عبدالوهاب بن ابراهیم زنجانی جرجانی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
عبدالوهاب بن ابراهيم زنجاني جرجاني
قرن 7هـ.ق.
در نام و تاريخ وفات وي اختلاف شديد وجود دارد. بسياري از منابع، نام و آثار او را دو يا حتي سه بار تکرار کرده و هر بار به گونه‌اي خاص شرح کرده‌اند. گاهي «عبدالوهاب بن ابراهيم» و گاهي «ابراهيم بن عبدالوهاب» ناميده‌اند.
لقبش را «عزالدين»، «عمادالدين» و «تاج‌الدين» نوشته‌اند. کنيه‌اش و گاهي کنيه جدش را «ابوالمعالي» خوانده‌اند. به ندرت در برخي منابع، نام «علي» و «محمد» در نياکانش ديده مي‌شود.
نسبتش را «انصاري»، «خزرجي»، «عزي»، «زنجاني»، «جرجاني»، «بغدادي»، «موصلي» و حتي «تبريزي» هم نوشته‌اند. محل تولد و وفاتش نيز چندان مشخص نيست.
تخصصش ادبيات عربي (صرف و نحو) است. اما در برخي منابع آثار رياضي وي را معرفي کرده و از مهارتش در رياضيات سخن رانده‌اند.
اين همه تشتت و ابهام ناشي از اشتباهات متعددي است که در طي قرون، نويسندگان تذکره‌ها و کتب سيره مرتکب شده و بدون تحقيق مطالبي را درهم آميخته‌اند.
البته اين احتمال وجود دارد که دو تن عبدالوهاب زنجاني و جرجاني بوده است. شايد يکي «عبدالوهاب بن ابراهيم» و ديگري «ابراهيم بن عبدالوهاب» بود، اما شرح‌حال‌نگاران مطالب آنها را درهم کرده‌اند. شايد هم پدر و فرزند بوده‌اند.
از آنجا که برخي فهرست‌نويسان نسخه‌هاي خطي نام او را عبدالوهاب بن ابراهيم بن عبدالوهاب نوشته‌اند، احتمال پدر فرزندي آنان تقويت مي‌گردد. هم‌چنين دور از ذهن نيست گفته شود، کتاب تصريف که معروف به «العزي في التصريف» يا «تصريف العزي» است، نوشته‌ي پدر و «شرح تصريف» و «حاشيه شرح تصريف» نوشته‌ي فرزند بوده است.
نسبت زنجاني، بغدادي، موصلي و جرجاني هم شايد به دليل سفرها و سکونت‌هاي او در آن شهرها بوده است. نه اينکه دو يا چند عبدالوهاب زنجاني و بغدادي و جرجاني در يک عصر وجود داشته باشد.
به هر حال هيچ شفافيتي در شرح زندگاني وي وجود ندارد. همينقدر مسلم است که در ادبيات صاحب نام بود. در رياضيات نيز دستي داشت. شايد در «جرجان» زاده شد و در «بغداد» درگذشت. مرگش حدود نيمه دوم قرن هفتم روي داد.
برخي علت مرگ وي را هجوم «مغولان» به سرداري «هولاکوخان» مي‌دانند.
ظاهراً در «تبريز» و «بغداد» از محضر «خواجه نصيرالدين طوسي» بهره برده است. هم‌چنين «خواجه نصير» به خواهش وي کتاب «التذکرة» را نوشته است.
آنچه مهم است، اينکه وي دانشمندي والامقام بود. در علوم عقلي و نقلي استاد و در ادب، حکمت، رياضيات، نجوم صاحب نظر و صاحب نام بود.
ما به دليل اينکه اغلب شرح‌حال‌نگاران خصوصاً موسوعه‌ها و دايره‌المعارفها، عبدالوهاب حسيني زنجاني جرجاني را يک تن فرض کرده‌اند، آثار هردو را در ذيل همين مدخل برمي‌شماريم.
آثار:
همانطور که از نام کتاب مشخص مي‌گردد، موضوع آن در علم صرف است. اين احتمال وجود دارد که کتاب «البنا في علم الصرف» همان کتاب «التصريف» باشد. لکن اثبات آن نياز به مقايسه دو اثر دارد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» (مدرسه‌ي رضوانيه) به شماره 4/1/18 در 79 برگ، با عنوان «البنا في التصريف» موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف بغداد» به شماره 4/1252 در 14 برگ، شماره 6113 در 8 برگ، و شماره 6110 در 20 برگ، کتابت سال 1267هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر را صاحب «اعيان الشيعه» به او نسبت داده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
3. تصريف العزي (العزي في التصريف)
اين اثر معروف عزالدين زنجاني جرجاني است که به «تصريف عزي» شهرت يافته است. کتاب شامل مباحث علم صرف است.
