خوجه‌یاپاقی

 خوجه‌یاپاقی      /       Xoje Yāpāqi

روستایی واقع در دهستان عرب‌داغ، بخش پیشکمر، شهرستان کلاله، استان گلستان.

این روستا در فاصله ۴۶ کیلومتری شرق شهرستان کلاله قرار دارد و در طول جغرافیایی  8ً  43َ °55  و عرض جغرافیایی  35ً  29َ °37، در ارتفاع ۴۷۳ متری از سطح دریا واقع شده است.[1]

موقعیت نسبی روستا به این صورت است که در شرق با روستاهای زاو، سوولی‌آده و بک آغئن، در غرب با روستای کورلر و رودخانه بی‌بی‌نگ سووی، در شمال با بی‌بی گن‌ناونگ اولیاءسی، بی‌بی‌نگ دوزی و ممی‌سر، و در جنوب با روستای توتلی‌تمک و کوه بیلی هم‌مرز می‌باشد.

وجه تسمیه روستا بر اساس تنها دلیل موجود، مربوط به سکونت ساکنین اولیه آن است که عمدتاً از طایفه‌های خوجه و یاپاقی بوده و به همین نام شناخته شدند.

اهالی روستا از ترکمن‌های طایفه گوکلان هستند که در قالب الگوی ییلاق و قشلاق در مناطق مختلف سکونت داشته‌اند و پس از مدتی حضور در محلی به نام شیرین‌سو، سرانجام در مکان کنونی سکونت دائمی را اختیار کردند. از جمله بانیان روستا می‌توان به اراز واقیر، ساری یاپاقی و یونس خوجه اشاره کرد.[2]

در حوزه موسیقی، بخشی‌گری، یکی از چهره‌های برجسته موسیقی ترکمن که به مقام استادی و خلیفگی دست یافت، خلیفه ارازمحمد باخوشی (۱۳۲۲–۱۴۰۱ش.) در این روستا به دنیا آمد.[3] 

زبان اهالی این روستا ترکمنی است و همگی مسلمان، اهل سنت و پیرو مذهب حنفی می‌باشند. مردم روستا از ترکمن‌های طایفه گوکلان هستند. بر اساس تقسیم‌بندی قورقانچی، طایفه گوکلان به دو گروه حلقه‌داغلی و دودورغه تقسیم می‌شود و در گروه حلقه‌داغلی، زیرگروه غائی شامل چند تیره دیگر از جمله تمک‌غائی، قارناس‌غائی، داری و بوقاجه [بُقجه] غائی است.[4] از جمله تیره‌های گوکلان که در این روستا سکونت دارند می‌توان به خوجه، یاپاقی، تمک، قودنه و واقیر اشاره کرد که زیرشاخه یاپاقی قرار می‌گیرد. اهالی روستا با نام‌های خانوادگی راستی‌تمک، دلشاد، حسین‌زاده، حمزه‌تمک، علیزاده، خالدی، عمری، عالی‌قودنه، باب‌زن، قلیچی، فکری، چشمه‌آویز، یونسی، ممی‌پور، کریم‌زاده، جنجالی، باخوشی، تاخویسی، قلی‌زاده، فیضی، قدرتی، بابایی، صدقی، حقی و افشارسلیمانی زندگی می‌کنند. [5]

کشاورزی شغل اصلی اهالی روستا است و بیش از ۱۵۰ هکتار زمین کشاورزی را در بر می‌گیرد. محصولات اصلی شامل گندم، جو، آفتابگردان، شالی، هندوانه و کنجد است. در گذشته کشت پنبه نیز مورد توجه اهالی بوده است، اما امروزه این فعالیت تقریباً منسوخ شده است. دامداری یکی دیگر از مشاغل اهالی روستا است، اما در سال‌های اخیر به دلیل محدودیت‌های اعمال شده برای ورود دام به مراتع و جنگل‌ها و همچنین افزایش قیمت علوفه، این فعالیت تا حد زیادی کاهش یافته است. جمعیت دام‌های روستا تقریباً شامل ۳۵۰ راس گوسفند و بز و ۱۰۰ راس گاو می‌باشد.  باغداری در این روستا بسیار محدود است و عمدتاً در قالب باغچه‌های منازل انجام می‌شود و شامل محصولاتی نظیر آلو، انجیر، انار، گردو و انگور است. موقعیت طبیعی روستا به گونه‌ای است که اهالی می‌توانند برای گردش و تفریح در اغلب مناطق حضور یابند. از جمله این محل‌ها، منطقه بک‌آغئن است که گاهی به عنوان تفرج‌گاه مردم مورد استفاده قرار می‌گیرد.[6] رودخانه‌ای که سرچشمه آن از ارتفاعات خوجه‌صالح است، از غرب روستا می‌گذرد. این رودخانه در گذشته پرآب بود، اما در سال‌های اخیر و به دلیل خشک‌سالی‌های مکرر، دچار کاهش شدید آب شده و حتی جریان آن به‌طور کامل متوقف شده است.

