حسين بن سعد (اسعد) مويدی دهستانی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
حسين بن سعد (اسعد) مويدي دَهستاني
قرن 7هـ.ق.
آگاهي ما از زندگاني و شرح‌حال «حسين بن سعد يا اسعد مويدي» بسيار اندک است. از مقدمه‌اي که وي بر کتاب «جامع الحکايات» نوشته، چنين برمي‌آيد که با «عزالدين طاهر فريومدي»، وزير «خراسان» در عهد «ايلخانان»، معاصر بود.
از آنجا که حسين دهستاني کتابش را به نام «خواجه عزالدين طاهر فريومدي» ترتيب داده است، زندگاني او در قرن هفتم هـ. ق.، قطعي مي‌گردد. ليکن ابهامات ديگري در شرح احوال وي وجود دارد.
از جمله ابهامات اينکه: به درستي مشخص نيست، آيا نسبت وي دهستاني با کسر دال است يا دهستاني با فتح دال؛ زيرا زماني حسين دهستاني را از مردم «جرجان» و «استرآباد» محسوب مي‌توانيم به حساب آوريم که نسبت او را با فتح دال بخوانيم.
شايد از زندگاني وي در منطقه‌ي «خراسان» و شمال «ايران»، بشود احتمال داد که دهستاني با فتح درست است؛ زيرا «دهستان» از توابع «هيرکاني» (گرگان) بود.
هم‌چنين کلمه «مويدي» و گاهي «رسايي» و ايضاً «رهباني»، به د نبال نام وي در برخي فهرست‌ها ذکر شده است. نگارنده نتوانست از اين نسبت‌ها مطلب خاصي را استنباط نمايد.
در هر حال، اگر حسين بن سعد يا اسعد را از «دهستان» «جرجان» و «استرآباد» به شمار آوريم، در آن صورت يکي ديگر از نويسندگان و مترجمان اين سرزمين با آثار ذيل معرفي مي‌گردد:
آثار:
کتابت جامع الحکايات در واقع ترجمه کتاب «الفرج بعد الشدة» «ابوعلي محسن بن ابوالقاسم علي تنوخي» متوفاي 384هـ.ق. است.
دهستاني در مقدمه کتابش، مدعي است که از وي تاليف چنين کتابي را خواسته‌اند. او پس از مدتي پژوهش و تفحص، به کتاب 5 برگي «مدايني» با نام «الفرج بعد الشدة» برخورده است و آن را ترجمه کرده و داستان‌هايي نيز از ديگر منابع جمع‌آوري و به آن افزوده است.
البته «تنوخي» هم در اثر خود به کتاب 5 برگي «مدايني» اشاره کرده است. اما آيا واقعاً دهستاني اثر 5 برگي «مدايني» را به دست آورده و ترجمه کرده يا خلاصه‌اي از اثر 5 جلدي «تنوخي» را به فارسي درآورده است؟ ابهامي است که هنوز درباره‌ي آن اظهار نظر قطعي نشده است.
نسخههاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» «قم» به شماره 1975 کتابت سال 1052هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي ادبيات دانشگاه تهران» به شماره 6د در 124 برگ، کتابت سده 11هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه فردوسي مشهد» به شماره 352 در 200 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي خانقاه نوربخش» به شماره 406 در 494 صفحه موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 67/رف در 194 برگ، کتابت سال 1089هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي خصوصي مولوي» در «مشهد» به شماره 352 کتابت سال 1092هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موسسه ککليدزه تفليس» به شماره 470pac در 46 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي خصوصي عاطفي» در «کاشان» به شماره 5 کتابت سده 10هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 180 در 471 برگ، شماره 7653 در 294 برگ، آخرش ناقص، و شماره 209 در 498 برگ، هردو طرف ناقص، موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 8909 در 205 برگ، کتابت سده 10هـ.ق. و شماره 5786 در 165 برگ، کتابت سال 1060هـ.ق.، اولش ناقص، موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 2 در 280 برگ، کتابت سال 1024هـ.ق. و شماره 37 در 210 برگ، کتابت سده 11هـ.ق. موجود است.
نسخههاي چاپي:
جامع الحکايات بارها چاپ و منتشر شده است. شايد يکي از قديمي‌ترين چاپ‌ها، چاپ سال 1276هـ.ق. در «بمبئي» و در 534 صفحه‌ي وزيري است.
پس از آن به سال 1329هـ.ق.، مجدداً در «بمبئي» و در 642 صفحه وزيري منتشر شد.
در «تهران» به سال 1374هـ.ق.، در 528 صفحه وزيري چاپ گرديده است. پس از آن به سال 1345ش. مجدداً در قطع جيبي چاپ شد.
سال 1363ش. وزارت فرهنگ و آموزش عالي کشور در 3 مجلد چاپ کرد.
اخيراً نيز چند چاپ جديدتر مشاهده شده است.
منابع:
اثر آفرينان 3/55؛ اعيان الشيعة 5/457؛ تاريخ ادبيات در ايران 2/1030 و 3/1234-1236؛ تاريخ نظم و نثر در ايران 1/186؛ دين‌نامه‌هاي ايران 188؛ فهرست کتاب‌هاي فارسي 1/1/1302 و 2/1494؛ فرهنگ کتاب‌هاي فارسي 1/189؛ فهرستواره فارسي 1/304، 443-445؛ کتابشناسي ملي 49/159؛ کتابنامه آذر 1364: 17-18؛ گنج و گنجينه 377-384؛ مولفين کتب چاپي فارسي و عربي 2/699.