نسخه‌هاي خطي:
7 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 105 در 124 برگ، شماره 54 شايد در 168 برگ که تاريخ کتابت برگ اول 1247هـ.ق. است، شماره 8255 در 76 برگ، کتابت سده 10هـ.ق.، شماره 4/11367 در 21 برگ، کتابت سال 1244هـ.ق.، شماره 4/11539 در 10 برگ، کتابت سال 1286هـ، شماره6639 در 69 برگ، کتابت سال 1238هـ.ق. و شماره 9272 در 91 برگ، کتابت سال 873هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله فاضل خوانساري (ره)» به شماره 339 در 74 برگ، کتابت سال 1226هـ.ق. و شماره 451 در 62 برگ، کتابت سال 1219هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» (مدرسه‌ي الحجيات) به شماره 2/5/22 در 145 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه امارات عربيه» به شماره 99-2/3 در 15 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه صلاح‌الدين مرکزي» به شماره 4/4 در 78 برگ موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد جامع گوهرشاد» به شماره 3/1162 و شماره 1334 در 56 برگ، سده 13هـ.ق. و شماره 1548 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه فردوسي مشهد» به شماره 1/485 در 36 برگ و شماره 1/1981 در 118 برگ، موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران» به شماره 2/110 در 154 برگ، کتابت سال 1016هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دايرةالمعارف بزرگ اسلامي» به شماره 1/526 در حدود 50 برگ موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي عشق آباد ترکمنستان» به شماره 2/34/1 در 73 برگ، کتابت سال 1229هـ.ق. و شماره 6/29/2 در 9 برگ، کتابت سال 1335هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در فهرست کتابخانههاي «رشت» و «همدان» به شماره 20، کتابت سال 1092هـ.ق. معرفي شده است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي نمازي خوي» به شماره 1/565 موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 3123 در 87 برگ، شماره 3113 در 201 برگ، کتابت سال 1208هـ.ق.، شماره 6952 و شماره 6758 در 57 برگ، کتابت سده 12 موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه امالقري» به شماره 4783 در 11 برگ، شماره 4950 در 12 برگ و شماره 4821 در 33 برگ، کتابت حدود سال 1100هـ.ق. موجود است.
15 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهريه» «دمشق» به شماره 4484 در 12 برگ، شماره 9800 در 7 برگ، شماره 193 در 12 برگ، شماره 10804 در 15 برگ، شماره 122 در 13 برگ، شماره 3632 در 15 برگ، شماره 9629 در 26 برگ، شماره 9573 در 5 برگ، شماره 10587 در 12 برگ، شماره 3/1118 در 5 برگ، کتابت سال 826هـ.ق.، شماره 2/122 در 12 برگ، شماره 3/193 در 11 برگ، شماره 2/1617 در 11 برگ، شماره 2/1618 در 11 برگ، کتابت سال 1093هـ.ق. و شماره 2/3632 در 10 برگ، موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عبدالله بن عباس» در «طائف» به شماره 15/103/4م. در 17 برگ، کتابت سال 1274هـ.ق. و شماره 15/83 با همان مشخصات قبلي موجود است.
6 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف بغداد» به شماره 1515 در 19 برگ، شماره 17972 در 42 برگ، شماره 4/1290 در 4 برگ، شماره 2/1290 در 14 برگ، شماره 1517 در 15 برگ و شماره 22821 در 32 برگ موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «فهرس المخطوطات العربية» به شماره 15/83 در 17 برگ، کتابت سال 1274هـ.ق. و شماره 15/103 در 4 برگ موجود است.
6 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي احمديه تونس» به شماره 2/4272 در 13 برگ، شماره 2/4273 در 12 برگ، شماره 2/4274 در 19 برگ، کتابت سال 1194هـ.ق.، شماره 2/4275 در 16 برگ، شماره 6/4416 در 15 برگ، کتابت سال 1245هـ.ق. و شماره 7/5674 در 5 برگ موجود است.
