سیدعلی بن محمد جرجانی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
720-816هـ.ق.
«مير سيد شريف، علي بن محمد جرجاني» از ادبا و متكلمين پرآوازه‌ي نيمه دوم قرن هشتم و اوايل قرن نهم هـ.ق. است.
شهرت اين دانشمند جرجاني، نه تنها ميان همه‌ي فِرَق و مذاهب اسلامي پراکنده است، بلکه مي‌توان گفت وي شهرتي جهاني دارد.
گفته مي‌شود مير سيد شريف جرجاني، در روستاي «طاغو» (در الاعلام تاکو و در اثرآفرينان طاعو) از توابع «استرآباد»، به سال 740هـ.ق. ديده به جهان گشود.
دوران کودکي و محل تحصيل مقدمات علوم، مورد اختلاف است. برخي معتقدند که وي در کودکي همراه خانواده به «شيراز» سفر کرد و هم در آنجا تحصيل نمود.
برخي ديگر تحصيلات وي را در زادگاهش «استرآباد» و «قاهره» مي‌دانند. اين دسته بر اين باورند که زمينه سفر مير سيد شريف به «شيراز»، پس از بازگشت از «قاهره» و ملاقات وي با «جلال‌الدين شاه شجاع بن مظفر» متوفاي 786هـ.ق. فراهم آمد.
داستان از اين قرار است که به‌نظر برخي وي «شرح شمسيه» و «شرح مطالع» را نزد «قطب‌الدين رازي» متوفاي 766هـ.ق. فراگرفت. اما جمع ديگري مي‌گويند به دليل سالخوردگي «قطب‌الدين رازي»، وي امکان دانش‌اندوزي از «رازي» را پيدا نکرد. بلکه به راهنمايي وي، عازم «قاهره» شد تا از «مير محمود بن مبارک شاه بخاري» معروف به «ميرک بخاري» متوفاي 775هـ.ق. بهره بگيرد.
«ميرک بخاري»، از شاگردان برجسته‌ي «قطب‌الدين رازي» بود. مير سيد شريف در سفر خود به «قاهره»، با «شمس‌الدين قناري» متوفاي 834هـ.ق. آشنا گشت. آنگاه در «قاهره»، «شرح شمسيه»، «شرح مطالع» و «مواقف عضدالدين ايجي» را نزد «ميرک بخاري» خواند. او هم‌چنين ازمحضر درس «اکمل‌الدين محمود بن محمود بابرتي» متوفاي 786هـ.ق.، در «قاهره»، سود جست و «حاشيه الهدايه مرغيناني» را از وي فراگرفت.
عاقبت پس از 4 سال توقف در «قاهره»، به زادگاهش «استرآباد» بازگشت. اين هنگام او حدود 39 سال داشت که «شاه شجاع» در قصر زرد «استرآباد» فرود آمد. مير سيد شريف توسط «سعدالدين تفتازاني» به محضر وي معرفي گرديد. «شاه شجاع» در همان ملاقات نخست، مقام علمي او را شناخت و قدومش را گرامي داشت. پس از اين ماجرا، او مير سيد شريف را همراه خود به «شيراز» برد.
جرجاني در «شيراز» مقامي بلند يافت و به مدت 10 سال استاد مسلم و بي‌رقيب در «دارالشفاي فارس» بود. تا اينکه «امير تيمور» به سال 789هـ.ق. به جنوب «ايران» حمله کرد و «فارس» را متصرف شد.
«تيمور» پس از تسخير «شيراز»، مرداني، از جمله مير سيد شريف جرجاني را با خود به «سمرقند» برد.
جرجاني در آنجا نيز مقام رفيع خود را حفظ کرد و کرسي تدريس را برپا نمود. گفته مي‌شود وي در آنجا با «سعدالدين تفتازاني» مناظره علمي کرد و بر او غلبه يافت. پس از اين مناظره، صدر مجلس «تيمور» از «تفتازاني» به جرجاني انتقال يافت و «تفتازاني» به خاطر اين شکست، به مرگ زودرس مبتلا گشت.
به هر روي جرجاني پس از مرگ «تيمور» به سال 807هـ.ق. خود را به «شيراز» رساند و حوزه‌ي درس خويش را مجدداً رونق بخشيد.
گويا در همين دوران «شاه نعمت‌الله ولي» متوفاي 834هـ.ق. به «شيراز» سفر کرد و مورد استقبال مير سيد شريف واقع شد. جرجاني از اين زمان به عرفان و سير و سلوک علاقه نشان داد و به‌نظر برخي، به طريقه‌ي «نقشبنديه» پيوست.
در خصوص مذهب مير سيد شريف اختلاف زياد است. برخي او را در اصول «اشعري» و در فروع «حنفي» دانسته‌اند.
دسته‌اي ديگر بر اين باورند که مير سيد شريف شيعه‌ي دوازده امامي بود.
«قاضي نورالله شوشتري» متوفاي 1019هـ.ق.، بر «تشيع» وي اصرار دارد. او براي اثبات اين مدعا شهادت «سيد محمود نوربخش موسوي» (795 - 869 قمري) شاگرد و معاصر مير سيد شريف و« محمد بن ابي جمهور احسايي» (در گذشته در حدود 880 قمري) را گواه مي‌آورد.
براساس اين گزارش، تظاهر مير سيد شريف جرجاني بر مذهب «حنفي»، به خاطر غلبه حاکمان «سني» مذهب «تيموري» بود.
گويند «تيمور» از وي خواست که بر مبناي يکي از دو مذهب «شافعي» يا «حنفي» حکم کند. او نيز در اثر اصرار و الحاح مردم و حکام «حنفي» مذهب «سمرقند»، حکم برمبناي مذهب «حنفيه» را برگزيد.
«آقابزرگ» نيز «تشيع» مير سيد شريف را مسلم فرض کرده و علت اين اختلاف را، گرايش برخي از فرزندان و نوادگان وي به «تسنن» مي‌داند. او نيز از اين اشکال جواب داده و علت گرايش مير سيد شريف به مذهب «حنفي» را ظاهري و به دليل غلبه حکام و قدرتمندان «سني» مذهب بر مردم «ايران» دانسته است.
شايد از آثار مير سيد شريف نيز بتوان به مذهب وي دست يافت. آثاري چون شرح تذکره‌ي «خواجه نصير طوسي» و «شرح تجريد» «علامه حلي».
به هر حال مير سيد شريف دانشمندي بس بزرگ و صاحب نام بود که پيروان هر ملت و مذهبي افتخار انتساب وي را به خود، مدعي بودند.
مير سيد شريف شاگردان زيادي پروريد. از آن جمله پسرش «شمس‌الدين محمد بن علي جرجاني» متوفاي 838هـ.ق. را مي‌توان نام برد.
هم‌چنين «مولانا حسن شاه بقال»، «سعدالدين اسعد دواني»، «محيي‌الدين محمد كوشكناري انصاري»، «نورالدين علي بن ابراهيم جويمي شيرازي» (درگذشته به سال 862 هـ.ق.)، «خواجه علي چاكرديزگي سمرقندي»، «محمد حاجي بن شيخ عمر بن محمود»، «شهاب‌الدين ابوالعباس احمد بن محمود» معروف به «ابن‌عربشاه (791 - 854 هـ.ق.)، «خواجه حافظ شيرازي»، «شيخ محمد بن ابي‌جمهور احسايي»، «سيد محمد نوربخش»، «جلال‌الدين محمد بن عبدالعزيز «شافعي»، «شيخ منصور بن حسن كازروني» و... از شاگردان نام‌آور مير سيد شريف هستند.
مير سيد شريف از پژوهشگران پرکاري است كه آثار و تاليفات ارزشمندي را در عرصه‌هاي گوناگون علمي، همچون: تفسير، كلام، منطق، فلسفه، عرفان، ادبيات عرب و علوم بلاغي، فقه و اصول، رياضيات و نجوم و آثار دايرةالمعارفي (چند دانشي) از خود بر جاي نهاده است.
شروح و حواشي وي بر آثار عقلي و نقلي علماي پيشين، از دقت نظر و تسلط او بر مباحث مطرح شده در اين آثار حكايت دارد.
جرجاني در حاشيه‌ي نگاشته‌ها و شرح نگاشته‌هاي خود بيش از هر چيز كوشيده است ابهامات متن را بر طرف و منظور مولف را آشكار سازد.
او در آسان سازي و تفهيم مطالب با بهره گيري از بياني بليغ و شيوا چنان موفق است كه بسياري از آثار او به عنوان متن درسي و از جمله كتاب‌هاي رايج در ميان طالبان علوم ديني در كشورهاي مختلف اسلامي به شمار مي‌رود.
آثار:
تا کنون بيش از 94 اثر براي مير سيد شريف شناسايي شده است. که از آن جمله موارد ذيل شرح داده مي‌شود:
اين اثر ظاهراً گزيده‌اي است از نوشته‌ها و گفته‌هاي مير سيد شريف جرجاني درباره‌ي آفريده‌ي اول. توضيح اينکه ميان حکما و اهل شرع، بر سر نخستين آفريده و نام آن اختلاف است. مير سيد شريف سعي کرده به اين سوال پاسخ دهد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران» به شماره 4/159 در 154 برگ، کتابت سال 1057هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر در برخي فهرست‌ها، به «محمد شريف جرجاني» نسبت داده شده است. اما در فهرست «ازبکستان» به ميرسيد شريف جرجاني نسبت داده شده است.
کتاب در 5 باب و يک خاتمه است. باب اول در اثبات واجب‌الوجود باب دوم در معرفت نفس طبيعي و نباتي و حيواني و انساني باب سوم در صدور موجودات بر سبيل اجمال باب چهارم در سبب ايجاد عالم و باب پنجم در مبدأ و معاد و خاتمه در حکمت بلا و مصيبت مومنان به خدا و موحدين است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي تاشکند ازبکستان» موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي گنج‌بخش» «پاکستان» موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
3. الاجناس و الفروق (الاجناس في الفروع)
«ابوالعباس احمد بن محمد ناطفي طبري» متوفاي 446هـ.ق. از علماي مذهب «حنفيه»، آثاري در فقه «حنفي» نگاشته است که يکي از آنها «الاجناس» است.
گفته مي‌شود او الاجناس را بدون ترتيب و نظم خاصي نوشته بود. مير سيد شريف جرجاني آن را منظم و مدون کرده است.
مباحث الاجناس در فروع فقه «حنفي» است. نام آن را دو گونه نوشته‌اند. «الاجناس و الفروق» يا «الاجناس في الفروع».
اين احتمال وجود دارد که کلمه «الاجناس» را مير سيد شريف به آن اضافه کرده است. به عبارت ديگر «ناطفي» کتابي در احکام فروع فقه «حنفي» نوشته است. نسخه‌هايي از اين اثر در برخي کتابخانه‌ها وجود دارد. مير سيد شريف پس از ترتيب و نظم دادن به آن «الاجناس في فروع فقه الحنفي» نام نهاده است.
عجيب اينکه يک نسخه از رساله‌ي «الاجناس» در «کتابخانه‌ي توب‌قاپوسراي استانبول» گزارش شده است. اما فهرست‌نويس نام نويسنده‌ي آن را «علي بن محمد بن ابراهيم جرجاني» ثبت کرده است.
بدرستي دانسته نيست که آيا فهرست‌نويس اشتباه کرده يا واقعاً در متن نسخه نام نويسنده اين‌گونه آمده است.
