حسین بن موسی استرآبادی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
قرن 11هـ.ق.
بنا به نوشته‌ي «شيخ حر عاملي» در «امل الآمل»، که در واقع نخستين گزارش دهنده از شرح احوال مولا «حسين اردبيلي استرآبادي» است، وي از معاصران «شيخ بهايي» بود.
گويا مولا حسين در «اردبيل» متولد شد و در «استرآباد» سکونت اختيار کرد. اما از زمان هجرت وي به «استرآباد»، اطلاعي در دست نيست.
با توجه به شهرت وي به استرآبادي، در کنار نسبت به زادگاهش «اردبيل»، به‌نظر مي‌رسد که در کودکي همراه خانواده به «استرآباد» مهاجرت کرده و پس از تحصيل مقدمات و سطوح، رهسپار «اصفهان» گرديده است.
اما از مدت زمان اقامت وي در «اصفهان» و استادانش هيچ گزارشي در دست نيست. فقط از معاصر بودن وي با «شيخ بهايي» مي‌توان استناط کرد که از محضر درس «شيخ بهايي» و «ميرداماد» و ديگر استادان بزرگ «اصفهان» بهره برده است.
برخي منابع، او را در زمره‌ي شاگردان «ملاصدراي شيرازي» برشمرده و از بزرگان عرفان و فلسفه به حساب آورده‌اند.
به‌نظر مي‌رسد، مولا حسين استرآبادي پس از سال 1028هـ.ق. در «اصفهان» دارفاني را وداع گفته و به روايتي، در «مشهد» مدفون گشت.
آثار:
کتاب «تقويم الايمان» در واقع تفسير «قل هو الله احد» و سوره‌ي فاتحه است. در پايان نيز دوازده حديث شرح داده شده است.
وي اين کتاب را براي شخصي به نام «حسين‌خان» نگاشته است.
گفتني است که هم‌وطن پرآوازه‌ي وي ميرداماد نيز کتابي به نام «تقويم الايمان» دارد که در جاي خود معرفي خواهد شد. موضوع آن متفاوت است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 2324 در 109 برگ، کتابت سال 1049هـ.ق. به خط مولف موجود است.
ورق اول اين نسخه افتاده است. مولف کتاب را براي «حسين خان» نامي نوشته است. در آخر کتاب نيز دوازده حديث آورده و آنها را شرح کرده است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
2. الحاشية علي تهذيب طريق الوصول الي علم الاصول
اصل کتاب «تهذيب طريق الوصول الي علم الاصول» نوشته‌ي «علامه حلي» «جمال‌الدين حسن بن يوسف بن مطهر حلي» است. «سيد حسين عميدي اعرجي» آن را شرح کرده است. مولا حسين استرآبادي بر آن شرح حاشيه نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
تاکنون هيچ نسخه‌ي خطي از آن گزارش نشده است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
3. رساله در ازدواج دختر باکره بدون اذن پدر
از آنجا که برخي از فقها اذن پدر براي دختر بالغ و رشيد را در ازدواج شرط ندانسته‌اند، اسباب بحث و نظر را پيش کشيده‌اند. از اين‌رو، گاهي رساله‌هاي مستقل در اين موضوع نگاشته مي‌شود تا حق مطلب ادا گردد. ازجمله اين رساله‌ي استرآبادي را مي‌توان کار شايسته‌اي بشمار آورد.
نسخه‌هاي خطي:
تاکنون هيچ نسخه‌ي خطي از آن گزارش نشده است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
شرحي است به زبان فارسي بر اصول کافي شيخ کليني.
نسخه‌هاي خطي:
تاکنون هيچ نسخه‌ي خطي از آن گزارش نشده است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
5. شرح الرسالة الصومية للبهايي
رساله «صوميه» از آثار فقهي «شيخ بهايي» است. مولا حسين استرآبادي آن را شرح کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
تاکنون هيچ نسخه‌ي خطي از آن گزارش نشده است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر نيز شرح بر «صحيفه سجاديه» «علي بن موسي الرضا (ع)» به زبان فارسي است.
نسخه‌هاي خطي:
تاکنون هيچ نسخه‌ي خطي از آن گزارش نشده است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
اعيان الشيعة 6/180؛ امل الآمل 2/104؛ تعليقة امل الآمل 142؛ الذريعة 6/120؛ رياض العلماء 1/180؛ شرح‌حال علماء شيعه 42؛ طباقت اعلام الشيعة (الروضة النضرة) 8/157؛ فهرست نسخه‌هاي خطي کتابخانه‌ي ملي ملک2/162؛ مفاخر آذربايجان 1/92-93.