8 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 1/29/20 در 61 برگ، کتابت سال 1142هـ.ق.، شماره 1/38/19 در 77 برگ، کتابت سال 1121هـ.ق.، شماره 3/12/24 در 90 برگ، شماره 8 در 33 برگ، شماره 1/17 در 74 برگ، کتابت سال 1242هـ.ق.، شماره 4/16 در 68 برگ، کتابت سال 1112هـ.ق.، شماره 1/5/18 در 185 برگ، کتابت سال 1148هـ.ق. و شماره 3/1/18 در 74 برگ موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي اوقاف سليمانيه» به شماره 456-461 در 10 برگ، شماره 2788-2790 در 5 برگ، شماره 2521 در 16 برگ، شماره 4/4 در 61 صفحه و شماره 2733-2735 در 7 برگ، کتابت سال 1220هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي رفاعه رافع طهطاوي» به شماره 252 در 10 برگ، کتابت سال 1251هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي صدر بابل» «مازندران» به شماره 1/234 کتابت سال 1242هـ.ق. و شماره 3/234 کتابت سال 1243هـ.ق. موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي ملي عراق» به شماره 1767 در 26 برگ، شماره 1724 در 33 برگ، شماره 3213 در 124 برگ، کتابت سال 1328هـ.ق.، شماره 1725 در 9 برگ و شماره 1158 در 25 برگ، کتابت سال 1172هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 1/43، کتابت سال 1244هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي حميد سليمان» (فهرست نامگوي) به شماره 11/3263 در 453 صفحه، کتابت سال 1260هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آخوند همدان» (فهرست کتابخانههاي غرب) به شماره 5/134 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 3123 در 87 برگ موجود است.
19 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي ملي پاريس» به شمارههاي: 4123، 4166، 4167، 4168، 4169، 4170، 4173، 4174، 4176، 4177، 4178، 4179، 4180، 4181، 4183، 4197، 4939، 6217 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي تبريز» به شماره 2609 در 17 برگ، کتابت سال 1256هـ.ق. موجود است.
7 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 1227/ع در 179 برگ، شماره 2118/ع در 86 برگ، شماره 2314/ع در 104 برگ، شماره 1/2720 در 72 برگ، کتابت سال 1229هـ.ق.، شماره 1/888 در 48 برگ، کتابت سال 1105هـ.ق. و شماره 4/3064/ع در 203 برگ، کتابت سال 1017هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» به شماره 2546 در 74 برگ، کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 2800 در 62 برگ، کتابت سال 1018هـ.ق.، شماره 5832 در 32 برگ، کتابت سال 1246هـ.ق. و شماره 2613 در 82 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
8 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 757 در 49 برگ، کتابت سال 1213هـ.ق.، شماره 2149 در 35 برگ، کتابت سال 1129هـ.ق.، شماره 1/2459 در 108 برگ، کتابت سال 1253هـ.ق.، شماره 3/2311 در 6 برگ، کتابت سال 1250هـ.ق.، شماره 1/2414 در 156 برگ، کتابت سال 1240هـ.ق.، شماره 3/3279 در 87 برگ، کتابت سال 1266هـ.ق.، شماره 1/3460 و شماره 2/3657 در 45 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«الافصاح في العويص» کتابي است در نحو، که عبدالوهاب جرجاني آن را تلخيص کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي شستربيتي»1/1817م. ک.، کتابت سال 667هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اگر فرض کنيم که کتاب «تصريف» يا «شرح تصريف» نوشته‌ي پدر عبدالوهاب زنجاني جرجاني است، بنابراين وي بر آن حاشيه زده است.
اما با توجه به اينکه فهرست‌نويسان نسخه‌هاي خطي، از روي نسخه، نام نويسنده را عبدالوهاب بن ابراهيم زنجاني جرجاني نوشته‌اند، به‌نظر مي‌رسد وي بر کتاب خودش شرح و حاشيه نوشته است.
البته ادباي زيادي بر کتاب تصريف «عزالدين» حاشيه و شرح نوشته‌اند. از جمله «شرح تفتازاني» بر تصريف که سبب شهرت «عزالدين» در علم صرف گرديد. ليکن به‌نظر نمي‌رسد موارد ذيل حاشيه و شرح ديگران باشد.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد جامع گوهرشاد» به شماره 5/498 در 199 برگ، کتابت سال 1264هـ.ق. و شماره 6/1152 در 97 برگ، موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي فارس» به شماره 1/515/492 ـ عز. در 62 برگ، کتابت سال 1082هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
6. حل الزنجاني في توضيح المعاني
اين اثر که ظاهراً در ادب عربي و صرف و نحو است، به زبان فارسي نوشته شده است. فهرست مشترک نسخه‌ها خطي «پاکستان» آن را به عبدالوهاب زنجاني جرجاني نسبت داده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي فاطميه دانشگاه آلعمران بهکر پاکستان» گزارش شده است. اين نسخه 50 برگ و سال کتابت آن 1298هـ.ق. است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
7. رسالة الفقهاء في ضبط رسم المصحف الامام
اين اثر در «فهرست نسخه‌هاي خطي دانشگاه صلاح‌الدين» به عبدالوهاب بن ابراهيم زنجاني نسبت داده شده است. موضوع آن علوم قرآن و چگونگي رسم و نوشتن آيات قرآن، مطابق قرائت قاريان صحابه و مصحف «عثمان» است.