اگر در متن نسخه نام نويسنده به همان صورت باشد که فهرست‌نويس ثبت کرده است، دو احتمال وجود دارد.
يکي اينکه نام جد مير سيد شريف، «ابراهيم» است و اين نسخه همان اثري است که مير سيد شريف جرجاني آن را منظم ساخته است.
احتمال دوم اينکه شخص ديگري هم‌نام مير سيد شريف وجود دارد که نامش «علي» و نام پدرش «محمد» است و کتابي هم‌نام کتاب مير سيد شريف جرجاني دارد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي عکسي در «کتابخانه‌ي احمد ثالث» در «توب‌قاپوسراي استانبول» به شماره 1095 در 199 برگ و کتابت سال 972هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
رساله اسکندريه يا اسکندرنامه يا اجوبة لأسئلة الاسکندر، پاسخ‌هايي است که مير سيد شريف جرجاني براي پرسش‌هاي «اميرزاده اسکندر»، فرزند «عمر شيخ»، نوه‌ي «تيمور گورکاني»، متوفاي 786هـ.ق. نوشته است.
در آن عصر «اسکندرميرزا» والي و حاکم بخش بزرگي از سرزمين «ايران» شامل «فارس»، «عراق» عجم (اراک) و «اصفهان» بود. او به سال 815هـ.ق. از «اصفهان» نامه‌اي به مير سيد شريف نوشت و درباره‌ي مسائل بسيار مهم عقيدتي، کلامي و فلسفي، پرسش‌هايي کرد. در ذيل به محتواي برخي از آن پرسش‌ها اشاره مي‌گردد تا اهميت پاسخ‌ها نيز روشن گردد.
شمار اين پرسش‌ها در نسخه‌هاي خطي متفاوت است.
مقصود از آفرينش و سبب آن چيست؟
نخستين چيزي که آفريده شد چه بود و سبب تقدم آن چه بود؟
آيا اين صحيح است که نخست آفريده، جمعي عقل يا جمعي عشق يا چيز ديگري بود؟
جسم آدمي از خاک و روحش روحاني است. ترکيب خاک و روح چگونه باشد؟
بعد از مفارقت روح از جسم، ثواب و عقاب عمل انسان چه چيز است. مرتبه و منزلت هرکس که بايد بدان برسد، چيست؟
حقيقت فرشته که به طرفة العيني هزارساله راه مي‌رود، چيست؟
سبب چيست که جبرئيل جز به پيش انبيا پيش ديگري نرود و جبرئيل خود چيست؟
شيطان گويند از آتش است. در جميع کاينات تصرف تواند. اگر فقط وجود حق در کاينات تصرف دارد، شيطان چگونه تصرف تواند و خود شيطان چيست؟
معراج پيامبر (ص) به جسم بود يا نه و مدد جبرئيل چه بود و براق و جبرئيل چرا در مرحله‌اي بماندند و پيش‌تر نرفتند؟
صراط و سؤال و کيفيت بهشت و دوزخ و خاصيت عدد طبقات، آنکه هفت و هشت است و زياده و کم نيست و اعراف عبارت از چيست؟
گويا «اسکندرميرزا» اين سؤالات را از ديگر بزرگان نيز پرسيده بود.
نسخه‌هاي خطي:
8 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 3/3321 کتابت سال 1063هـ.ق.، شماره 18/4954 در 395 برگ، کتابت سال 1068هـ.ق.، شماره 27/5180، کتابت سال 1062هـ.ق.، شماره 9/1207 کتابت سال 1234هـ.ق.، شماره 4/1988 کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 12/3260، کتابت سال 1307هـ.ق.، شماره 5689 و شماره 37/14280 موجود است.
6 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 340، بخش حکمت، شماره 341، شماره 342، شماره 343، شماره 344 و 345، موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 5281، شماره 5697، شماره 6713، شماره 6/9562 و شماره 20/11619 در 9 برگ موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه تهران» به شماره 3/465 کتابت سال 1226هـ.ق.، شماره 37/1035 کتابت سال 1097هـ.ق. و شماره 4/1037 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب قاهره» به شماره 37 در زمره‌ي مجاميع طلعت موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات دانشگاه تهران» به شماره 1/308ج موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان حضرت شاه چراغ (احمد بن موسي ع) شيراز» به شماره 1/مج، کتابت سال 1030هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي تبريز» به شماره 3/3232 در 17 برگ، کتابت سال 1042 (1032)هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي خاندان نورالدين شيرازي» به شماره 19/مجع کتابت سال 1084هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 28/2911، کتابت سال 1092هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشکده‌ي حقوق دانشگاه تهران» به شماره 12/46ج، کتابت سده 11هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي بادلين آکسفورد» به شماره 14/194 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 6403 و شماره 2/1396 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي کراچي پاکستان» به شماره 4/31 و شماره 4599در 25 صفحه، کتابت سال 1081هـ.ق. موجود است.
به گزارش «رضا پورجوادي»، رساله‌اي که مرحوم «آقابزرگ» در «الذريعه»، «منزوي» در «فهرست نسخه‌هاي خطي فارسي»، آورده است، رساله‌ي مستقلي نيست و فصل سوم همين رساله اسکندريه است. 1 نسخه‌ي خطي از اين رساله در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات دانشگاه تهران» به شماره 4/159 موجود است.
هم‌چنين وي در ادامه گزارش، رساله‌اي را که «يزدي مطلق» (فاضل) در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 129 حکمت، با عنوان «اصول‌الدين» معرفي کرده است، همين رساله‌ي «اسکندريه» دانسته است.
اما «منزوي» گفته است که ا ين رساله براي «ابوسعيد طغرل» نگاشته شده است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي گلپايگاني (ره)» با عنوان جواب سوالات «اسکندر بن عمر» وجود دارد که احتمال وحدت با اين رساله نمي‌رود. لذا آنها را جداگانه آورديم.
نسخه‌هاي چاپي:
سال 1380 «محمود يزدي مطلق (فاضل)»، در مجله «محقق‌نامه»، طي عنوان «مقالات تقديم شده به استاد دکتر «مهدي محقق»، اين رساله را به چاپ رساند.
اين چاپ در جلد دوم همان نشريه، از صفحه 1389-1447 که به چاپ «بهاءالدين خرمشاهي» و «جويا جهانبخش» شناخته مي‌گردد در «تهران» منتشر گرديد.
قابل ذکر است که در اين چاپ قسمت ابتدايي رساله شامل سؤالات «اسکندر ميرزا»، آن‌گونه که در نسخه‌ي شاهچراغ وجود دارد، نيامده است.
5. اسلام، ايمان، اعتقاد و مذاهب (عقايد اهل‌سنت)
آثاري از مير سيد شريف در باب عقايد «اهل‌سنت» وجود دارد که برخي از آنها باعنوان «عقايد اهل‌سنت» و برخي با عنوان «اعتقادية» و... در دست است.
فهرست‌نويسان نسخه‌هاي خطي انواع آنها را گزارش‌هايي از يک اثر دانسته‌اند. باوجود اين بايد به دليل تفاوت‌هاي آغاز و انجام آنها، بررسي بيشتري روي آنها صورت بگيرد.
گفتني است اين اثر به زبان فارسي است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشکده‌ي الاهيات و معارف اسلامي» «تهران» به شماره 8/308 کتابت سده 10 يا 11هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 3/1918 و شماره 6/1918 در مجموعه‌اي که داراي 256 برگ است، وجود دارد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
6. اصطلاحات الصوفية الواردة في فتوحات المکية
«خانبابا مشار» در «مولفين کتب چاپي فارسي و عربي»، بدون تصريح به منبع خود، اين رساله را به مير سيد شريف جرجاني نسبت داده است.
«شيخ محمود يزدي مطلق (فاضل)» اين نسبت را انکار کرده و آن را از آثار «ابن‌عربي» بر شمرده است.
اين رساله به زبان عربي است. اما نسخه‌اي خطي يا چاپي از آن به دست نيامد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
بنا به گزارش «مدرس تبريزي» در «ريحانة الادب» و «زرکلي» در «الاعلام»، مير سيد شريف جرجاني اثري دارد به اسم «اصول الحديث» يا «رسالة في اصول الحديث».
برخي نام ديگر اين اثر را «الديباج المذهب في معرفة اصول الحديث» يا «مختصر اصول الحديث و فن اصول الحديث» دانسته‌اند.
گويا «بروکلمان» اين اثر را منسوب به «دواني» دانسته است.
در هر حال چنين اثري به مير سيد شريف جرجاني نسبت داده شده است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي جامع کبير صنعا» به شماره 47 در 7 برگ و شماره 1512 در 6 برگ، کتابت سال 1350هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ سنگي آن به سال 1302هـ.ق. در «دهلي» انجام شده است.
در مقدمه «جامع ترمذي» به سال 1328 نيز چاپ شده است.
اين رساله به زبان فارسي و در بيان مسائل اعتقادي و حکمت‌هاي ديني است. مير سيد شريف آن را براي «سلطان ابوسعيد طغرل» نوشته است.
آغاز:
«ادراک در عبارت اکابر علما بحث و فکرت تصريح کرده‌اند.»
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 129 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
چنانچه از نام اين رساله پيداست، در بيان اصول منطق نگارش يافته است. اما در نسبت آن به مير سيد شريف و نام کتاب، اختلافاتي وجود دارد.
دو نسخه از اين رساله که در بخش اماني «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه سليمانيه» وجود دارد، به «محمد بن علي جرجاني»، يعني فرزند مولف نسبت داده شده است.
فهرست‌نويس، با ترديد آن را ترجمه‌اي از آثار پدر مولف، توسط پسرش دانسته و نام اصلي رساله را «الغرة» يا «الدرة» معرفي کرده است.
اما نسخه‌هايي که در «جامعه صلاح‌الدين» و «دارالکتب الظاهريه» است، به نام مير سيد شريف جرجاني فهرست شده است.
به همين جهت دکتر «محمود يزدي مطلق» (فاضل) احتمال داده است که رساله «اصول المنطقية» همان «الغرة» ترجمه «الکبري في المنطق» است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در بخش اماني «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه سليمانيه» به شماره 327 در 13 صفحه و شماره 202/1 در 11 صفحه موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي جامعة صلاح‌الدين» به شماره 327 در 13 صفحه موجود است. اين نسخه مشابه يکي از نسخ «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه سليمانيه» است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهرية» به شماره 7945 در 5 برگ و شماره 3507 در 16 برگ، کتابت سال 1198 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
اين رساله همراه مجموعه‌اي در «بولاق» «مصر» به سال 1328هـ.ق.، به‌صورت چاپ سنگي منتشر گرديده است.
هم‌چنين بار ديگر به سال 1940م. ضمن مجموعات الرسائل با تصحيح «محي‌الدين صبري الکردي»، در «قاهره» چاپ شده است.
اين رساله که در علم نحو و به زبان عربي است، شايد همان کتاب «عوامل مائه» يا «عوامل في النحو» وي باشد. اما با توجه به اينکه در نسخه‌هاي خطي با عنوان «اعراب العوامل» آمده، نه «حاشيه اعراب العوامل» يا «شرح اعراب العوامل» يا «مائة عامل» و...، اينجا نيز مستقل آورده شد.
