری سال1345، نام روستای یکه‌طغان ثبت شده است، اما اطلاعاتی درباره‌ی جمعیت آن ارائه نشده است.
[14] -در سرشماری سال1355، نام روستا به صورت طاقان‌جان (محمدجان) ثبت شده است.
[15] -در سرشماری سال1365، نام روستا به شکل «محمدجان طاقان‌جان» درج شده است.
[16] - در سرشماری سال1375، نام روستا به شکل «یکه‌تپه» درج شده است.
[17] - اوغلی‌غراوی، بای‌زاد‌غراوی و رافقه‌غراوی. (1402).
منابع:
- سازمان نقشه‌برداری کشوری، پایگاه ملی نام‌های جغرافیایی ایران، https://gndb.ncc.gov.ir
- سایکس، سرپرسی. (1363). سفرنامه ژنرال سرپرسی سایکس. ترجمه حسین سعادت‌نوری. تهران: لوحه.
- ستاربردی، فجوری. (1402)، گفتگو با حاجی‌امان آخوند قزل. 7 مهر.
- ستاربردی، فجوری. (1402)، گفتگو با حاجی‌محمد اوغلی‌غراوی. 7 مهر.
- ستاربردی، فجوری. (1402)، گفتگو با حمید بای‌زاده‌غراوی. 7 مهر.
- ستاربردی، فجوری. (1402)، گفتگو با طاقان‌محمد رافقه‌غراوی. 7 مهر.
- عسگری خانقاه، اصغر و محمدشریف کمالی. (1374) ایرانیان ترکمن. تهران: اساطیر.
- مرکز آمار ایران https://www.amar.org.ir/
- میرزا ابراهیم. (2535). سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان ...، به کوشش مسعود گلزاری. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.