احمد بن تاجالدين حسن بن سيفالدين استرآبادي
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
«احمد بن تاجالدين حسن بن سيفالدين استرآبادي»
قرن 10هـ.ق.
عالم، فاضل، تاريخ‌نگار و پژوهشگر شيعي از قرن دهم هـ. ق.، يكي ديگر از بزرگان «استرآباد» است. گفته ميشود پدرش «سيدي علوي» از فرزندزادگان «موسي مبرقع» بود. گويا او در «هرات» ميزيست. به «بيرجند» نقل مكان كرد و در آنجا سکنا گزيد.
او به دست «اسماعيليان» كشته شد و در روستاي «شاخن» از توابع «درخش»، آرميد. اين سخن از آنجا نشات ميگيرد كه امروزه آرامگاهي به نام «تاجالدين حسن» در آن روستا وجود دارد.
برخي مانند «سيد عبدالله شرفالدين»، وي را با «احمد بن سيفالدين استرآبادي» يكي دانسته است. اما اين نظر صحيح به‌نظر نميرسد؛ زيرا احمد بن سيفالدين به تصريح «آقابزرگ» و كتابهاي خطي كه از وي باقي مانده است، به سال 1208 متولد و به سال 1293هـ.ق. فوت كرده است.
«آقابزرگ»، «سلطان محمد بن تاجالدين» صاحب «تحفة المجالس» را برادر احمد بن تاجالدين حسن دانسته است. از آنجا كه «سلطان محمد» در كتابش، از «آثار احمدي» بسيار نقل كرده است؛ نظر «آقابزرگ» تقويت ميگردد.
هم‌چنين فهرست‌نويسان نسخههاي خطي، نام جد «سلطان محمد بن تاجالدين حسن» را نيز «سيفالدين استرآبادي» نوشتهاند. و اين دو تن (احمد و محمد) در يك زمان ميزيستند.
به هر روي از شرح زندگاني، تحصيلات و آثار او آگاهي درستي در دست نيست. تنها يك كتاب، كه گويا محصول دوران زندگاني او (از جواني تا پيري) است، از حوادث روزگار به سلامت جسته و به يادگار مانده است.
آثار:
آثار احمدي (روضة النبي (ص) في الآثار المصطفوي)
احمد استرآبادي، اين اثر تاريخي و كلامي را به زبان فارسي و طي ساليان دراز جمعآوري كرده است.
او تصريح ميكند: «از هنگام جواني هرگاه اتفاق ميافتاد و مطالعهاي در شرح‌حال سرور پيامبران ميكردم، مطالبي از خواندهها فراهم ميآمد. در اين ميان گروهي از دوستان از من خواستند تا كتابي در اين باب فراهم آورم. از اينرو، اين كتاب را كه شامل روايت‌هاي گوناگون و گفتارهاي مختلف بود، گردآوردم».
بدين ترتيب وي مطالب مختلف در مورد سيره پيامبر اكرم (ص)، غزوات، اصحاب و روي‌دادهاي دوران زندگاني آن حضرت را با استفاده از احاديث و حكايت‌هاي تاريخي، نيز نمونهاي از زندگاني ائمه معصومين (ع) و اثبات وجود مبارك امام زمان (عج) را در اين كتاب جمع و مرتب كرده است.
شايان ذكر است كه مولف از كتاب «روضة الاحباب» فراوان بهره برده است. برخلاف نظر مرحوم «نفيسي»، جز يكي دو مورد خيلي جزئي، هيچ عبارتي را مستقيم نقل نكرده است.
نسخههاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آصفيه حيدرآباد» به شماره 59 در 373 صفحه و كتابت سال 1076هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي شوشتري» «نجف اشرف» به شماره 3/804 در 97 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي جمعيت بنگال آسيايي» در «كلكته» به شماره 351 و كتابت سال 964هـ.ق. موجود است. فهرست‌نويس احتمال داده است كه اين نسخه به خط مولف باشد.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكده ادبيات دانشگاه تهران» به شماره 40 و سال كتابت 1115هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي ملي كراچي پاكستان» به شماره 1053-1957، N,M در 818 صفحه و كتابت سده 12هـ.ق. موجود است. آخر اين نسخه ناقص است.