از آنجا که مير سيد شريف آثار متعددي در علم صرف و نحو و ديگر علوم دارد، بعيد نيست که اين نيز رساله‌ي ديگري در علم نحو باشد. ليکن براي اطمينان بيشتر بايد توسط پژوهشگران، با متون ديگر در اين موضوع مقابله شود.
وي در آغاز اين رساله، پس از نام و ياد خدا و سلام و درود بر پيامبر گرامي (ص) و ائمه‌ي اطهار (ع)، مي‌نويسد:
«اعلم انه لابد لکل طالب الاعراب عن معرفة مئة شيء...»
در آغاز نسخه‌ي ديگري دارد:
«الباء عامل لفظي سماعي. حرف من الحروف الجارة وضعت للمصاحبة او الملابسة او الاستعانة...»
خلاصه اينکه در هر نسخه‌اي، آغاز و انجام متفاوتي با نسخه‌ي ديگر مي‌بينيم. از اين‌رو تشخيص اتحاد آنها با موارد فوق‌الذکر، بدون مقابله کامل متن امکان‌پذير نيست.
نسخه‌هاي خطي:
12 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهريه» به شماره 1707 در 49 برگ، کتابت سال 1124هـ.ق.، شماره 9888 در 44 برگ، شماره 11262 در 41 برگ، کتابت سال 1316هـ.ق.، شماره 1679 در 6 برگ، شماره 6949 در 45 برگ، شماره 1711 در 82 برگ، شماره 1712 در 31 برگ، کتابت سال 1109هـ.ق.، شماره 9823 در 30 برگ، شماره 9480 در 54 برگ، شماره 1771 در 34 برگ، شماره 3/1707 در 49 برگ، کتابت سال 1124هـ.ق. و شماره 7993 در 48 برگ موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي احمديه عبدالحفيظ منصور» «تونس» به شماره 4254 در 46 برگ، شماره 2/3981 در 79 برگ و شماره 2/4249 در 48 برگ، کتابت سال 1043هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«حاجي خليفه» در «کشف‌الظنون» اين اثر را به مير سيد شريف جرجاني نسبت داده است. در «ريحانة الادب» نيز به تبعيت از آن، اين نسبت تاييد شده است. ليکن «آقابزرگ» اين نسبت را تاييد نکرده و کتاب را به «سيد شريف معمايي» نسبت داده است.
بنا به گزارش مرحوم «آقابزرگ»، «سيد شريف معمايي» آن را در 908هـ.ق. تاليف کرده است.
12. الامثلة (امثله و شرح امثله)
امثله کتاب ساده و مختصري است در علم صرف که مير سيد شريف آن را به زبان فارسي نگاشته است. پس از مدتي خودش اين کتاب را شرح کرده است.
«شرح امثله» از کتب درسي طلاب حوزه‌هاي علميه است. اين کتاب در «جامع‌المقدمات»، از نخستين کتاب‌هايي است که در برنامه درسي طلاب گنجانده شده است.
مير سيد شريف در شرح امثله، به بررسي ريشه‌اي افعال عربي پرداخته است.
نسخه‌هاي خطي:
6 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 3785، شماره ض14473 کتابت سال 1097هـ.ق.، شماره 14491 کتابت سال 1319هـ.ق.، شماره 14566 کتابت سال 1256هـ.ق.، شماره 14647 کتابت سال 1099هـ.ق. و شماره 14651 کتابت سال 1144هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه سلام الله عليها» به شماره 5/28 در 13 برگ، کتابت سال 1261هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 8/11534 در 11 برگ موجود است. اين نسخه حاشيه نويسي فراواني دارد.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي امام عصر (عج) شيراز» به شماره 1/277 در 85 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 4591 کتابت سال 1231هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي فارس» به شماره 2/515/492-ابو در 36 برگ، کتابت سال 1247هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 2005 در 38 برگ، کتابت سال 1229هـ.ق.، شماره 2/6349 و شماره /1845 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آخوند همدان» به شماره 1/832 کتابت سال 1239هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه فردوسي مشهد» به شماره 1/527 در 56 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي حقوق و علوم سياسي اقتصادي» «تهران» به شماره 161 کتابت سال 1240هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 2/2480 در 24 برگ، کتابت سال 236هـ.ق. و شماره 3/2480 در 24 برگ با عنوان «شرح امثله» موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
امثله و شرح امثله بارها همراه «جامع المقدمات» يا به صورت مستقل، چاپ و منتشر گرديده است.
رساله بستان القلوب در موضوع عرفان و تحقيقي است در مفهوم حقيقت که به مير سيد شريف جرجاني نسبت داده شده است.
مولف که آن را براي پاسخ به درخواست گروهي از مردم «اصفهان» نگاشته است، کل هستي را به دو قسم تقسيم کرده است. قسم اول آنچه متعلق به اجساد است و قسم دوم آنچه متعلق به ارواح است مورد توجه قرار گرفته است.
اما اين رساله به بزرگاني چون «شهاب‌الدين يحيي سهروردي»، «عين‌القضاة همداني»، «باباافضل کاشاني»، «خواجه نصيرالدين طوسي»، «ابن‌سينا» و «جلال‌الدين دواني» نيز نسبت داده شده است.
در ذيل آنچه به مير سيد شريف جرجاني نسبت داده شده است، معرفي مي‌گردد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 5697 در 72 برگ، کتابت سال 1268هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
14. بندهايي (پندهايي) از دفع اشکالات سيد شريف جرجاني
اين رساله که در يک مجموعه با گزارش 152 برگ آمده است، بخش‌هايي از اشکالات و دفع اشکالات مير سيد شريف جرجاني را شامل مي‌گردد.
مشخص نيست که اين مجموعه از متون اصلي آثار مير سيد شريف برگرفته شده يا به طور مستقل در آثاري از وي بوده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 11/5858 در 152 برگ، کتابت سال 1235هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
پاسخ پرسش‌هاي اسکندرخان گورکاني
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
کتاب تحفه، رساله‌اي است به زبان فارسي، که شايد در علم پزشکي و بهداشت نگاشته شده است.
البته نمي‌توان موضوع آن را با يقين و قطع بيان کرد، اما آغاز آن با عبارت:
«نحمدک يا من بيده الصحة و السقام...» است.
از اين اثر هيچ نسخه‌ي خطي در کتابخانه‌هاي «ايران» شناسايي نشد. ليکن در کتابخانه‌هاي «پاکستان» بسيار زياد است.
نسخه‌هاي خطي:
28 نسخه‌ي خطي در کتابخانه‌هاي «پاکستان» وجود دارد. براي آگاهي از همه‌ي نسخه‌ها و مشخصات آنها به فهرست مشترک «پاکستان» مراجعه شود.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«بروکلمان» اين رساله را به مير سيد شريف جرجاني نسبت داده است. هم‌چنين در «الاعلام» «زرکلي»، اين اثر در زمره‌ي آثار مير سيد شريف آمده است. «بغدادي» نيز از اثري با عنوان «کليات» سخن گفته است.
در هر حال رساله‌اي که درباره‌ي کليات و به زبان عربي است، جزو آثار مير سيد شريف محسوب گرديده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
17. تحقيق المباحث الموجودية و المقاصد الاصولية
«بروکلمان» از چنين اثري منتسب به مير سيد شريف جرجاني خبر داده و از يک نسخه‌ي خطي آن گزارش ارايه کرده است.
تحقيق المباحث به زبان عربي است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مونيخ» «آلمان» به شماره 659 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
18. تحقيق نفس الامر (تحقيق الواقع)
همان‌طور که از نام رساله مشخص مي‌گردد، نوشتار مختصري است در تحقيق نفس الامر يا واقع الامر.
«بروکلمان» از اين رساله با دو عنوان فوق ياد کرده است.
رساله تحقيق نفس الامر به زبان ترکي ترجمه وبه سال 1992م. در «آنکارا» چاپ شده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه تهران» به شماره 193 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
ترجمه‌ي ترکي آن در «ترکيه» به سال 1992م. چاپ و منتشر شده است.
ميرسيد شريف، ترجمان را در شرح و معني لغات قرآن نوشته است. او در اين اثر معادل‌هاي فارسي و ساده‌ي هر يک از لغات و کلمات قرآن را به ترتيب لغات مندرج در سوره‌ها آورده است.
ترتيب سوره‌ها از انتهاي قرآن به سمت سوره‌ي بقره است. اما سوره حمد را در ابتدا قرار داده است. وي از آوردن لغات تکراري خودداري کرده است.
ترتيب «ترجمان» را دو شخصيت ديگر، تغيير داده و به ترتيب حروف الفبا آورده‌اند. يکي از آنها «تاج بن محمد بن ابراهيم هاشمي» متوفاي 858هـ.ق. و ديگري «عادل بن علي بن حافظ شيرازي» از علماي قرن نهم هـ. ق. است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 12252 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي معارف (دارالفنون)» به شماره 8/1317 در 32 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 1457 (1459) در 43 برگ، کتابت سده 10هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 1/416 در 62 برگ، کتابت سده 10هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 1198 (2285) در 55 برگ، کتابت سال 1044هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 5235 در 82 برگ، کتابت سده 11هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي انستيتو آثار خطي تاجيکستان» به شماره 4/2434 در 56 برگ، کتابت سال 1267هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي راشد افندي» «قيصريه ترکيه» به شماره 1050 در 75 برگ، کتابت سال 934هـ.ق. موجود است. اين نسخه همان نسخه‌اي است که توسط «عادل بن علي بن عادل حافظ شيرازي»، ترتيب داده شده است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اينديا آفيس» به شماره 2700 موجود است. اين نسخه توسط «تاج بن محمد» ترتيب داده شده است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه تهران» به شماره 298 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي برلين» به شماره 2/36 و 8/232 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي فاتح استانبول» به شماره a 654 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
کتاب «ترجمان» يک بار به سال 1313ش. در «تبريز» به‌صورت چاپ سنگي منتشر شده است. اما مرحوم «دبير سياقي» بر مبناي همان چاپ و با استفاده از چند نسخه‌ي خطي، مجدداً آن را به سال 1333ش. در «تهران» به چاپ رساند.
وي گزارشي از نسخه‌هاي خطي مورد استفاده‌ي خود ارايه نداده است تا درباره‌ي آنها مطلبي گفته شود.
همين چاپ، بعدها توسط بنياد قرآن (سال 1360) در 148 صفحه تجديد چاپ گرديد.
اين رساله را مرحوم «دانش‌پژوه» به مير سيد شريف جرجاني نسبت داده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
التعريفات
تعريفات از معروف‌ترين کتب دايرةالمعارفي در ميان منابع اسلامي است. مولف، آن را به ترتيب حروف الفبا تنظيم کرده است. نام کامل اين کتاب «تعريفات العلوم و تحديدات الرسوم» است.
چنانکه «پي‌ير لوري» مي‌گويد: جرجاني در واقع اين کتاب را براي طلابي نوشته است که به کتابخانه‌هاي بزرگ دسترسي نداشتند. بدين منظور که نيازهاي آنها را در فهم اصطلاحات بر طرف کند.
مقصود نويسنده اين کتاب با مقصود «ابن‌سينا» در «الحدود» متفاوت است. «ابن‌سينا» به دنبال آن بوده که حد (تعريف) منطقي اشيا را بيان کند. اما جرجاني چنين قصد فلسفي نداشته است.
«تعريف» آن چنانکه خود جرجاني در تعريفات درباره‌ي آن مي‌نويسد، بيان چيزي است که شناخت آن براي شناخت چيز ديگر لازم است.