به‌نظر مي‌رسد، با توجه به عبارت «المشهور بسيق الشافعية» در اين کتاب، منظور از عبدالوهاب، شخص ديگري غير از مولف مورد نظر ما است؛ زيرا «شافعي» بودن عبدالوهاب بن ابراهيم جرجاني، يقيني نيست. لکن براي احتياط نقل شد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه صلاح‌الدين» به شماره 275/آ. در 30 برگ، کتابت سال 1103 هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
8. رسالة في حدود الحقائق النافعة
اين اثر به زبان عربي و درباره‌ي مطالب متنوع است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهريه» «دمشق» به شماره 6258 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين شرح در همه‌ي فهرست‌ها به عبدالوهاب بن ابراهيم زنجاني جرجاني نسبت داده شده است. بنابراين به‌نظر نمي‌رسد منظورشان شرح «تفتازاني» يا ساير ادبا باشد.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد جامع گوهرشاد» به شماره 2/1105 و شماره 1548، کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي فرهنگ و هنر مشهد» به شماره الف – 60 در 202 برگ، کتابت سال 1226هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي گنج‌بخش» «پاکستان» به شماره 11 در 180 برگ، کتابت سال 1108هـ.ق. و شماره 11332 در 116 برگ، کتابت سال 1243هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي فارس» به شماره 5/492- زن – ف4 در 47 برگ، شماره 515/492 – عز در 86 برگ و شماره 5/492 – زن – ف5 در 88 برگ، کتابت سال 1242هـ.ق. موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» وجود دارد. قديمترين نسخه در ميان آنها، کتابت سال 802هـ.ق. است.
چند نسخه‌ي خطي هم در «کتابخانههاي پاکستان» وجود دارد که بايد به فهرست مشترک مراجعه نمود.
9 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي فيضيه» «قم» به شماره 1409، شماره 1351، شماره 1241، کتابت سال 1230هـ.ق.، شماره 830، کتابت سال 1237هـ.ق.، شماره 1886، شماره 1411، کتابت سال 1220هـ.ق.، شماره 825 در 47 برگ، کتابت سال 1255هـ.ق.، شماره 1714، کتابت سال 1074 و شماره 1749 در 58 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي معارف (دارالفنون)» به شماره 2/2587 در 85 برگ، کتابت سال 1204هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
ظاهراً در موضوع حساب و رياضيات است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مولف کتابي به نام «الهادي» در علم نحو دارد که در اين اثر آن را شرح کرده است. به‌نظر صاحب نظران، اين شرح بسيار استوار و مبسوط است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 11865 در 408 برگ، کتابت سال 782هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي شستربيتي» به شماره 3610 در 254 برگ، کتابت سال 714هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي عکسي در «کتابخانه‌ي احمد ثالث» در «توب‌قاپوسراي استانبول» به شماره 2281 در 292 برگ، کتابت سال 671هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي عکسي در «کتابخانه‌ي مرکز احياء تراث اسلامي» به شماره 364 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر نيز مانند کتاب قبلي مولف به نام «القواعد في الحساب» در علم حساب و رياضيات است. شايد به‌نظر برسد که کتاب «القواعد في الحساب» با کتاب «الکافية في الحساب» يکي است. اما قراين موجود حکايت مي‌کند که اين دو کتاب، يکي نيستند و تفاوت دارند.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي عراق»، بخش کتابهاي حساب، هندسه و جبر به شماره 20866/5 در 22 برگ و شماره 23045/2 در 6 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي عکسي در «دارالکتب الظاهريه دمشق» با شماره 6000 در 48 برگ با عنوان «رسالة في قواعد الحساب و رسالة کافية في علم الحساب» موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
13. معيار النظار في علوم الاشعار
در علم عروض و شعر و قافيه و مباحث مربوط به سرودن نظم نوشته شده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف بغداد» به شماره 1722 در 126 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر، ظاهراً مطالبي در ملحق به کتاب تصريف است. شايد هم ادامه کتاب تصريف باشد. اين احتمال هم وجود دارد که بخشي از کتاب تصريف باشد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي» به شماره 2/485 در 8 برگ، کتابت سال 1185هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر در آموزش و چگونگي به کار بردن اسطرلاب (استرلاب) و مسائل نجوم و فلک نوشته شده است. مولف آن را در 21 باب و فصل تنظيم کرده و در فصل اول اسامي و اصطلاحات نجومي را به شکل بسيار خوب توضيح داده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 4/3253 در 102 برگ و کتابت سال 797هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
16. الوفق التام (رسالة في علم الآفاق)
اين اثر بسيار مختصر ظاهراً در علم آفاق و علم اعداد موافق به زبان عربي نوشته شده است. در واقع مربعهاي وفقي رياضي مورد بحث و مطالعه در اين رساله است.