معماری خانه‌ها در سال‌های اخیر دستخوش تغییرات اساسی شده است. بسیاری از خانه‌های گلی قدیمی تخریب شده یا به انبار تبدیل شده‌اند و به جای آن‌ها ساختمان‌های جدید با امکانات و تجهیزات مدرن ساخته شده است. امروزه ساخت خانه‌های آجری با پوشش سقف‌های حلب، ایرانیت و قیرگونی رایج است و اغلب با برنامه‌های بهسازی و مقاوم‌سازی بنیاد مسکن شهرستان، با استفاده از مصالح نوین مانند میلگرد و سیمان احداث می‌شوند.  

آداب و رسوم اهالی روستا، از جمله مراسم عروسی، عیدین قربان و فطر، یارمضان و آق‌آش، مشابه دیگر ترکمن‌ها برگزار می‌شود. یکی از رسوم کهن این روستا، مراسم «قربان‌شور» در رودخانه است. شب عید قربان، مردم تا وقت سحر به شادی و انجام بازی‌های بومی و محلی می‌پرداختند و با فرا رسیدن سحر، همگی به رودخانه رفته و غسل قربان‌شور را به صورت جمعی انجام می‌دادند.

در روستا، مردان به ساخت وسایل شخم‌زنی سنتی با گاو و تولید کورک، تیغه، چم‌چه، آق‌لو و دیگر ابزارها می‌پرداختند که عمدتاً توسط قربان‌محمد عمری انجام می‌شد، و زنان و دختران نیز به بالاق‌دوزی، پرده‌دوزی، چارشو، غولانگ، نمدمالی و سایر هنرهای دستی اشتغال داشتند، که در میان آن‌ها تارابافی از رونق بیشتری برخوردار بود.  غذاهای محلی روستا شامل چکدرمه، دیشلیک، قایش، اون‌آشی، قره‌چوربا، شولا و سویت‌لی‌آش است. از جمله بازی‌های بومی و محلی که در سال‌های گذشته رواج داشته و امروزه تا حد زیادی کمرنگ یا فراموش شده‌اند، می‌توان به قرلانگ، گولنگ‌اودجه، الله‌بردی جونقور جونقور، آششیق، قوشاق‌آتدی، یوزگ، قئنقرجئق و سایر بازی‌های مشابه اشاره کرد.      

در کتاب فرهنگ جغرافیایی، ذیل عنوان تمک آمده است که این روستا دهی از دهستان گوکلان، بخش مرکزی شهرستان گنبدقابوس است و در فاصله ۲۶ کیلومتری شمال‌خاوری کلاله قرار دارد. موقعیت روستا کوهستانی و سردسیر است و جمعیت آن حدود ۸۰۰ نفر می‌باشد که همگی ترکمن و سنی مذهب هستند. آب آشامیدنی از رودخانه زاو تأمین می‌شود و محصولات کشاورزی شامل غلات، حبوبات، لبنیات و عسل است. شغل اهالی عمدتاً زراعت و دامداری است و صنایع دستی زنان شامل بافت پارچه‌های ابریشمی می‌باشد. جاده دسترسی به روستا مالرو است. روستاهای کوچک سوار، قوشه‌چشمه، یپاقی، گرگان‌دوز و یاساقلیق جزء این آبادی محسوب می‌شوند.[7]

آمار جمعیت این روستا بر اساس سرشماری نفوس و مسکن ایران به شرح زیر است:[8]

این روستا دارای دو باب مسجد است. بنای نخستین مسجد به بیش از یکصد سال پیش بازمی‌گردد و با مصالح سنتی و از نژده ساخته شده بود. مسجد دوم نیز حدود سال ۱۳۶۲ش. احداث شد.[10]

حضور معلم سپاه دانش و فعالیت‌های تعلیم و تربیت در این روستا به سال ۱۳۴۸ش. بازمی‌گردد که نخستین معلم آن از خراسان بود. دانش‌آموزان روستاهای اطراف از جمله گرگاندوز، توتلی‌تمک و زاو بالا و پایین نیز برای تحصیل به این روستا مراجعه می‌کردند.[11] علاوه بر مدرسه ابتدایی، در این روستا مدارس متوسطه اول (۱۳۸۰ش.) و متوسطه دوم در رشته علوم انسانی و کاردانش (۱۳۸۷ش.) نیز دایر شده‌اند. سایر امکانات دولتی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایجاد شده‌اند شامل برق (۱۳۶۴ش.)، گاز (۱۳۹۶ش.)، خانه بهداشت (۱۳۷۲ش.)، مخابرات بی‌سیمی (۱۳۸۰ش.)، جاده آسفالته و آب شرب لوله‌کشی از چشمه علی است. همچنین نانوایی نیز در سال ۱۳۸۱ش. تأسیس شده است.[12]