يعني جرجاني محدوديت‌هايي که در تعريف به حد و رسم يک متفکر ارسطويي همچون «ابن‌سينا» برخود روا مي‌داشته، وقعي نمي‌نهد. بلکه بيشتر به دنبال توضيح مفاهيم است تا بيان حد منطقي آنها.
او در تعريف مفاهيم، معمولاً ابتدا به ريشه کلمه توجه مي‌کند و آنگاه معاني اصطلاحي را شرح مي‌دهد.
در گزينش مدخل‌هاي کتاب از منطق خاصي پيروي نشده است. بلکه مولف صرفاً آنچه را که مهم دانسته در کتاب خود جمع کرده است. اما عموماً به موضوعاتي پرداخته که ميان عموم مسلمانان مقبوليت دارد و از پرداختن به مسائل خاص که محل اختلاف است تا حد امکان پرهيز کرده است.
مداخل کتاب در زمينه‌هاي فقه، حديث، کلام، فلسفه، منطق، عرفان و علوم بلاغي و ادبي است. مولف در کتاب خود گاه به منابع خود اشاره کرده است. استناد او در فقه و اصول به «ابوحنيفه» و «ابويوسف» است. در صرف و نحو به آثار «سيبويه»، «کلبي» و «فرا» و در عرفان به آثار «ابن‌عربي» استناد جسته است.
تعداد مدخل‌هاي عرفاني کتاب بسيار است. و تعلق خاطر نويسنده را به اين مسائل نشان مي‌دهد. در عوض تعداد مدخل‌هاي کلامي کتاب بسيار ناچيز است با اين حال انديشه‌ي کلامي جرجاني بتقريب بر اکثر مداخل کتاب سايه افکنده است. حتي بسياري از مدخل‌هاي به اصطلاح فلسفي به‌صورت کلامي تعريف شده‌اند. چنانکه او در تعريف مدخل «فلسفه» مي‌گويد: «فلسفه تشبه به خدا است در حد طاقت انسان براي رسيدن به سعادت ابدي».
کتاب تعريفات مير سيد شريف جرجاني به زبان فرانسه ترجمه و چاپ شده است. «پي‌ير لوري» بر اين ترجمه مقدمه‌ي مفصلي نگاشته است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 5336 در 117 برگ، کتابت سال 965هـ.ق. و شماره 7168 در 350 برگ، کتابت سال 1316هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي بابانيين» وابسته به «کتابخانه‌ي اوقاف سليمانيه» به شماره 42 در 63 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 1/2310 در 99 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي نمازي خوي» به شماره 450 کتابت سال 1143هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» «قم» به شماره 1/533 کتابت سال 1136هـ.ق. و شماره 1317 کتابت سده 12هـ.ق. (ناقص) موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 2305/ع در 115 برگ، کتابت سال 1020هـ.ق. و شماره 1409/ع در 40 برگ، کتابت سده 11هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 7530 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 9352 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه خصوصي مفتاح» در «تهران» به شماره 988هـ.ق. کتابت سال 1020هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ليدن» به شماره 7/84 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي برلين» به شماره 9/5378 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي پرينستون (برينستون)» به شماره H489هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ام‌القري» به شماره 373 در 95 برگ، شماره 979/1 در 89 برگ، کتابت سال 1102هـ.ق.، شماره 4865 کتابت سال 1050هـ.ق. و شماره 4910 در 62 برگ، کتابت سال 1183هـ.ق. موجود است.
12 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهريه» به شماره 10562 در 20 برگ، شماره 6410 در 127 برگ، کتابت سال 1263هـ.ق.، شماره 4959 در 181 برگ، کتابت سال 924هـ.ق.، شماره 7074 در 67 برگ، کتابت سال 1173هـ.ق.، شماره 2/1605 در 117 برگ، کتابت سال 1030هـ.ق.، شماره 5092 در 77 برگ، کتابت سال 1125هـ.ق.، شماره 6020 در 92 برگ، کتابت سال 1004هـ.ق.، شماره 3300/ادب:230 در 81 برگ، شماره 4306 در 68 برگ، کتابت سال 1309هـ.ق.، شماره 6390 در 107 برگ، کتابت سال 947هـ.ق.، شماره 4001 در 3 برگ، شماره 3676/ادب: 55 در 153 برگ، شماره 3237/ادب: 66 در 69 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الوطنيه (ملي)» «تونس» به شماره 915 در 123 برگ موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف بغداد» به شماره 3887 در 125 برگ، شماره 1113 در 104 برگ، شماره 6096 در 49 برگ، شماره 6011 در 88 برگ، کتابت سال 1186هـ.ق. و شماره 1110 در 120 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي و دانشگاهي استراسبورگ» به شماره 2/4157 در 99 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي عکسي در «کتابخانه‌ي احمد الثالث» در «توب‌قاپوسراي» «ترکيه» به شماره 2738 در 182 برگ، موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي عراق» به شماره 662 در 138 برگ و شماره 663 در 152 برگ، کتابت سال 983هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 1/25/19 در 167 برگ، کتابت سال 994هـ.ق.، شماره 1/14 در 128 برگ و شماره 2/14 در 101 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
کتاب التعريفات مکرر چاپ شده است. شايد يکي از نخستين چاپ‌هاي آن در «استانبول» به سال 1253هـ.ق. و پس از آن به سال 1265هـ.ق. به‌صورت چاپ سنگي بود.
در «قاهره» نيز به سال 1306هـ.ق. چاپ سنگي آن منتشر گرديد.
در «سن‌پترزبورگ» به سال 1897م. چاپ شد.
در «آستانه» به سال 1307هـ.ق. چاپ شد.
در «تونس» به سال 1971م. چاپ گرديد.
در «بيروت» بارها چاپ شده است. از جمله در سال 1405هـ.ق. با مقدمه و تصحيح «ابراهيم ابياري» چاپ شد. سال 1407هـ.ق. با تصحيح «عبدالرحمن عميره» چاپ گرديد.
همين‌طور در سال‌هاي 1978، 1985 و 1988م. در «بيروت» چاپ شده است.
در «قاهره» به سال 1411هـ.ق. با تصحيح «محمد بن عبدالحکيم قاضي» و بر اساس چاپ «فلوگل» منتشر گرديد.
ترجمه فارسي آن توسط «حسن سيد عرب» و «سيما نوربخش» به سال 1377 از سوي نشر فروزان در «تهران» منتشر گشت.
21. تفسير آيه‌ي «سنريهم آياتنا» (رسالة في الانفس و الآفاق)
«حاجي خليفه» در «کشف الظنون»، دو اثر با اسامي فوق به مير سيد شريف جرجاني نسبت داده است. اين احتمال وجود دارد که منظور از هر دو اثر، يک کتاب باشد.
در هر حال، تفسير آيه‌ي 53 سوره‌ي فصلت به زبان عربي، از تفاسيري است که در زمره‌ي آثار مير سيد شريف جرجاني آمده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
به گزارش «حاجي خليفه» در «کشف الظنون»، تفسير با عنوان «تفسير زهراوين» به مير سيد شريف جرجاني منسوب است.
او هم‌چنين از تشابه اسمي دو تفسير ديگر که متعلق به «علاءالدين علي بن محمد قوشچي» متوفاي 879هـ.ق. و «ملا حسين واعظ کاشفي» است، خبر مي‌دهد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
رساله مختصري است از مير سيد شريف جرجاني که علوم را از چهار روش اهل منطق و فلاسفه، تقسيم کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 6869 در مجموعه‌اي 116 برگي، کتابت سال 1084هـ.ق. و شماره 880 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه تهران» به شماره 880هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اينديا آفيس» به شماره 585 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي پرينستون» به شماره 163 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
24. التناقض (رسالة في حل التناقض)
رساله‌اي است در حل تناقض بين نتيجه دو قياس برهاني در کلام و در خصوص قرآن که يکي به قدم و ديگري به حدوث آن مي‌انجامد.
در قياس اول، قرآن صفت خداست و همه صفت‌هاي خداوند قديم است. در قياس دوم، قرآن داراي ترتيب است. چنانچه اجزاي آن برخي مقدم بر ديگري است و هرچه اجزا و تقدم و تاخر داشته باشد، حادث است.
مير سيد شريف کوشيده اين تناقض را برطرف نمايد. اين رساله به زبان عربي نوشته شده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 43/1805 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
شريف جرجاني اين رساله را در صرف و نحو به زبان عربي نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه اسلاميه پيشاور پاکستان» به شماره 1340 در 382 صفحه، شماره 1341 در 315 صفحه و شماره 1349 در 113 صفحه موجود است. اين سه نسخه به زبان فارسي گزارش شده است.
1 نسخه‌ي خطي در کتابخانه‌ي شخصي «احمد حسين قريشي قطعه‌داري» در «گجرات» «پاکستان» توسط «يزدي مطلق» گزارش شده است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي خلافت انجمن مرکزي ربوره» در «سرگودهاي» «پاکستان» موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين عنوان، نام يک متن بسيار مختصر، درباره‌ي جبر و اختيار است که مير سيد شريف جرجاني، آن نوشته است.
از عبارت: «خير الامور اوسطها» برمي‌آيد که نظر جرجاني در مسئله غامض جبر و اختيار، به‌نظر «شيعه» نزديک است.
زيرا نه به جبر قايل شده و نه به اختيار. بلکه امر بين الامرين را انتخاب کرده است.
وي در آغاز اين رساله مي‌نويسد: جميع امراض از خدواند نيست. خدواند سموم و عقاقير مفيده هر دو را آفريده است و تناول به اختيار است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 8371 در 1 برگ، موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» با عنوان «مسئله معضله» بدون نام نويسنده به شماره 28/5180 در مجموعه‌ي 257 برگي موجود است. آغاز و انجام اين نسخه با نسخه‌ي «الجبر و الاختيار» يکي است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
ظاهراً اين رساله در پاسخ به سؤالات شخصي موسوم به «اسکندر بن عمر» نگاشته شده است. ليکن شخص «اسکندر بن عمر» شناخته نشد.
از سوي ديگر، رساله‌اي با عنوان اسکندريه در «کتابخانه‌ي ملي ملک» و «مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري»، که نويسنده‌ي آن شخصي به نام «اسکندر بن عمر شيخ» است، وجود دارد. اين احتمال وجود دارد که رساله‌ي فوق الذکر مشابه همان رساله‌ي موجود در «ملي ملک» و «مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري» باشد و فهرست‌نويس به اشتباه به مير سيد شريف نسبت داده است.
اما درباره‌ي هيچ‌کدام از اين مسايل نمي‌توان با قاطعيت سخن گفت مگر اينکه اصل يا تصوير نسخه‌ها رؤيت شود.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آيت‌الله العظمي گلپايگاني (ره)» به شماره 1562 در 15 برگ، کتابت سال 1312هـ.ق. و شماره 1645 در 7 برگ، کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
28. حاشيه بر اشکال التاسيس في الهندسة
«اشکال التاسيس» تاليف «شمس‌الدين محمد بن اشرف حسيني سمرقندي» متوفاي 600هـ.ق. است. او اين اثر را در سي و پنج شکل (قضيه) از کتاب «اصول اقليدس» نوشته و آنها را توضيح داده است.
