صوفیان

صوفیان

Sufiyān

روستایی واقع در دهستان آقسو، بخش مرکزی، شهرستان کلاله، استان گلستان.

روستایی واقع در دهستان تمران، بخش مرکزی شهرستان کلاله. این روستا در 12 کیلومتری شمال شرق کلاله در طول جغرافیایی 3ً 30َ °55 و عرض جغرافیایی19ً 28َ °37 و در ارتفاع 169 متری از سطح دریا قرار گرفته است.[1]

صوفیان از شمال به روستای تمرقره‌قوزی، از جنوب به روستای اَجن‌سنگرلی و ارتفاعات، از شرق به زمین‌های کشاورزی روستا و از غرب به روستای دهنه متصل است.

معماری خانه‌ها و بافت سنتی روستا همچنان حفظ شده و هنوز نیز خانه‌های گِلی در آن به چشم می‌خورد. با این حال، در سال‌های اخیر ساخت خانه‌هایی با مصالح ساختمانی جدید، از جمله میلگرد، آجر و... رواج یافته و به‌تدریج جایگزین خانه‌های گِلی در حال تخریب می‌شوند.

موقعیت‌های جغرافیایی و اراضی اطراف روستا عبارت‌اند از: رودخانه گرگان و قبرستان نور مشهد در شمال، و ارتفاعات آجان‌آده، آق‌بلانگ، عرب‌آده، تاشلی و چاندا بیل که از سمت جنوب روستا را احاطه کرده‌اند.

در مورد وجه تسمیه روستا، مستند مکتوبی وجود ندارد؛ با این حال، اهالی معتقدند که به دلیل گرایش‌های مذهبی مردم این منطقه، نام آن را صوفیان نهاده‌اند. وجود قبرستانی قدیمی در شمال روستا و در دره‌ای به نام «نور مشهد»، خود گواهی بر قدمت کهن این روستاست. اهالی بر این باورند که امام رضا(ع) مدتی در این منطقه سکونت داشته و فرزند ایشان در همین مکان درگذشته و در این قبرستان دفن شده است. به همین سبب، این گورستان را «نور مشهد» نام نهاده‌اند.

مردم این روستا همگی ترکمن بوده و به زبان ترکمنی سخن می‌گویند. دین آن‌ها اسلام، مذهب‌شان سنّی و پیرو فقه حنفی هستند. تمامی ساکنان از طایفه گوکلان به شمار می‌روند. طایفه گوکلان خود به دو شاخه تقسیم می‌شود: دودورغا و حلقه‌داغلی.

از میان این دو شاخه، گروه حلقه‌داغلی شامل تیره‌های قایی، قره‌بلقان، ارککلو، بایندر، چیق‌لیق و قَرِق است. تیره قرق، که از بزرگ‌ترین شاخه‌های طایفه گوکلان به شمار می‌رود، خود به چندین زیرشاخه یا تیره تقسیم می‌شود؛ از جمله: کین (گین)‌لیک، قاباسقّال، دَهنه، چَکه، گوگجه، قاراجه، قره‌قوزی، صوفیان، کَنگور و عنکوت. .[2] مردم این روستا در میان خود نیز به تیره‌های کوچک‌تری تقسیم می‌شوند که از جمله آن‌ها می‌توان به قرق‌قامچی‌چی و قرق‌قیشیق اشاره کرد. خانواده‌های شیخ نیز از جمله مهاجرانی هستند که بعدها به این روستا نقل مکان کرده‌اند.

مردم روستا امروزه عمدتاً به کشاورزی مشغول هستند. موقعیت جغرافیایی روستا به‌گونه‌ای است که دارای زمین‌های کشاورزی حاصلخیز و مناسبی بوده و حدود ۸۰۰ هکتار از این اراضی به کشت محصولاتی مانند گندم، آفتابگردان، هندوانه و... اختصاص دارد.

اهالی روستا در کنار خانه‌های خود نیز باغ‌هایی کوچک پرورش می‌دهند که شامل درختان انار، انجیر، انگور، آلو، گردو، زیتون و... است. در سال‌های اخیر، کشت باغی زیتون، انار و آلو در سطح وسیع‌تری رواج یافته است.

درآمد اقتصادی مردم در گذشته نه‌چندان دور، عمدتاً بر پایه دامپروری استوار بوده است. 