1 نسخه‌ي خطي ناقص در «کتابخانه خصوصي مفتاح» «تهران» به شماره 533 كتابت سده 10هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 7266 در 145 برگ و كتابت سال 1232هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملكيه تهران» به شماره 771 در 458 صفحه موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 2502ف در 276 برگ، كتابت سده 12هـ.ق. موجود است. اول اين نسخه ناقص است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 613 در 335 برگ و سال كتابت 1073هـ.ق. و شماره 1886 در 291 برگ و كتابت سده 11هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» «قم» به شماره 3361 كتابت سال 1068هـ.ق.، شماره 3141 كتابت سده 11 و 12هـ.ق. و شماره 124 در 305 برگ موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي امام عصر (ع) شيراز» به شماره 164 در 237 برگ كتابت سده 11هـ.ق. و طرفين آن ناقص است، نيز شماره 122 در 191 برگ كتابت سده 12هـ.ق. آخرش ناقص، موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 7527 در 213 برگ، كتابت سال 970هـ.ق.، شماره 7935 در 292 برگ، كتابت سال 1105هـ.ق. و شماره 2264 در 353 صفحه، كتابت سال 1245هـ.ق. بدون اسم مولف، موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مركزي دانشگاه تهران» به شماره 184 در 289 برگ، كتابت سال 1077هـ.ق.، شماره 5120 در 241 برگ، كتابت سده 12هـ.ق.، شماره 343 در 229 برگ، كتابت سال 1232هـ.ق. و شماره 3677 در 291 برگ، كتابت سال 1236هـ.ق. موجود است.
7 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 262 در 175 برگ، شماره 732 در 325 برگ، شماره 1047 در 250 برگ، كتابت سال 1136هـ.ق.، شماره 8932 در 186 برگ، كتابت سده 12هـ.ق. و آخرش ناقص، شماره 7971 در 174 برگ، كتابت سال 1233هـ.ق.، شماره 5732 در 229 برگ، كتابت سال 1239هـ.ق. و شماره 10636 در 197 برگ و كتابت سال 1264هـ.ق. موجود است.
چند نسخه خطي نيز در كتابخانههاي پاكستان و «عراق» هستند كه به شمارههاي آنها دسترسي نبود.
نسخههاي چاپي:
ظاهراً كتاب آثار احمدي فقط يك بار به سال 1374 توسط نشر قبله در «تهران» در قطع وزيري، در 598 صفحه به اهتمام «مير هاشم محدث» چاپ و منتشر شده است.
منابع:
اثر آفرينان 1/240؛ ادبيات فارسي بر مبناي استوري 2/819؛ اعيان الشيعة 2/494؛ تاريخ نظم و نثر در ايران 1/245؛ دائرةالمعارف الاسلامية الكبري 1/25؛ دايرةالمعارف تشيع 1/9؛ الذريعة 1/6 و 3/465 و 11/304؛ فهرست استوري 1/216؛ فهرست كتابهاي چاپي فارسي 1/34، 1214؛ فهرست مقالات فارسي 3/21، 424؛ فهرستواره فارسي 3/1529-1530، 1579؛ مجله كلك شماره 73-75 سال 1375 صفحه 486؛ مجله نامه آستان قدس رضوي (ع) شماره 2 سال هفتم صفحه 81-90؛ مع موسوعات رجال الشيعة 2/104؛ مولفين كتب چاپي فارسي و عربي 1/355؛ نسخههاي خطي فارسي 6/4403-4405، 4477-4478؛ موسوعة مؤلفي الامامية 3/217-219؛ راهنماي بازار كتاب 4/287.