براساس گزارش برخي تذکره‌نويسان، جرجاني بر اين اثر شرحي نگاشته است. باوجود اين، «حاجي خليفه» نام شرح مير سيد شريف را در ضمن حواشي اشکال التاسيس نياورده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«عبدالله بن عمر بيضاوي» متوفاي 685هـ.ق.، تفسيري دارد به نام «انوار التنزيل و اسرار التاويل» که بسياري از علما ودانشمندان بر آن حاشيه نوشته‌اند. برخي تعداد اين حواشي را تا 70 مورد برشمرده‌اند. به گزارش «حاجي خليفه» و ديگران، مير سيد شريف جرجاني نيز به زبان عربي، حاشيه بر اين تفسير نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله حاشيه يا شرحي است که مير سيد شريف جرجاني بر کتاب «تحرير اقليدس» «خواجه نصيرالدين طوسي» نگاشته است.
مير سيد شريف بر 15 مقاله «تحرير اصول اقليدس» اين حاشيه را نوشته است. او در اين حاشيه از «ابن‌هيثم»، «خط منقول» و «خط افضل المتاخرين» «کمال‌الدين حسن» مطالبي را ذکر کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 4/943 در ضمن مجموعه مشکوة موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي ادبيات دانشگاه تهران» در ضمن مجموعه امام جمعه «کرمان» به شماره 4/284 کتابت سال 872هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«التحفة الشاهية» را «قطب‌الدين محمود بن مسعود کازروني شافعي» متوفاي 710هـ.ق. در علم نجوم نوشته است.
به گزارش «حاجي خليفه» در کشف‌الظنون، مير سيد شريف جرجاني بر «تحفه»ي «قطب‌الدين شيرازي» حاشيه نگاشته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
32. حاشيه بر العباب في شرح اللباب
«العباب»، که به شرح «نقره‌کار» شهرت دارد، يکي از مهم‌ترين شروح کتاب «اللباب» است.
«اللباب في النحو» نوشته «تاج‌الدين محمد بن محمد اسفرايني» متوفاي 684هـ.ق. است.
کتاب «اللباب» را «جمال‌الدين سيد عبدالله بن محمد نيشابوري» معروف به «نقره‌کار» متوفاي 776هـ.ق.، با عنوان «العباب» شرح کرده است.
مير سيد شريف جرجاني بر اين شرح حاشيه نگاشته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مي‌دانيم که «مطول» اثري معروف است در علم معاني و بيان از «سعدالدين مسعود تفتازاني» متوفاي 792هـ.ق. که قرن‌هاست در حوزه‌هاي علميه تدريس مي‌گردد.
اين اثر خود شرحي است بر «تلخيص مفتاح العلوم في المعاني و البيان» «جلال‌الدين محمد بن عبدالرحمن قزويني» معروف به «خطيب دمشق» متوفاي 739هـ.ق.
«مفتاح العلوم» کتاب بسيار عالي در معاني و بيان از «سراج‌الدين ابويعقوب يوسف سکاکي» متوفاي 626هـ.ق. است.
مير سيد شريف جرجاني بر مطول، که شرح بر «تلخيص مفتاح العلوم» است، حاشيه نگاشته است. اين حاشيه يکي از معروف‌ترين حواشي بر مطول محسوب مي‌گردد.
برحاشيه مير سيد شريف حواشي متعددي نگاشته شده است. از آن جمله حاشيه‌ي «مصلح‌الدين مصطفي بن حسام رومي»، حاشيه‌ي «يوسف بن حسين کرماستي»، و حاشيه‌ي «شريف مرتضي».
نسخه‌هاي خطي:
8 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 14552 کتابت سال 1041هـ.ق.، شماره 14427 کتابت سال 1050هـ.ق.، شماره 4049 کتابت سال 1073هـ.ق.، شماره 3990 کتابت سال 1114هـ.ق.، شماره 14764 کتابت سال 1232هـ.ق.، شماره 14868 کتابت سال 1233هـ.ق.، شماره 3991 و شماره 3992 موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه سلام الله عليها» به شماره 1/3:135-5282 در 190 برگ، شماره 1/4: 92-6309 در 249 برگ، کتابت سال 1073هـ.ق. و شماره 361 در 217 برگ، کتابت سال 997هـ.ق. موجود است.
10 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 100 در 195 برگ، کتابت سال 1060هـ.ق.، شماره 8264 در 194 برگ، شماره 9282 در 133 برگ، شماره 1/11486 در 42 برگ، کتابت 1177هـ.ق.، شماره 12009 در 161 برگ، کتابت سال 898هـ.ق.، شماره 1676 در 203 برگ، کتابت سال 1054هـ.ق.، شماره 2274 در 141 برگ، شماره 4666 در 93 برگ، کتابت سال 864هـ.ق.، نسخه‌ي بسيار قديمي، به خط «موسي بن نعمه بن حسن بن ابراهيم»، شماره 13163 در 107 برگ، کتابت سال 864هـ.ق. (مثل نسخه‌ي پيشين) و شماره 6701 در 160 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي گلپايگاني (ره)» به شماره 1883 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي بابانيين» وابسته به «کتابخانه‌ي اوقاف سليمانيه» به شماره 27 در 160 برگ و شماره 194 در 113 برگ، کتابت سال 1210هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه امارات متحده عربي» به شماره 231 در 147 برگ موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي جامع کبير صنعا» به شماره 1623 در 256 برگ، کتابت سال 1062هـ.ق.، شماره 1639 در 246 برگ و شماره 2285 در 121 برگ موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد جامع گوهر شاد» به شماره 873 در 191 برگ و شماره 1148 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران» به شماره 136 در 202 برگ، کتابت سال 1070هـ.ق. و شماره 203 در 133 برگ، کتابت سده 10 و 11هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه فردوسي مشهد» به شماره 146 در 196 برگ، کتابت شايد سال 1089هـ.ق. و شماره 1033 در 145 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي حقوق و علوم سياسي اقتصادي تهران» به شماره 26 در 127 برگ، کتابت سده 11 و 12هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي راجه محمودآباد لکهنو» به شماره 531 در 320 صفحه موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اصفهان» به شماره 3274 در 187 صفحه، کتابت سال 897هـ.ق. و شماره 3311 در 364 صفحه، کتابت سده 11هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي فرهنگ و هنر مشهد» به شماره ب/13 در 316 صفحه، کتابت سال 920هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 1639 در 176 برگ، کتابت سال 1092هـ.ق. و شماره 3514 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي نوربخش خانقاه نعمت اللهي» به شماره 509 در 274 صفحه، کتابت سال 1226هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي نمازي خوي» به شماره 600 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي جامعة ام‌القري» به شماره 4933 در 84 برگ موجود است.
8 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهرية» به شماره 4967 در 114 برگ، شماره 10983 در 172 برگ، کتابت سال 1073هـ.ق.، شماره 6832 در 100 برگ، شماره 5984 در 142 برگ، کتابت 817هـ.ق.، شماره 7309 در 144 برگ، شماره 5870 در 194 برگ، شماره 7649 در 96 برگ و شماره 3551 در 167 برگ، کتابت سال 850هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عبدالله بن عباس» در «طائف» به شماره 17/44 در 105 برگ، کتابت سال 1246هـ.ق. موجود است.
11 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف بغداد» به شماره 1647 در 83 برگ، کتابت سال 962هـ.ق.، شماره 1697 در 55 برگ، شماره 1637 در 283 برگ، کتابت سال 899هـ.ق.، شماره 6205 در 285 برگ، کتابت سال 1099هـ.ق.، شماره 17973 در 81 برگ، شماره 3/10115 در 25 برگ، شماره 1696 در 125 برگ، شماره 1694 در 126 برگ، کتابت سال 1038هـ.ق.، شماره 2/1733 در 157 برگ، شماره 1682 در 108 برگ، کتابت سال 884هـ.ق. و شماره 17550 در 36 برگ موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي احمديه عبدالحفيظ منصور» در «تونس» به شماره 6146 در 95 برگ، شماره 2/4340 در 39 برگ، کتابت سال 1172هـ.ق. و شماره 4359 در 92 برگ، کتابت سال 1188هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 1/81/25 در 172 برگ، شماره 15 در 182 برگ، کتابت سال 1079هـ.ق. و شماره 1/10/18 در 168 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي صدر بابل» به شماره 215 کتابت سال 1120هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي بغداد» به شماره 381 در 492 برگ و شماره 1850 در 35 برگ، کتابت سال 906هـ.ق. با عنوان «حاشيه علي مختصر التلخيص للتفتازاني» موجود است.
8 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 4920 در 15 برگ، کتابت سال 1093هـ.ق.، شماره 7150 در 135 برگ، کتابت سال 1286هـ.ق.، شماره 2/317 (1/317) در 148 برگ، کتابت سده 12 و 13هـ.ق.، شماره 7534، شماره 2/1915 در 609 صفحه، شماره 66/ع در 100 برگ، کتابت سده 10هـ.ق.، شماره 260/ع در 166 برگ، کتابت سال 1200هـ.ق. و شماره 5756 در 200 صفحه، کتابت سال 1018هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مخزن حميد سليمان» (فهرست نامگوي) به شماره 1366 در 244 صفحه موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عباسيه» در «بصره» به شماره 660 در 434 صفحه، کتابت سال 1297هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آخوند همدان» به شماره (508)10211 کتابت سال 1106هـ.ق.، شماره (551)1502 کتابت سال 1103هـ.ق.، شماره (552)4733 و شماره (509)10339 کتابت سال 1120هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي حجتيه» به شماره 678 کتابت سال 1227هـ.ق. و شماره 550 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي سليمان خان مشهد» به شماره 101 کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
12 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 1058، شماره 1060، شماره 1061، شماره 2966 در 192 برگ، کتابت سال 1070هـ.ق.، شماره 2968 در 131 برگ، کتابت سال 836هـ.ق.، شماره 2967 در 130 برگ، کتابت سال 1027هـ.ق.، شماره 2990مکرر در 179 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 3231 در 24 برگ، کتابت سال 1122هـ.ق.، شماره 7025 در 154 برگ، کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 7026 در 122 برگ، کتابت سال 1067هـ.ق.، شماره 7027 در 144 برگ، کتابت سال 1013هـ.ق. و شماره 6945 در 183 برگ، کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي فاضليه» به شماره 9 در 170 برگ موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي فيضيه» «قم» به شماره 1715 در 125 برگ، شماره 859 در 106 برگ، شماره 768 در 115 برگ، کتابت سال 1240هـ.ق.، شماره 1899 در 190 برگ، کتابت سال 1225هـ.ق. و شماره 1838 در 175 برگ موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي مروي تهران» به شماره 917 کتابت سده 11هـ.ق. و شماره 679 کتابت سال 868هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي ميرزا جعفر» در «صحن عتيق مشهد» به شماره 105 کتابت سده 9هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي نواب مشهد» به شماره 2 در 108 برگ، کتابت سده 11هـ.ق. و شماره 6 در 170 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي رشت» به شماره 66ش کتابت سال 1230هـ.ق. و شماره 24ح کتابت سال 1088هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» «قم» به شماره 2370 کتابت سال 1240هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي پاريس» به شماره 4392 در 115 برگ، شماره 4392 در 115 برگ، شماره 93 و شماره 4394 موجود است.
