رستم جرجانی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
رستم جرجاني
قرن 10 و 11هـ.ق.
پزشک، متکلم و دانشمند سده دهم هـ. ق.، رستم جرجاني، از بزرگان گمنام «جرجان» و «استرآباد» است.
منابع تاريخي و شرح‌حال‌نگاري هيچ اطلاعي از خاندان، نياکان، تولد، تحصيلات و سال مرگ وي در اختيار ندارند.
آنچه مسلم است، اينکه جرجاني بود و شايد هم در «جرجان» زاده شد. پس از تحصيل و اندوختن مهارت در طبابت، به خدمت «خان احمد خان گيلاني» (943-1001هـ.ق.) در آمد و پزشک مخصوص وي گرديد.
اما پس از برافتادن دولت «کياييان گيلان»، به «هند» کوچيد و در دربار «برهان نظام شاه»، والي «احمدنگر» «دکن» (914-961هـ.ق.) به خدمات پزشکي پرداخت.
آثار:
رستم جرجاني، در سال 961هـ.ق. اين رساله را در ده باب و براي آموزش مسايل جنسي و درمان بيماري‌هاي مقاربتي و زنانه نوشت.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي ملي کراچي پاکستان» به شماره 43-1961 N.M. در 82 برگ، کتابت سال 1214هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
جرجاني اين کتاب پزشکي مفصل را پس از مهاجرت به «هند» در بيست باب نوشت. بخشي از کتاب در بيماري‌ها، بخشي در داروهاي گياهي به‌صورت مفردات و بخش ديگري در ترکيبات دارويي، به ترتيب الفبايي تنظيم شده است.
او آن را به جهت حمايت مالي و معنوي «نظام شاه»، ذخيره نظام شاهي ناميد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي پير مهر علي شاه» در «گولره شريف» در «راولپندي» «پاکستان» در 882 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 4567 در 339 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي هم در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» موجود است.
ظاهراً 1 نسخه‌ي خطي هم در «کتابخانه‌ي فرهنگستان علوم آذربايجان شوروي»، «باکو»، موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
رساله تحفة الاحباب در اصول دين و علم کلام به شيوه فلسفي تحرير شده است.
مولف در اين رساله استدلالي، پيرامون وجوب مقدمه واجب، در يک مقدمه و سه باب، بحث کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکز احياء التراث اسلامي» «قم» به شماره 3/1928 در 54 برگ، کتابت سال 1233هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 3/7547 در 57 صفحه، کتابت سال 971هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
4. رساله در حميات (حميات مرکبه)
ظاهراً اين رساله پزشکي درباره‌ي انواع تب و راه درمان آن نوشته شده است.
نسخه‌هاي خطي:
تاکنون هيچ گزارشي از نسخه‌هاي خطي اين اثر شناسايي نشده است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
به‌نظر مي‌رسد، اين اثر مولف را، ديگران، از نسخه‌ي «ذخيره نظام شاهي» موجود در «کتابخانه‌ي ملي ملک»، استخراج کرده و در فهرست آثار وي آورده‌اند. شايد موضوع آن نيز پزشکي است.
نسخه‌هاي خطي:
تاکنون هيچ گزارشي از نسخه‌هاي خطي اين اثر شناسايي نشده است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
تاريخ ادبيات مسلمانان و هند 2/716؛ تاريخ روابط پزشکي ايران و پاکستان 114؛ دانشنامه ادب فارسي در شبه قاره (هند، پاکستان، بنگلادش) 4/1247؛ الذريعة 11/178؛ فهرست نسخه‌هاي خطي فارسي 1/486؛ فهرست نسخه‌هاي خطي فارسي موزه‌ي ملي کراچي پاکستان 73؛ فهرست نسخه‌هاي خطي کتابخانه‌ي مرکزي و مرکز اسناد دانشگاه تهران17/3؛ فهرست نسخه‌هاي خطي کتابخانه‌ي ملي ملک2/385؛ معجم التراث الکلامي 2/175.