خالص استرآبادی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
قرن 10 يا 11هـ.ق.
يکي ديگر از شعراي «استرآباد» که در قرن ده يا يازده هـ. ق. مي‌زيست، «خالص استرآبادي» متخلّص به «نجيبا» است. او را معاصر «شاه سليمان صفوي» و نيز معاصر «شاه عباس کبير» معرفي کرده‌اند.
از شرح احوال وي همين‌قدر مي‌دانيم که پس از تحصيل و نيل به مقام ادبي، سفري به «مکه‌ي مکرمه» انجام داد و هنگام بازگشت، در «اصفهان» سکونت اختيار نمود. گفته مي‌شود نجيباي استرآبادي در «کتابخانه‌ي سلطنتي اصفهان» مشغول به کار شد. گاهي او را «خالصاي استرآبادي» و گاهي «نجيباي استرآبادي» مي‌نويسند.
آثار:
1. ديوان شعر
ظاهراً حدود 250 بيت قصيده، غزل و مثنوي از اشعار نجيباي استرآبادي است. نويسنده محترم «مفاخر استرآباد» اين اثر را با عنوان «تحفة العالم» معرفي کرده است. ليکن در فهرست دانشگاه «تهران» با نام شعر خالص استرآبادي ثبت شده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 46/2465 در 239 برگ، کتابت سال 1104هـ.ق. به خط نستعليق ريز «محمد قاسم» موجود است.
هم‌چنين در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» 2 نسخه‌ي خطي به شماره 7/2819/ف و 21/225/ف با عنوان «جنگ شعر» به ترتيب در 238 برگ، کتابت سده 13هـ.ق. و 216 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. موجود است که اشعار شعراي زيادي از جمله خالصاي استرآبادي را ثبت کرده است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
شاعر در اين اثر، با سرودن مثنوي‌هاي زيبا، «اورنگ‌آباد»، از توابع ايالت «مهاراشترا»ي «هند» را وصف کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
نسخه‌ي خطي آن به دست نيامد ليکن «افشار» در «مقالات فارسي» گزارشي از اين اثر در اختيار قرار داده است.
در فهرست نسخه‌هاي خطي «موسسه خاورشناسي فرهنگستان علوم روسيه» يک نسخه‌ي خطي با عنوان «گلستان خيال» در 459 برگ و کتابت سال 1194هـ.ق.، به شاعري با تخلص يا نام «فرحت» نسبت داده شده است. از نظر نگارنده، هيچ‌کدام از شاعران شناخته شده، با تخلص، شهرت، نسبت يا نام «فرحت» اثري، با عنوان «گلستان خيال» ندارند، لذا نسخه‌ي اشاره شده قابل بررسي است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
تذکره‌ي صبح گلشن 50؛ تذکره‌ي نصرآبادي 327؛ الذريعة 9/1177؛ رياض الشعرا داغستاني 1/741؛ شعراي مازندران و گرگان 314؛ فرهنگ نامه‌ي مفاخر استرآباد و جرجان 1/214-215؛ فهرست مقالات فارسي 1/32ش. 256 و 3/15ش. 303؛ فهرستواره کتابهاي فارسي 1/243؛ قاموس الاعلام 6/4568-4569؛ گلزار جاويدان 3/1613؛ لغت‌نامه‌ي دهخدا (ذيل خالص استرآبادي) 116 و (ذيل نجيباي استرآبادي) 371.