13 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 1554/ع در 171 برگ، کتابت سال 977هـ.ق.، شماره 2203/ع در 205 برگ، کتابت سال 1251هـ.ق.، شماره 2065/ع در 371 برگ، شماره 2420/ع در 146 برگ، شماره 2491/ع در 133 برگ، کتابت سال 1094هـ.ق.، شماره 2/3156/ع در 25 برگ، شماره 2/3158/ع در 173 برگ، کتابت سال 1001هـ.ق.، شماره 504/ع در 228 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 848/ع در 133 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، 1089/ع در 326 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 1378/ع در 181، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 1417/ع در 141 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. و شماره 1085/ع در 168 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي فارس» به شماره 1/5/892 کتابت سال 1226هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ندوة العلماي لکهنو» به شماره 1556 در 410 صفحه، کتابت سال 999هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 34 در 198 برگ، کتابت سال 1251هـ.ق.، شماره 1456 در 158 برگ، کتابت سال 1254هـ.ق. و شماره 3141 در 89 برگ، کتابت سال 1227هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه پرينستون» به شماره a419، شماره H420، شماره L92 و شماره L93 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 32/5712 (ناقص) و شماره 10/688 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
حاشيه بر مطول، به سال 1241هـ.ق. و پس از آن به سال‌هاي 1289 و 1310هـ.ق. در «استانبول» به‌صورت چاپ سنگي منتشر گرديده است.
34. حاشيه بر تحرير القواعد المنطقيه في شرح الشمسية
«نجم‌الدين علي بن عمر کاتبي قزويني» متوفاي 675هـ.ق.، کتابي در موضوع منطق با عنوان «الشمسية» براي «خواجه شمس‌الدين محمد جويني» نوشته است، که مورد توجه بسياري از علما واقع شده و بر آن شروح و حواشي متعددي نوشته‌اند.
يکي از اين شروح، «تحرير القواعد المنطقية» نوشته «قطب‌الدين محمد رازي»، متوفاي 766هـ.ق. است.
«شرح قطب‌الدين رازي»، در ميان طلاب و فضلاي حوزه» از شهرت خاصي برخوردار و جزو کتب درسي آن‌هاست.
مير سيد شريف جرجاني، بر اين شرح، خصوصاً بر فصل نخست آن، «التصورات» حاشيه نگاشته است.
او در اين حاشيه علاوه بر توضيح و شرح نکات مهم، گاهي به تصحيح متن نيز پرداخته است. از اين روي حاشيه مير سيد شريف، براي دانش‌پژوهان حوزه‌هاي علميه، از اهميت خاصي برخوردار است.
بر حاشيه‌ي مير سيد شريف، حواشي بسياري نوشته شده است. با مراجعه به منابعي چون کشف‌الظنون، به بيش از 10 حاشيه از بزرگان علم و دانش برمي‌خوريم که حاشيه بر حاشيه مير سيد شريف نگاشته‌اند.
نسخه‌هاي خطي:
17 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 61/189، شماره 2930، شماره 4058 در 134 برگ، کتابت سال 895هـ.ق.، شماره 2727، شماره 3/2828 در 264 برگ، شماره 1746، شماره 4922 در 75 برگ، کتابت سال 1015هـ.ق.، شماره 3764 در 152 صفحه، کتابت سال 1092هـ.ق.، شماره 3823 در 23 صفحه، کتابت سال 1248هـ.ق.، شماره 2/2931 در 562 برگ، شماره 3854 در 164 برگ، کتابت سال 1235هـ.ق.، شماره 2/164 در 96 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 4600 در 88 برگ، کتابت سال 1074هـ.ق.، شماره 2/365 در 161 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 60/ع در 94 برگ، کتابت سال 1068هـ.ق. و شماره 19/ع در 164 برگ، کتابت سال 1252هـ.ق. موجود است.
16 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 4131 در 208 برگ، در مجموعه‌اي که کتابت برخي از آنها مانند کتاب اول، سال 1012هـ.ق. و کتاب دوم سال 845هـ.ق.، شماره 5103 در 101 برگ، شماره 5356 در 70 برگ، کتابت سال 867هـ.ق.، شماره 6061 در 42 برگ، کتابت سال 904هـ.ق.، شماره 7303 در 108 برگ، کتابت سال 1253هـ.ق.، شماره 7768 در 93 برگ، کتابت سال 988هـ.ق.، شماره 7998 در 91 برگ، کتابت سال 827هـ.ق. (احتمالاً قديمي‌ترين نسخه‌ي خطي)، شماره 8476 در 149 برگ، کتابت سال 1056هـ.ق.، شماره 8497 در 131 برگ، کتابت سال 1068هـ.ق.، شماره 10875 در 102 برگ، کتابت سال 1033هـ.ق.، شماره 12902 در 76 برگ، شماره 11997 در 161 برگ، کتابت سال 1071هـ.ق.، شماره 1/11831 در 99 برگ، کتابت سال 1251هـ.ق.، شماره 11344 در 108 برگ، کتابت سال 1229هـ.ق.، شماره 11549 در 110 برگ، کتابت سال 13354 در 56 برگ و شماره 9958 در 98 برگ، کتابت سال 1090هـ.ق. موجود است.
10 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي گلپايگاني (ره)» به شماره 710 کتابت سال 1236هـ.ق.، شماره 752، شماره 922 کتابت سال 1243هـ.ق.، شماره 2192 کتابت سده 11 و 12هـ.ق.، شماره 2255، شماره 1210 کتابت سده 12 و 13هـ.ق.، شماره 1236 کتابت سده 11 و 12هـ.ق.، شماره 1244 کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 1434 کتابت سال 1251هـ.ق. و شماره 1405 کتابت سال 1236هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله فاضل خوانساري (ره)» به شماره 368 در 103 برگ، کتابت سال 1048هـ.ق. و شماره 450 در 135 برگ، کتابت سال 1221هـ.ق. موجود است.
33 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 10622 کتابت سال 1006هـ.ق.، شماره 1016 کتابت سال 1080هـ.ق.، شماره 10354 کتابت سال 1111هـ.ق.، شماره 12392 کتابت سال 1115هـ.ق.، شماره 9075 کتابت سال 1203هـ.ق.، شماره 14538 کتابت سال 1209هـ.ق.، شماره 8931 کتابت سال 1229هـ.ق.، شماره 12393 کتابت سال 1234هـ.ق.، شماره 11407 کتابت سال 1238هـ.ق.، شماره 11504، شماره 9466 کتابت سال 1253هـ.ق.، شماره 10018 کتابت سال 1260هـ.ق.، شماره 14658 کتابت سال 1286هـ.ق.، شماره 6900، شماره 5852 در 101 برگ، شماره 1015، شماره 1154 در 111 برگ، شماره 1153 در 121 برگ، کتابت سال 1249هـ.ق.، شماره 1142 در 16 برگ، شماره 1161 در 134 برگ، شماره 6134 در 124 برگ، شماره 674 کتابت سده 12 يا 13هـ.ق. (از مجموعه‌ي اهدايي رهبر)، شماره 2/880 کتابت سال 1131هـ.ق. (از مجموعه‌ي اهدايي رهبر)، شماره 2/1042 کتابت سال 1228هـ.ق. (از مجموعه‌ي اهدايي رهبر)، شماره 14500، شماره 13762، شماره 1560 کتابت سال 1208هـ.ق.، شماره 15430 کتابت سال 1234هـ.ق.، شماره 15065 کتابت سال 1241هـ.ق.، شماره 52 در 84 برگ، شماره 53 در 105 برگ، شماره 75، شماره 76، شماره 79 کتابت سال 955هـ.ق. و شماره 84 در 4 برگ موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان مقدسه حضرت فاطمه معصومه» سلام الله عليها به شماره 231 در 81 برگ، کتابت سال 1275هـ.ق. و شماره 418 در 90 برگ موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي الحجيات» وابسته به «اوقاف موصل» به شماره 5/47/22 در 144 برگ، شماره 3/49/22 در 138 برگ و شماره 1/49/22 در 138 برگ موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي تربيت تبريز» به شماره 138، شماره 140 و شماره 142 موجود است.
22 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 3040 در 206 برگ، کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 3016 در 79 برگ، کتابت سال 1034هـ.ق.، شماره 6672 در 129 برگ، کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 3022 در 121 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، 3017 در 115 برگ، کتابت سال 1078ه-.ق.، شماره 3018 در 110 برگ، کتابت سال 1230هـ.ق.، شماره 6663 در 94 برگ، کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 3021 در 111 برگ، کتابت سال 1234هـ.ق.، شماره 6669 در 121 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 3025 در 96 برگ، کتابت سال 1225هـ.ق.، شماره 6664 در 102 برگ، کتابت سال 1252هخـ.ق.، شماره 3019 در 110 برگ، کتابت سال 1237هـ.ق.، شماره 6666 در 136 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 6673 در 118 برگ، کتابت سال 1210-1212هـ.ق.، شماره 6674 در 176 برگ، کتابت سال 862-863هـ.ق.، شماره 8093 در 121 برگ، کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 6668 در 157 برگ، کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 3015 در 208 برگ، کتابت سال 1105هـ.ق.، شماره 3020 در 69 برگ، کتابت سال 1280هـ.ق.، شماره 6667 در 210 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 6467 و شماره 6561 کتابت سده 10هـ.ق. موجود است.
7 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 2/2346 در 171 برگ، کتابت سال 1243هـ.ق.، شماره 6271 در 131 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 1980 در 131 برگ، کتابت سال 1130هـ.ق.، شماره 2878 در 126 برگ، کتابت سال 1226هـ.ق.، شماره 2159 در 113 برگ، کتابت سال 1064هـ.ق.، شماره 2934 در 106 کتابت سال 1246هـ.ق. و شماره 2078 در 127 برگ، کتابت سال 1235هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي فيضيه» «قم» به شماره 1/793 در 125 برگ، شماره 2/1493 در 88 برگ و شماره 1/1199 در 8 برگ، کتابت سال 1233هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي مروي تهران» به شماره 1/919 کتابت سده 10هـ.ق.، شماره 936 کتابت سده 11 يا 12هـ.ق.، شماره 933 کتابت سال 1219هـ.ق. و شماره 815 کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
6 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي نواب مشهد» به شماره 101 کتابت سال 1091هـ.ق.، شماره 11 در 102 برگ، کتابت سال 1262هـ.ق.، شماره 84 کتابت سال 1021هـ.ق.، شماره 72 کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 53 کتابت سال 1275هـ.ق. و شماره 1/63 کتابت سال 1058هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ميرزا جعفر» در صحن عتيق «مشهد» به شماره 96 کتابت سال 1264هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي خيرات خان مشهد» به شماره 4 در 102 برگ، کتابت سال 1265هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي سليمان خان مشهد» به شماره 85، که آغاز و انجام آن نونويس شده به تاريخ 1282هـ.ق، موجود است.
8 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي حجتيه» «قم» به شماره 374 کتابت سال 1268هـ.ق.، شماره 274 کتابت سال 1216ـ.ق.، شماره 286، شماره 371، شماره 413 کتابت سال 1240، شماره 420، شماره 425 و شماره 552 کتابت سال 1079هـ.ق. موجود است.
8 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آخوند همدان» به شماره (468)10246، شماره (464)146 کتابت سال 1065هـ.ق.، شماره (467)5310 کتابت سال 1243هـ.ق.، شماره (465)1410 کتابت سال 1238هـ.ق.، شماره (463)124، شماره (466)4790 کتابت سال 1257هـ.ق.، شماره 1/1478 کتابت سال 974هـ.ق. و شماره 2/316 کتابت سال 1241هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي صدر بابل» به شماره 1/318 در 135 برگ، کتابت سال 1219هـ.ق.، شماره 325 در 145 برگ، کتابت سال 1236هـ.ق. و شماره 318 کتابت سال 1241هـ.ق. موجود است.
