جلال الدين استرآبادي
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
جلالالدين استرآبادي
قرن 10هـ.ق.
«ملا جلالالدين استرآبادي»، يکي از شخصيتهاي دوره صفوي است که از شرح احوال و آثار او هيچ اطلاعي در دست نيست.
ظاهراً نخستين کسي که از او سخن گفته است، «عبدالنبي قزويني» در «تميم امل الامل» است. او ملا جلال را دانشمندي فاضل و برگزيده توصيف کرده است.
از فحواي کلام «علامه قزويني» چنين برداشت ميشود که ملا جلال از شاگردان وي بود؛ چون ميگويد: نزد من از کلمات علما و پژوهشگران فيضها برد. هم‌چنين مدعي است که هيچکس مانند ملا جلال استرآبادي «حاشيه‌ي قديم» بر «شرح تجريد» را نفهميده است. پس از اين توضيح، حاشيه‌ي وي را بهترين حاشيه، در نوع خود دانسته است.
«ميرزا محمدباقر خوانساري» نيز در «روضات الجنات»، حاشيه ملا جلال استرآبادي را يکي از دقيقترين و گوياترين حاشيهها و شروح توصيف کرده است.
منابع متاخر، عنوان «صدري» را به دنبال نام ملا جلال آورده و او را وزير و صدراعظم دولت «شاه تهماسب اول» معرفي کردهاند.
به هر روي ملا جلال، دانشمندي بود که در علوم عقلي صاحب نظر و از ارکان دولت صفوي بشمار ميرفت.
آثار:
حاشيهاي است که با عناوين «قوله، قوله» اقدام به شرح و توضيحِ «شرح جديد» «تجريد الاعتقاد» کرده است. ملا جلال، برخي مطالب را مفصل و برخي را مختصر توضيح داده است. در برخي موارد نظر استاد خود را نيز نقل و به رد يا ايراد آن ميپردازد.
نسخههاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 10704 در 197 برگ، کتابت سال 1067هـ.ق. موجود است.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
2. حاشيه بر حاشيه قديم صدرالدين دشتکي بر شرح تجريد قوشچي
«صدرالدين محمد بن ابراهيم دشتکي شيرازي»، صدر کبير علماي عقلي و علم کلام، حواشي متعددي دارد. از جمله بر «شرح تجريد الاعتقاد»، حاشيه‌ي بسيار خوبي نوشته است. ملا جلال بر اين حاشيه، حاشيه نوشته است.
نسخههاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» «قم» به شماره 1995، کتابت سده 11هـ.ق. و ناقص موجود است.
لازم به توضيح است که برخي منابع مانند: «معجم التراث الکلامي»، دو حاشيه فوق را تحت يک عنوان «حاشية الحاشية القديمة الدوانية علي الشرح الجديد للتجريد» آورده و از نسخههاي معرفي شده‌ي ذيل گزارش داده است:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه لس‌آنجلس آمريکا» به شماره 1308 M/2، کتابت سال 1018هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه تهران» به شماره 6820 در 205 برگ، کتابت سده 11هـ.ق. موجود است. البته نويسنده احتمال داده است که محشي اين نسخه شايد شخص ديگري غير از ملا جلال استرآبادي باشد.
1 نسخه‌ي خطي ديگر در «کتابخانه دانشگاه تهران» به شماره 6984 در 289 برگ، کتابت سده 11هـ.ق. موجود است.
علاوه بر موارد فوق، نسخه‌ي «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» و «مسجد اعظم» نيز در منبع ياد شده براي همين عنوان گزارش شده است.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
اعيان الشيعة 4/201؛ تتميم امل الآمل 99؛ الذريعة 6/68؛ روضات الجنات 2/213؛ رياض العلماء 7/58؛ مرآة الکتب 1/442؛ معجم التراث الکلامي 3/25.