سيد حسن استرآبادی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
قرن 13 يا 14هـ.ق.
براساس تنها اثر شناخته شدهاي که از وي برجاي مانده است، «سيد حسن» از استادان و مشايخ شيخ «آقابزرگ تهراني» است.
به نوشتهي «آقابزرگ»، اساتدش «سيد حسن»، در علوم غريبه، جفر و شيمي توانمند بود. مرحوم «آقابزرگ» بخشي از دروس علوم غريبه را نزد وي گذرانده است.
از شرح احوال، تحصيلات، استادان و تاريخ تولد و مرگ سيد حسن استرآبادي هيچ اطلاعي در دست نيست.
شيخ «آقابزرگ تهراني» يک نسخه از «ترکيب تهذيب المنطق» را در سال 1308هـ.ق. - يعني زماني که نوجواني پانزده ساله بود - براي خودش به خط زيبائي در ضمن مجموعهاي نوشته بود. اما هنگام مهاجرت به «عراق»، ماموران دولت «ايران» به بهانه اينکه اين نسخه از نفايس است آن را از دست شيخ ميگيرند. تا اينکه دوباره در اواخر عمرش به‌وسيله «سيد محمد جزايري» به دستش ميرسد و در ذيل صفحهاي از آن مينويسد:
«ترکيب تهذيب المنطق، تاليف سيد حسن استرآبادي است. هموکه استاد من در بعضي از علومغريبه، و در علم جفر و کيميا بسيار وارد بود...»
مطلب کوتاه ديگري که «آقابزرگ» در «شرح زندگي من» به آن اشاره کرده است، به شرح ذيل است:
«و يکي از آنها مرحوم آقا سيد حسن استرآبادي بود که مدتي با عيالش در بيروني منزل ما بود، اخيراً تنها به «نجف اشرف» آمد و برگشت در «ايران» حدود سنۀ 1325 مرحوم شد.»
نگارنده نتوانست تشخيص دهد که آيا سيد حسن استرآبادي، استاد شيخ «آقابزرگ تهراني»، همان واعظ مشهور «کربلا»، «سيد حسن استرآبادي» است که در «کربلا» مدفون است يا خير؟
زيرا در رواق شمالي که به «رواق السلاطين» نامور است، به مقبره تني چند از شاهان و فرمانروايان «قاجار» برميخوريم که «مظفرالدين شاه»، فرزندش «محمدعلي» و نوهاش «احمد» از آن جملهاند. قبر عالم برجسته «سيد عبدالحسين حجت طباطبايي» و هم‌چنين خطيب مشهور «سيد حسن استرآبادي» (واعظ معروف) در مقابل اين مقبره است. يعني در پشت رواق «حبيب بن مظاهر».
هم‌چنين جاي سوال است که آيا رهبر «سلسلهي شمسيه» (انشعابي از سلسلهي نعمتاللهي)، «سيد حسن استرآبادي»، همان استاد «آقابزرگ» است يا نه؟
زيرا مشهور است که «شمسيه» پيروان «سيد حسن استرآبادي» هستند. اين سلسله به نام جانشين وي «شمسالعرفا» نام گرفت؛ چون او کتابي در سير و سلوک با عنوان «شمسيه در سير و سلوک» نوشت.
ظاهراً شمسالعرفا، (سيد حسن بن محمدرضا) به سال 1352هـ.ق. درگذشت و در «امامزاده عبدالله» شهر«ري» به خاک سپرده شد.
«سيد عبدالحجة بلاغي»، متوفاي 1398هـ.ق.، مدعي جانشيني اين فرقه بود. «شمسيه» امروز در فرقههاي ديگر مستهلك شده است.
به هر روي سيد حسن استرآبادي يکي از علماي بزرگ «استرآباد» است که در معقول و منقول، مهارت داشت. اما منابع موجود، ما را در روشن ساختن زواياي زندگاني وي ياري نميدهند.
آثار:
نسخههاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي آيت‌الله العظمي گلپايگاني (ره)» به شماره 3/1990 به خط مرحوم شيخ «آقابزرگ تهراني»، کتابت سال 1308هـ.ق. موجود است.
نسخههاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
تراجم الرجال 1/226.