6 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي نمازي خوي» به شماره 1/511، شماره 1/365 کتابت سال 1055هـ.ق.، شماره 1/364، شماره 502، شماره 521 کتابت سال 1258هـ.ق. و شماره 753 کتابت سال 1311هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آيت‌الله العظمي خوئي (ره)» به شماره 106 در 76 برگ و شماره 1/112 در 68 صفحه موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي ايران باستان» به شماره 1/4338 کتابت سده 10 و 11هـ.ق. موجود است.
10 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه فردوسي مشهد» به شماره 134 در 125 برگ، کتابت سال 1244هـ.ق.، شماره 135 در 126 برگ، کتابت سال 1136هـ.ق.، شماره 136 در 117 برگ، کتابت سال 1262هـ.ق.، شماره 148 در 52 برگ، کتابت سده 9هـ.ق.، شماره 748 در 125 برگ، کتابت سال 1222هـ.ق.، شماره 2/292 در 194 برگ، کتابت سال 1245هـ.ق.، شماره 748 در 125 برگ، کتابت سال 1222هـ.ق.، شماره 2/1471 کتابت سال 1091هـ.ق.، شماره 1563 کتابت سال 1338هـ.ق. و شماره 4/1324 کتابت سال 1077هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران» به شماره 1/14 در 197 برگ، کتابت سده 13هـ.ق. و شماره 2/295 در 156 برگ، کتابت سال 881هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي ادبيات دانشگاه تهران» به شماره 232 کتابت سال 1234هـ.ق.، شماره 369 کتابت سال 1240هـ.ق.، شماره 4/284 و شماره 259 کتابت سال 1112هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي حقوق و علوم سياسي اقتصادي» «تهران» به شماره 113 کتابت سال 1236هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دايرةالمعارف بزرگ اسلامي تهران» به شماره 381 در 79 برگ، کتابت سال 1248هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه اصفهان» به شماره 249 کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي رونقي» «شهر سبز ازبکستان» به شماره 17 در 208 برگ، کتابت سال 1115هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اصفهان» به شماره 5373 در 184 برگ، کتابت سال 1245هـ.ق. و شماره 2810 در 201 برگ، کتابت سال 1225هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي نوربخش خانقاه نعمت اللهي» به شماره 547 در 192 برگ، کتابت سال 1227هـ.ق.، شماره 331 در 108 برگ، کتابت سال 1160هـ.ق. و شماره 2/504 در 315 صفحه، کتابت سال 1263هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي رشت» به شماره 28ح کتابت سده 12هـ.ق. و شماره 6ح کتابت سال 1205هـ.ق. موجود است.
19 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» «قم» به شماره 2865 کتابت سال 1246هـ.ق.، شماره 2906 کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 2555 کتابت سال 1234هـ.ق.، شماره 543، شماره 691 کتابت سال 1046هـ.ق.، شماره 742 کتابت سده 12 و 13هـ.ق.، شماره 1253 کتابت سال 1256هـ.ق.، شماره 1288 کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 1309 کتابت سال 1229هـ.ق.، شماره 2/2095 نسخه‌ي ناقص، شماره 2232 کتابت سال 1228هـ.ق.، شماره 2413 کتابت سال 1227هـ.ق.، شماره 2591، شماره 2/2272، شماره 2/2591، شماره 1/495، شماره 1/571، شماره 2800 کتابت سال 1042هـ.ق. و شماره 2640 موجود است.
11 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 2244/ع در 127 برگ، کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 2133/ع در 104 برگ، شماره 2234/ع در 118 برگ، کتابت سال 1240هـ.ق.، شماره 2138/ع پايان نسخه افتاده، شماره 2/2860 در 148 برگ، کتابت سال 1270-1280هـ.ق.، شماره 2/3117/ع در 78 برگ، کتابت سال 1076هـ.ق.، شماره 2/317/ع در 184 برگ، کتابت سال 1076هـ.ق.، شماره 1106/ع در 219 برگ، کتابت سال 1120-1237هـ.ق.، شماره 1263/ع در 70 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 1102/ع در 120 برگ، کتابت سال 1046هـ.ق. و شماره 1385/ع در 217 برگ، کتابت سال 1064-1065هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ندوة العلماي لکهنو» به شماره 1252 در 124 برگ و شماره 1258 در 170 برگ موجود است.
8 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 1/1310 در 66 برگ، کتابت سال 949هـ.ق.، شماره 1408 در 131 برگ، کتابت سال 1054هـ.ق.، شماره 2/2682 در 337 برگ، کتابت سال 1260هـ.ق.، شماره 1/2303 در 250 برگ، کتابت سال 1082هـ.ق.، شماره 2114 در 109 برگ، کتابت سال 1234هـ.ق.، شماره 2479 در 129 برگ، با مقداري موريانه خوردگي، شماره 3369 در 112 برگ، کتابت سال 1077هـ.ق. و شماره 3831 در 127 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي جامعة ام‌القري» به شماره 4861 در 33 برگ، کتابت سال 979هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الوطنية تونس» به شماره 150 در 106 برگ، کتابت سال 784هـ.ق. (احتمالاً تاريخ صحيح 874هـ.ق. است) موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي الاسلامية» وابسته به «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 1/14/20 در 150 برگ و شماره 3/14/20 ايضاً در 150 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي رابعيه عثمانيه» وابسته به «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 10 در 113 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي امينيه جامع باشا (پاشا)» وابسته به «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 9/18 در 72 برگ موجود است.
6 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي اوقاف سليمانيه» به شماره 621 در 83 برگ، شماره 2752-2755 در 90 برگ، شماره 2358 در 34 برگ، شماره 2433 در 74 برگ، شماره 2482 در 90 برگ، کتابت سال 1303هـ.ق. و شماره 2379 در 19 برگ موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي پرينستون» به شماره H477، شماره L118، شماره L119، شماره L120، شماره L121 موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در بخش اماني «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه سليمانيه» به شماره 200/1 در 416 صفحه، شماره 167 در 245 صفحه، کتابت سال 1162هـ.ق.، شماره 303 در 99 صفحه، کتابت سال 1228هـ.ق.، شماره 25 در 317 صفحه و شماره 169 در 384 صفحه، کتابت سال 1161هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
حاشيه مير سيد شريف جرجاني بارها چاپ گرديده است. يکي از قديمي‌ترين چاپ‌ها، چاپ سنگي «کلکته» به سال 1261هـ.ق. و پس از آن چاپ «لکهنو» به سال 1883م. است.
در «استانبول» نيز، به سال 1888م. با عنوان «حاشية السيد الشريف علي التصورات» چاپ شده است.
هم‌چنين به سال 1289هـ.ق. و 366هـ.ق. در «استانبول» تجديد چاپ شده است.
در «قاهره» به سال 1293هـ.ق. و 1307هـ.ق. چاپ گرديده است. هم‌چنين سال‌هاي 1905م. و 1909م. در «قاهره» با حواشي بسيار منتشر شده است.
در «ايران» از روي چاپ «قاهره» همراه با «تحريرالقواعد المنطقيه» به سال 1363 در «قم» چاپ شده است. پس از آن نيز مکرر چاپ گرديده است.
35. حاشية الجرجاني علي التصديقات شرح الشمسية
مير سيد شريف جرجاني حواشي متعددي بر «شرح شمسيه» و ديگر آثار بزرگان دارد. از جمله بر مبحث تصديقات «شرح شمسيه» نيز حاشيه نگاشته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي جامعة ام‌القري» به شماره 4861 در 33 برگ، کتابت سال 979هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
36. حاشية الجرجاني علي شرح التلخيص
باوجود اينکه جرجاني بر «تلخيص المفتاح» و «تلخيص مطول»، حواشي دارد، نگارنده نتوانست به درستي تشخيص دهد که منظور از اين حاشيه بر «شرح تلخيص»، کدام کتاب «تلخيص» است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي جامعة ام‌القري» به شماره 4933 در 84 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
38. حاشيه علي التلويح في کشف حقائق التنقيح (حاشيه بر شرح تفتازاني بر تنقيح الاصول)
«تنقيح الاصول» را «صدرالشريعه ثاني»، «عبيدالله بن مسعود بخاري حنفي» متوفاي 747هـ.ق. در علم اصول فقه نوشته است.
«مسعود بن عمر تفتازاني» متوفاي 792هـ.ق. کتاب «صدرالشريعه» را شرح کرده و «التلويح في کشف حقائق التنقيح» نام نهاده است.
مير سيد شريف بر اوايل شرح «تفتازاني» حاشيه نگاشته است.
نسخه‌هاي خطي:
ظاهراً 1 نسخه‌ي خطي از اين اثر در «کتابخانه‌ي جارالله» در «سليمانيه» به شماره 460 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اسد افندي» در «ترکيه» به شماره 2979 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مير سيد شريف گذشته از «حاشيه‌اي» که بر «شرح تفتازاني» بر «تنقيح الاصول» نگاشته، خود نيز بر کتاب «تنقيح الاصول صدرالشريعه بخاري» حاشيه نوشته است.
گفته مي‌شود اين حاشيه بر مبحث مقدمات چهارگانه کتاب «تنقيح الاصول» نوشته شده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
40. حاشيه بر الخلاصة في اصول الحديث
از آنجا که مير سيد شريف عالم و دانشمندي کامل و جامع بود، فقط بر آثار ادبي حاشيه و شرح ننگاشته است. بلکه بر کتاب‌هاي اصولي، فقهي و حديثي نيز حاشيه و شرح نوشته است. از جمله حاشيه‌اي است که بر کتاب «الخلاصة في اصول الحديث» «شرف‌الدين حسن بن محمد الطيبي» متوفاي 743 نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست. ليکن «بروکلمان» با عنوان «في الاصول» اين رساله و حاشيه را به او نسبت داده است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
41. حاشيه بر شرح ايضاح الايضاح
«الايضاح في المعاني و البيان»، کتاب معروفي است در علم معاني و بيان از «ابوالمعالي جلال‌الدين محمد بن سعدالدين عبدالرحمن قزويني» معروف به «خطيب دمشقي» متوفاي 739 يا 737هـ.ق.
بسياري از دانشمندان بر اين اثر مهم ادبي، شرح و حاشيه نگاشته‌اند. يکي از اين شروح که مورد توجه دانش‌پژوهان واقع شده است، شرحي است که «جمال‌الدين محمد آق‌سرايي» متوفاي 791هـ.ق. به نام «ايضاح الايضاح» نوشته است.
گفته مي‌شود مير سيد شريف جرجاني شرح «آق‌سرايي» را نپسنديده و گفته است که «الايضاح» خود مبسوط است و نيازي به شرح آنچناني نداشته است. از اين‌رو حواشي بر آن نگاشته است.