عمادالدين کاشاني اين رساله را با عنوان «اعداد و اوفاق» به زبان فارسي ترجمه کرده است. 1 نسخه‌ي خطي از ترجمه‌ي آن در «زنجان» موجود است.
آغاز:
«بعد البسمله و حمد و ثنا و درود بر محمد و آل محمد (ص)، قال الحکيم الفاضل عبدالوهاب بن ابراهيم... فلما کان اعداد الوفق قد اشتهر من خواصه ما شعف بسببه کل احد بمعرفة وضعها...»
انجام:
«فتم بما ذکرناه في الفصل الخامس مبتديا فيه من 65 فيصبر الشکل هذه الصورة التي اثبتنا في الصحفة تنبيها ... افتاده»
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 14/12593 در 7 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي فيض‌الله» «استانبول» به شماره 5/1362 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
يکي از مهم‌ترين آثار مولف در علم نحو که خودش نيز آن را شرح کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
برخي آثار ديگر به عبدالوهاب بن ابراهيم زنجاني جرجاني نسبت داده شده است که گزارش خطي آنها به دست نيامد. از جمله آنچه در «الاعلام زرکلي» آمده است به اين ترتيب است:
باوجود اينکه «ابوحامد محمد غزالي» کتابي با اين نام دارد، «زرکلي» اثري با عنوان فوق به مولف نسبت داده و اضافه مي‌کند: «طبع مع شرح لابن عبدالکافي و هو مختارات شعرية»
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
بنا به گزارش زرکلي، چاپ شده است.
اين اثر را نيز «زرکلي» به مولف نسبت داده است. اما هيچ نسخه‌ي خطي يا چاپي از آن گزارش نکرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
20. فتح الفتاح شرح مراح الارواح
بنا به گزارش زرکلي در علم صرف است.
نسخه‌هاي خطي:
گويا 1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهريه» «دمشق» موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
آداب اللغة 3/43؛ اثر آفرينان 3/183؛ احوال و آثار نصيرالدين طوسي 284؛ الاعلام زرکلي 4/179؛ اعيان الشيعة 8/132؛ اکتفاء القنوع بما هو مطبوع 301؛ ايضاح المکنون 2/517؛ بروکلمان 1/497؛ بغية الوعاة 2/122؛ تاريخ علوم و فلسفه ايراني 635؛ تلخيص مجمع الآداب في معجم الالقاب 1/234؛ جمهرة الخطاطين البغداديين 425؛ دايرةالمعارف فارسي مصاحب 2/1731؛ روضات الجنات 5/165-166، 173؛ ريحانة الادب 2/386-387؛ زندگي‌نامه رياضيدانان مسلمان 307-308؛ طبقات الشافعية الکبري للسبکي 8/119؛ فرهنگ بزرگان اسلام و ايران 326؛ فرهنگ زندگي‌نامهها 1/144؛ فهرس المخطوطات العربية شستربيتي 1/192، 359، 360، 467، 540 و 2/1116؛ فهرست مکتبة الازهر 4/65؛ کشف الظنون 412، 1139، 1326، 1578، 1738، 1869، 2027؛ لغت‌نامه‌ي دهخدا (ذيل زنجاني) 474 و (ذيل عزالدين) 221 و (ذيل عبدالوهاب) 84؛ مداخل الاسماء العربية القديمة 1/690؛ مداخل المولفين و الاعلام العرب حتي عام 1215ق.=1800م. 1/619؛ معجم اعلام المورد 222؛ المعجم الشامل بتراث العربي المطبوع، صالحيه 3/116-117؛ معجم المصنفين 3/229؛ معجم المطبوعات العربية و المعربة، سرکيس 977؛ معجم المولفين 1/42 (6/216)؛ الموسوعة الذهبية 24/324، 328-329؛ الموسوعة الميسرة زبيري 2/1474؛ الموسوعة الميسرة في تراجم ائمة التفسير و الاقراء و النحو و اللغة 2/1474؛ هدية العارفين 1/638 و 2/138.