اسماعيل بن احمد اسماعيلي جرجاني
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
اسماعيل بن احمد اسماعيلي جرجاني
(نجاتي استرآبادي)/333-396هـ.ق.
فقيه، متكلم، اديب و محدث «شافعي» مذهب از خاندان بزرگ علم و دين، «ابوسعد اسماعيل بن احمد» مشهور به «اسماعيلي شافعي»، يكي ديگر از بزرگان قرن چهارم هـ. ق. در سرزمين «جرجان» و «استرآباد» است.
به احتمال زياد اسماعيلي در «جرجان» زاده شد. تحصيلاتش را نزد والدش و ديگر دانشمندان «جرجان» گذراند. به شهرهاي مختلف «ايران» و «عراق» سفر كرد و از بزرگان بهره برد؛ چون به مقام بلند دانش دست يافت، كرسي درس بر پا كرد و شاگردان زيادي پروريد.
«حمزه سهمي» او را داراي خصال ستوده و اخلاقي پسنديده توصيف كرده است.
از پدرش و «ابوبكر محمد بن ابراهيم شافعي»، «محمد بن اسحاق فاكهي»، «ابوالعباس اصم»، «محمد بن احمد بن حفص دينوري» و «محمد بن علي بن دحيم كوفي» حديث نقل ميكند.
بسياري، از جمله فرزندانش، «محمد بن احمد بن شعيب رويان»، «ابومحمد الخلال»، «علي بن محسن تنوخي» و «حمزة بن يوسف سهمي» از وي روايت ميكنند.
اسماعيلي در 63 سالگي هنگام اقامه نماز مغرب در شب جمعه پانزدهم ربيع الآخر 396هـ.ق. ديده از جهان فروبست. برادرش «ابونصر اسماعيلي» بر وي نماز خواند. تشييع جنازهي بسيار باشكوهي براي وي برگزار گرديد. در صحراي «باب الخندقِ» «جرجان» نزد مقبره پدرش به خاك سپرده شد.
آثار:
بنا به نوشتهي سهمي، اين اثر، كتاب بزرگي در علم اصول فقه بود.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخهي خطي يافت نشد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
«سهمي» اين كتاب را در رد «جصاص» معرفي كرده است. شايد منظورش «احمد بن علي جصاص رازي حنفي» است. اما به‌نظر ميرسد موضوع آن احكام خوردنيها و نوشيدنيهاست.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخهي خطي يافت نشد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
الاعلام للزركلي 1/308؛ البداية و النهاية 11/359؛ تاريخ الاسلام (حوادث سنة 381-400) 330؛ تاريخ بغداد 6/309؛ تاريخ جرجان 147-149؛ تبيين كذب المفتري 207-211؛ سير اعلام النبلاء 11/19 و 17/87؛ شذرات الذهب 3/147 و 4/506؛ طبقات الشافعية الكبري 3/369؛ طبقات الشافعية لابن قاضي شهبة 1/155؛ طبقات الشافعية للاسنوي 1/51-52؛ طبقات الفقهاء للشيرازي 121؛ العبر في خبر من غبر 2/188 و 3/60؛ مرآۀ الجنان 2/448؛ فرزانگان مازندران 1/311؛ الكامل في التاريخ 9/190؛ مختصر طبقات الفقهاء 375؛ معجم الاصوليين 1/256؛ معجم المولفين 1/357 و 2/257؛ المنتظم في تاريخ الامم و الملوک 15/50؛ الموسوعة الميسرة في تراجم ائمة التفسير و الاقراء و... 1/479؛ موسوعة طبقات الفقهاء 4/105-106؛ النجوم الزاهرة 4/214.