امين‌الدين استرآبادي
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
قرن 9 و 10هـ.ق.
درباره‌ي امين‌الدين استرآبادي هم جز آنچه «آقابزرگ» از «تذکره‌ي خيال» نقل مي‌کند، مطلب ديگري در دست نداريم.
گويا با «کاتبي شاعر» و «خواجه علي» معاصر بود و با آن دو شاعر مشاعراتي داشته است.
اما بايد ديد منظور از «کاتبي» و «خواجه علي» چه کساني هستند. هرچند که به اين نام و تخلّص، شعراي متعددي وجود دارد ليکن از قيد «نيشابوري» و «قصيده‌ي شتر حجره»، مي‌توان فهميد که منظور، «شمس‌الدين محمد بن عبدالله کاتبي ترشيزي نيشابوري استرآبادي» از شعراي سده‌ي نهم هـ. ق. است.
منظور از «خواجه علي» نيز، به احتمال زياد «خواجه علي شهاب ترشيزي» شاعر قرن نهم است.
از اين‌رو مي‌توان حدس زد که امين‌الدين يا امين استرآبادي در قرن نهم و شايد مقداري هم از اوايل قرن دهم هـ. ق. مي‌زيست و به احتمال زياد، زماني که «کاتبي» و «خواجه علي» در «استرآباد» سکونت داشتند، با آنها مشاعره کرده است.
اما امين‌الدين استرآبادي کيست؟ و چه آثاري از خود برجاي گذاشته است؟ پرسشي است که پاسخ دقيق ندارد.
زيرا «دولتشاه سمرقندي» و «امير عليشير نوايي»، دو شخصيت معاصر شاعر هستند که با ابهام درباره‌ي وي سخن گفته‌اند.
نامش را محمد امين يا محمدعلي و زادگاه يا اصالتش را گاهي از «بلخ» و گاهي از «نزل‌آباد» «سبزوار» دانسته‌اند.
«آقابزرگ» ذيل امين استرآبادي، سخن خود را به گزارش «ادوارد براون» مستند مي‌کند.
در جاي ديگري تحت عنوان «امين بلخي استرآبادي»، نام شاعر را «محمدامين» و او را پدر «اميني بلخي» معرفي مي‌کند.
چنانچه در ذيل اميني استرآبادي، شاعر را مير سيد اميني و معاصر «صادقي کتابدار» توصيف کرده است.
با توجه به پراکندگي مطالب در خصوص امين‌الدين يا امين يا اميني استرآبادي، و کمبود منابع در شرح احوال وي، نمي‌توان به درستي نام وي را تعيين کرد و درباره‌اش اظهار نظر نمود. ليکن در اين نکته اتفاق نظر دارند که امين‌الدين استرآبادي در «استرآباد» زيست و هم در آنجا درگذشت.
همين‌قدر مي‌دانيم که شاعر بود و بجز ديوان، آثاري به شرح ذيل داشت.
آثار:
نسخههاي خطي:
هيچ نسخهي خطي يافت نشد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
2. سلوة الطالبين (داستان عقل و عشق)
اين اثر در مناظره ميان عقل و عشق و استدلال هر کدام بر اولويت و افضليت خودش، به‌صورت منظوم است.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخهي خطي يافت نشد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر نيز شعر و مثنوي به زبان فارسي است.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخهي خطي يافت نشد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
اشعار و داستاني است از زبان شمع و پروانه به زبان فارسي و به‌صورت منظوم.
نسخههاي خطي:
هيچ نسخهي خطي يافت نشد.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
اثر آفرينان 1-314؛ تاريخ نظم و نثر در ايران 1/304، 504؛ تذکره‌ي پيمانه 307؛ تذکره‌ي روز روشن 82؛ تذکرة الشعراي دولتشاه سمرقندي 337-338؛ الذريعة 9/70، 104، 105؛ فرهنگ سخنوران96؛ مجالس النفائس43، 75، 216، 250؛ مجمع الخواص 95-96.