با این‌ حال، امروزه از آن گله‌های پرشمار گوسفند، بز و گاو خبری نیست و تنها شمار اندکی از خانواده‌ها چند رأس گاو و گوسفند نگهداری می‌کنند. با این وجود، در حال حاضر حدود ۱۲۰۰ رأس گوسفند و ۶۰۰ رأس گاو در روستا وجود دارد.[3]

شهرت اصلی این روستا به دلیل پرورش بیش از ۴۰۰ رأس اسب ترکمن است؛ موضوعی که موجب شده این منطقه به‌عنوان «پایتخت اسب ترکمن‌صحرا» شناخته شود. هر ساله در اردیبهشت‌ماه، همایش زیبایی اسب با حضور علاقه‌مندان و پرورش‌دهندگان از سراسر کشور در این روستا برگزار می‌شود.[4]

آداب و رسوم مردم این روستا، همچون بسیاری از دیگر روستاهای ترکمن‌نشین، برگرفته از فرهنگ غنی ترکمن‌هاست. از جمله این آیین‌ها می‌توان به مراسم عید قربان و عید فطر اشاره کرد. در این روزها، اهالی ضمن بجا آوردن صله‌رحم، به دیدار یکدیگر می‌روند و عید را تبریک می‌گویند. همچنین، مردم روستا در قبرستان قدیمی نور مشهد گرد هم می‌آیند و با برگزاری مراسم خیرات، صدقه و ضیافت به یاد درگذشتگان، سنت‌های دینی را زنده نگه می‌دارند.

از آیین‌های ویژه این ایام، می‌توان به «قربان‌شور» اشاره کرد که نوعی استحمام سنتی در شب عید قربان است. این مراسم که تا حدود چهل سال پیش در رودخانه گرگان انجام می‌شد، یکی از رسوم معنوی و پاکی‌طلبانه پیش از قربانی‌کردن به شمار می‌رفت.

از دیگر آداب و رسوم برجسته روستا می‌توان به مراسم عروسی ترکمن، «آق‌آش» یا «آق‌قوین»، «یوور» و... اشاره کرد که همگی ریشه در فرهنگ اصیل ترکمن دارند و در مناسبت‌های مختلف برگزار می‌شوند.

سوغات و صنایع‌دستی این روستا، در گذشته‌ای نه‌چندان دور، شامل پشتی‌های دست‌باف ترکمنی بود که توسط دختران روستا بافته می‌شد. در کنار آن، زنان روستا با پرورش کرم ابریشم و تبدیل پیله‌ها به نخ، کارگاه‌های کوچک نخ‌ریسی راه‌اندازی می‌کردند و در ادامه نیز به پارچه‌بافی می‌پرداختند. همچنین، دختران جوان و نوعروسان پس از پایان کارهای روزانه، به قالی‌بافی مشغول می‌شدند؛ هنری که روزگاری از اهمیت بالایی برخوردار بود، اما امروزه رو به افول گذاشته و به‌تدریج کم‌رنگ‌تر شده است.

ز دیگر صنایع‌دستی رایج در میان زنان و دختران روستا می‌توان به نمدمالی، بالاک‌دوزی، تازک‌دوزی، تاره‌بافی و... اشاره کرد. در میان مردان نیز برخی صنایع‌دستی سنتی رواج دارد؛ از جمله ساخت قاشق و چنگال‌های چوبی، تهیه ابزارهای شخم‌زنی سنتی مانند آزال و بویندریق، و همچنین ساخت در و پنجره‌های چوبی.

علاوه بر این، زنان و دختران روستا در پخت غذاهای محلی همچون چکدرمه، قایش، بورگ، قطاب و... نیز مهارت دارند که بخشی از فرهنگ غذایی منطقه را تشکیل می‌دهد.[5]

در این روستا نیز همانند سایر روستاهای ترکمن‌نشین، بازی‌های بومی و محلی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده‌اند. از جمله این بازی‌ها می‌توان به آشیق، قورریق، دبما، چلیک، دگدیم‌قاچدیم، اوینم‌کسیر و... اشاره کرد که هر یک فلسفه، قواعد و پیشینه خاص خود را داشته‌اند.

براساس سرشماری رسمی سال ۱۳۳۵ش، جمعیت این روستا ۳۲۶ نفر بوده است . این روستا در سال ۱۳۲۹ش، جمعیتی بالغ بر ۳۵۰ نفر داشته است .[6]  اما در سرشماری رسمی سال ۱۳۴۵ هجری شمسی، جمعیت روستا به ۴۲۵ نفر در قالب ۱۲۰ خانوار افزایش یافت. آمار جمعیتی این روستا بر اساس سرشماری رسمی مرکز آمار ایران به شرح زیر می‌باشد.[7]

از امکانات موجود در روستا می‌توان به سه باب مسجد، نانوایی، خانه بهداشت، برق، آب، تلفن ثابت، و مدارس ابتدایی و متوسطه اول اشاره کرد. مدرسه ابتدایی در سال ۱۳۴۱ هجری شمسی ساخته شد. همچنین، در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی، مدرسه راهنمایی در این محل تأسیس گردید که به نام خیر سازنده آن، بایرام گلدی نفس‌پور، نامگذاری شده است. در این مدرسه، دانش‌آموزان روستاهای دهنه، پیشکمر، گوگجه، تمرقره‌قوزی، قره‌جه، کولی‌بایندر و... به تحصیل می‌پرداختند.

تنها شهید این روستا، شهید قربان محمد بهادر است که در جریان جنگ تحمیلی ایران و عراق به درجه شهادت نائل آمد.[8]