آق آش
آق‌آش (آق قویون)
Agh-Ash
جشن 63 سالگی مردم ترکمن.
«آق‌قویون» یا آق آش1 جشن قومیتی است که ریشه در مذهب و اعتقادات دینی دارد، زیرا از یک سو، این جشن خاستگاه دینی داشته، از سوی دیگر، در بین مسلمانان، ترکمن‌ها تنها قومی هستند که چنین جشنی را برگزار می‌کنند.
در منابع معدودی که به «آق‌قویون» اشاره شده است، این جشن را مربوط به مردان ترکمن دانسته‌اند، در حالی که این جشن مختص مردان نیست، بلكه زنان نیز در این جشن شركت می‌کنند. در زندگی عشایری صحرانشینان، از آن جهت که چنین جشنی، هم برای مردان و هم برای زنان برگزار می‌شود، این تساویِ حقوق قابل تأمل است.
آق‌قویون، تنها جشن تولد صحرانشينان به شمار می‌رود، که به مناسبت رسيدن به سن حضرت رسول(ص)، بر اساس سال تولد (نه بر اساس روز تولد شخص)، در یکی از روزهای ماه ولادت حضرت محمد(ص) برگزار می‌شود.
«علت برگزاری این جشن و مراسم را بايد در وضعیت زیستی قرون گذشته‌ي مردم ترکمن مورد بررسی و تحلیل قرار داد. در آن دوران، به خاطر جنگ‌های پی در پی و تهاجمات مکرر همسایه‌ها و قبایل اطراف، وضع بد اقتصادی و اجتماعی، نبودن بهداشت و ... سبب می‌گشت کمتر کسی از بین مردان ترکمن به این سن برسد، لذا رسیدن به سن 63 سالگی جزو موارد نادر و جداً درخور توجه و برگزاری جشن بود.»
روزگاری صحرانشينان ترکمن با پیک‌هایی که سوار بر اسب میشدند، دوستان و خویشاوندان را از مکان‌هاي دور و نزدیک دعوت می‌کردند. امروزه این دعوت‌ها از طریق پیام‌های شفاهی، کارت‌های دعوت و... صورت می‌گیرد.
نخست با همفکری خانواده و خویشاوندان درجه‌ی اول شخص، زمان برگزاری جشن تعیین، سپس تدارکات دیگر آن تا روز برگزاری مراسم فراهم می‌شود. کیفیت این جشن با توجه به شرایط افراد، «ممکن است مفصل یا مختصر باشد. حداقل این که ميزبان باید آبگوشتی راه بیندازد و جمعی را دعوت کند، ولی اگر صاحب جشن تواناییِ مالی‌اش بیشتر و دستش گشاده‌تر باشد، یکي دو بز و گوسفند ذبح می‌کند و خورد و خوراک مفصلی راه می‌اندازد و یا گوشت بز و گوسفند را که به این مناسبت قربانی خواهد کرد، در میان خانواده‌ها تقسیم می‌کند. در سفید بودن بز یا گوسفندی که به مناسبت جشن آق‌قویون ذبح می‌کنند، اصراری نمی‌ورزند. دیده شده است که بز یا گوسفندِ کاملاً سیاه را هم به مناسبت این جشن ذبح کرده‌اند.»
نحوه‌ي برگزاری این جشن به این صورت است که قبل از برگزاری مراسم، افراد فامیل و همسایگان و روحانی محل دعوت شده، جشن با ذبح یک یا چند گوسفند آغاز می‌شود، سپس با تهیه‌ی ولیمه‌ی مفصلی برای مهمانان، اسب‌دوانی و سایر وسایل شادمانی فراهم می‌شود.
خانم‌هاي مهمان نیز هدایایی را در ساچاق (نوعی پارچه کتانی) گذارده، به صاحب مجلس تقدیم می‌کنند و رسیدن سن فرد به 63 سالگی را به او و خانواده‌اش تبریک می‌گویند. هدایایی که به صاحب مجلس داده می‌شود، معمولاً شامل نان سنتی، روسری ترکمنی، لباس مردانه، پارچه مردانه و زنانه، پول نقد و ... است. صاحب مجلس با دریافت هدیه، بخشی از هدیه‌ی متقابل را در ساچاق گذاشته، آن را به صاحبش برمی‌گرداند.
امروزه در مراسم آق‌قویون، معمولاً شیر برنج مي‌پزند. افزون بر آن، با پخت پلو به همراه گوشت، از مهمانان پذیرایی می‌کنند.
معمولاً افراد برگزارکننده‌ي جشن آق‌قویون، لباس روشن و به رنگ سفید می‌پوشند. زنان نیز چارقد سفید گل‌دار یا سفید ساده به سر می‌کنند. هنگامی که این افراد لباس نو می‌پوشند، خویشاوندان و دوستان نزدیک بر سر آنها پول، شاباش می‌کنند تا سفیدی و خیر و برکت همنشین زندگی آنها باشد.
در برخی از نقاط ترکمن صحرا، در جشن آق‌قویون، مراسم مولودخوانی برگزار می‌شود. لازم به يادآوري است که زنان ترکمن نیز گروه‌های تواشیح مولودخوانی دارند.
پس از خوردن غذا، مراسم با دعاخوانی و خواندن قرآن توسط روحانیون و بیان مجدد «مبارک‌باش» برای صاحب مجلس، به پایان می‌رسد.
علاوه بر ترکمن‌های ایران، در ترکمنستان نیز این جشن از اهمیت بسیاری برخوردار است.
پي‌نوشت:
1. در زبان ترکمنی، «آق» یعنی سفید، «قویون» به معنای گوسفند و «آش» به معنای پلو است.
منابع:
• پورکریم، هوشنگ. (1383). ترکمانان دهکده‌ی قوشه‌تپه. یاپراق، 26- 23.
• زنده‌دل، حسن، و معصومي، احمد. (1387). مراسم اقوام ایرانی. تهران: ایرانگردان.
• سارلی، ارازمحمد. (1380). نگاهی به تاریخ، فرهنگ، مذهب در بین ترکمن‌های ایران. فصلنامه‌ی پژوهشی، فرهنگی، اجتماعی و هنری گلستان، 1.
• قهرمانی، محمدجواد. آداب و سنن رايج در تركمنستان. فصلنامه‌ي فرهنگي، ادبي ياپراق.
• گل‌محمدی، نظرمحمد. (1384). باورهای ژرف (باورهای ملل و اقوام کناره‌های شرقی و غربی بحر خزر). گرگان: مختومقلی فراغی.
• معطوفی، اسدالله. (1383). تاریخ، فرهنگ و هنر ترکمان (جلد 3). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي.