علی بن محمد گرگانی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
از شرح‌حال و آثار «ابوالحسن علي بن محمد گرگاني»، که ظاهراً پزشک است، اطلاعي در دست نيست. اندک آگاهي از وجود وي و رساله‌اش در موضوع فصد (رگ زدن)، از محتواي «الذريعه» و فهرست نسخه‌هاي خطي دانشگاه «تهران» حاصل شده است.
به اعتقاد «آقابزرگ»، ابوالحسن علي بن محمد گرگاني، فصاد (رگ‌زن) بود. او نام خود را در ديباچه‌ي کتاب به همين صورت که نوشتيم، آورده است.
تحقيقات نگارنده درباره‌ي ابوالحسن علي بن محمد گرگاني که رساله‌اي به نام «فصد» داشته باشد، به جايي نرسيد.
البته اشخاص زيادي در موضوع فصد کتاب نوشته‌اند. اما هيچ‌کدام با مشخصات اين پزشک يا حداقل فصاد گرگاني مطابقت ندارد.
از عصر و زمان او نيز اطلاعي به دست نيامد. اما به‌نظر مي‌رسد از مردمان متاخر و شايد قرن 13 هـ. ق. است. اين در حالي است که «منزوي» کتاب او را به پيش از سده 9 و 10 متعلق مي‌داند.
آثار:
مولف اين رساله را به زبان فارسي نگاشته است. به‌نظر «آقابزرگ»، وي کتابش را از کتاب ديگري که با همين عنوان نوشته بود، خلاصه کرده است.
اين نسخه همراه با يک مجموعه و به خط «عبدالصمد بن حسين بن محمد شوشتري» در «اصفهان» نوشته شده است.
آغاز:
«بسمله. شکر و سپاس خداي را... که... جهان است و آفريننده جانواران... چنين گويد ابوالحسن علي بن ...»
انجام:
«و علت اندر آن عضو پديد آيد که بدو منسوب بود. و الله اعلم و احکم»
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 4/2830 در10 برگ، کتابت 1279 يا 1281هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
الذريعة 16/226؛ فهرست نسخه‌هاي خطي کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران 10/1667-1668؛ فهرستواره کتابهاي فارسي 5/3607؛ کتابشناسي نسخ خطي پزشکي ايران 155.