حواشي عربي مير سيد شريف بر «ايضاح الايضاح»، بهترين اثر در زمينه‌ي ادب و معاني و بيان است. ليکن با تاسف، نشاني از نسخه‌هاي خطي يا چاپي آن به دست نيامد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
42. حاشيه بر شرح رضي‌الدين استرآبادي بر كافيه
«کافيه» کتابي است از «شيخ جمال‌الدين ابوعمر عثمان بن عمر»، معروف به «ابن‌حاجب» متوفاي 646هـ.ق.، که در حوزه‌هاي علميه تدريس مي‌گردد. «کافيه» شروح و حواشي بسياري دارد. از جمله خود «ابن‌حاجب» آن را شرح کرده است. بسياري از علما و دانشمندان، «شرح ابن‌حاجب» بر «کافيه» را نيز شرح کرده و يا حاشيه بر آن نگاشته‌اند. يکي از اين شروح، «شرح» «شيخ رضي‌الدين محمد بن حسن استرآبادي» متوفاي 688هـ.ق. است. «سيوطي» «شرح» «رضي‌الدين استرآبادي» را بهترين شرح دانسته است.
مير سيد شريف جرجاني، در «سمرقند» اين شرح را تدريس مي‌کرد. وي در اجازه‌نامه‌اي که در 812هـ.ق. براي «محمد حاجي ابن شيخ عمر بن محمد» نگاشته است، «شرح رضي‌الدين استرآبادي» را بسيار ستوده است.
به گفته‌ي مير سيد شريف، فهم آن براي مبتديان بسيار مشکل بود. بنابراين با استفاده از نسخه‌هاي مختلف به تصحيح آن اهتمام ورزيده و با نوشتن حواشي، نکات دشوار آن را توضيح داده است.
نسخه‌هاي خطي:
گفتني است که حاشيه‌ي مير سيد شريف جرجاني بر «شرح رضي‌الدين استرآبادي» بر «کافيه»، از سوي فهرست‌نويسان خطي، اسامي گوناگوني بخود گرفته است. در برخي مواقع، تحت عنوان «شرح کافيه» يا «شرح وافيه» آمده است. هرچند «حاشيه بر شرح وافيه» و «حاشيه بر شرح الموشح علي الکافية» و «شرح کافيه شريفيه» يا (شرح گيپايي) کتاب‌ها و حواشي مستقلي از مير سيد شريف جرجاني است، ليکن به دليل شباهت‌هايي، نسخه‌هاي آنها از سوي فهرست‌نويسان مخلوط شده است. از اين‌رو همه‌ي آنها را در اينجا مي‌آوريم تا نسخه‌اي از دست نرود.
بديهي است پژوهشگر هنگام مراجعه به نسخه‌ها تفاوت واقعي را با مقايسه و مقابله جدا خواهد کرد.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» (ج3) موجود است.
7 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 8251 در 55 برگ، کتابت سده 9هـ.ق.، شماره 2849 در 370 برگ، کتابت سال 1070هـ.ق.، شماره 2/12651 در 4 برگ، شماره 4/12651 در 55 برگ، کتابت سال 896هـ.ق.، شماره 11572 در 46 برگ، کتابت سال 886هـ.ق. و شماره 13378 در 170 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 2/1689 در 147 برگ، کتابت سال 917هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ندوة العلماي لکهنو» به شماره 3 در 410 صفحه، کتابت سال 1105هـ.ق. موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 13965 در 200 برگ، کتابت سال 1086هـ.ق.، شماره 2854 در 250 برگ، شماره 4366 در 340 برگ، کتابت سال 1117هـ.ق.، شماره 3114 در 433 صفحه، کتابت سده 11هـ.ق. و شماره 3/3997 در 168 صفحه، کتابت سال 1327هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 2/36/19 در 130 برگ موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه فردوسي مشهد» به شماره 303 در 155 برگ، کتابت سال 891هـ.ق. و شماره 682 در 225 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ولي‌الدين افندي» «استانبول» به شماره 2968 در 163 برگ، کتابت سال 1056هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي گديک احمد پاشا قره حصار ترکيه» به شماره 17835 در 148 برگ، کتابت سال 875هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مراد ملا» در «استانبول» به شماره 1702/ج1385 در 155 برگ، کتابت سال ?810هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مغنيسا (مانيسا) ترکيه» به شماره 2325 در 154 برگ، کتابت سال 882هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 6680، شماره 6786 در 144 برگ، کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 3917 در 197 برگ، کتابت سده 13هـ.ق. و شماره 3163 در 176 برگ، کتابت سال 1020هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي تبريز» به شماره 2649 در 128 برگ موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 1949/ع در 123 برگ، کتابت سال 1245هـ.ق.، شماره 1759/ع در 163 برگ، کتابت سال 948هـ.ق. و شماره 1967/ع در 195 برگ، کتابت سال 973هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 2125 در 120 برگ، کتابت سال 1072هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
اين حاشيه به سال 1275هـ.ق. در «استانبول» به‌صورت چاپ سنگي منتشر گرديده است.
43. حاشية الوافية في شرح الکافية
«وافيه» شرح ديگري است بر «کافيه‌ي» «ابن‌حاجب» که توسط همشهري «رضي‌الدين استرآبادي»، يعني «رکن‌الدين حسن بن محمد حسيني استرآبادي» مشهور به «ابن‌شرف‌شاه»، متوفاي 715 يا 718هـ.ق. نوشته شده است. او سه شرح بر کتاب «کافيه» نگاشته است. «شرح کبير» يا مبسوط. «شرح متوسط» يا «وافيه» و «شرح صغير»
شرح وافيه متداول‌ترين شرح بر «کافيه» توصيف شده است. جرجاني بر اين شرح نيز حاشيه نگاشته است. اما حاشيه جرجاني ناتمام مانده است. پسرش «شمس‌الدين محمد بن علي جرجاني»، پس از مرگ مير سيد شريف، آن را کامل کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 3798 کتابت سال 879 و شماره 3800 کتابت سال 881هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 8251 در 55 برگ، کتابت سده 9هـ.ق. و شماره 4/12651 در 55 برگ، کتابت سال 896هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 6680، شماره 3164، شماره 3172 و شماره 3165 موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران» به شماره 2 در 128 برگ، کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 10 در 342 برگ، کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 131 در 235 برگ، کتابت سده 13هـ.ق. و شماره 132 در 132 برگ، کتابت سال 1095هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
44. حاشيه بر شرح «الموشح علي الکافية»
«شمس‌الدين محمد بن ابي‌بکر بن محرز بن محمد خبيصي» متوفاي 731هـ.ق.، شرح مختصري بر «کافيه‌ي ابن‌حاجب» نگاشته است که آن را «الموشح» مي‌نامند. مير سيد شريف بر اين شرح نيز حاشيه نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 11572 در 46 برگ، کتابت سال 886هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 2/1689 در 147 برگ، کتابت سال 917هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي جامع کبير صنعا» به شماره 1779 در 118 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
45. شرح کافيه شريفيه (شرح گيپايي)
«گيپا» نوعي غذاست که در «شيراز» عصر مير سيد شريف مرسوم و متداول بود. اين غذا را کله‌پزها مي‌پختند. آنها مقداري سبزي، برنج، حبوبات و گوشت را در شيردان گوسفند ريخته و شکافش را مي‌دوختند. سپس همراه کله در پاتيل قرار داده و مي‌پختند. اين غذاي بسيار خوش‌طعم و عمومي را گيپا مي‌ناميدند.
مير سيد شريف در جواني به پسر يک کله‌پز درس مي‌گفت. پدر اين شاگرد، هر روز براي مير سيد شريف غذاي گيپا مي‌فرستاد. مير سيد شريف وقتي براي اين شاگرد، «کافيه» را به زبان فارسي شرح کرد، نامش را «شرح گيپا» نهاد.
بنابراين، شرح گيپا، شرحي مختصر بر «کافيه‌ي ابن‌حاجب» است که خود مير سيد شريف براي استفاده شاگردش نگاشته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 13378 در 170 برگ، رطوبت ديده و برگ آغاز افتاده، موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 3163 در 176 برگ، کتابت سال 1020هـ.ق. و شماره 420 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 1967/ع در 195 برگ، کتابت سال 973هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد جامع گوهر شاد» «مشهد» به شماره 1599 کتابت سال 1077هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه تهران» به شماره 1061 و شماره 2/5370 موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 13013 کتابت سال 1087هـ.ق.، شماره 14564 و شماره 3826 کتابت سال 1069هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اينديا آفيس» به شماره 2434 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
شرح گيپايي به سال 1311هـ.ق. به‌صورت سنگي، در «استانبول» به چاپ رسيده است.
مير سيد شريف علاوه بر شرح اصل «کافيه» و حاشيه بر شروح آن، متن اصلي «کافيه» را به فارسي ترجمه و آن را به نظم در آورده است.
«کافيه فارسي» منظوم با عنوان «مرآة» يا کافيه فارسي شهرت يافته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي بادلين» به شماره 6/11652 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
47. حاشيه بر شرح قديم تجريد الاعتقاد
«تجريد الاعتقاد» اثر معروف «خواجه نصيرالدين طوسي» در اعتقادات است. «محمود بن عبدالرحمن بن احمد اصفهاني» متوفاي 749هـ.ق.، آن را شرح کرده است. اين شرح که «تشييد القواعد يا تسييد القواعد في شرح تجريد الاعتقاد» نام دارد، به «شرح قديم تجريد الاعتقاد» شهرت يافته است.
دانشمندان علوم عقلي حواشي زيادي بر اين شرح نوشته‌اند. اما هيچ‌کدام شهرت و اهميت حاشيه مير سيد شريف را ندارد.
جرجاني در حاشيه‌ي خود از «حاشيه‌ي» «نصيرالدين کاشي علي بن محمد» متوفاي 775هـ.ق. که در جواب اعتراضات اصفهاني به «طوسي» نگاشته شده است، بهره برده است.
هم‌چنين بايد دانست که حاشيه مير سيد شريف جرجاني، يکي از کتب درسي حوزه‌هاي درسي «استانبول» به شمار مي‌رود.
حاشيه‌ي مير سيد شريف، تمام مقصد اول و مقصد دوم را شامل مي‌گردد.
بسياري از علماي «اهل‌سنتِ» منطقه‌ي «آسياي صغير»، بر حاشيه‌ي مير سيد شريف، حواشي نوشته‌اند. از آن جمله: «محمد بن ابراهيم» مشهور به «خطيب‌زاده» متوفاي 901هـ.ق.، «سنان بن يوسف» معروف به «عجم سنان»، «احمد طالشي» را مي‌توان نام برد.
به هر حال نسخه‌هاي حاشيه‌ي مير سيد شريف جرجاني بر «شرح قديم تجريد الاعتقاد» ذيلا معرفي مي‌گردد. ليکن تعدادي نسخه‌ي خطي با عنوان «حاشيه» بر «شرح تجريد الاعتقاد» و يا «شرح تجريد قوشچي» يا حاشيه بر «شرح جديد تجريد» يا حاشيه بر «حاشيه جديد تجريد» وجود دارد، که آنها را پس از پايان يافتن نسخه‌هاي حاشيه شرح قديم تجريد معرفي خواهيم کرد.
گفتني است، برخي از اين نسخه‌ها، با عنوان ياد شده و برخي ديگر با عنوان حاشيه بر «شرح تجريد اصفهاني» فهرست شده‌اند.
نسخه‌هاي خطي:
7 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 66 در 305 برگ، شماره 92(95) در 259 برگ، شماره 115 در 353 برگ، کتابت سال 829هـ.ق.، شماره 471، شماره 472، شماره 6936، کتابت سال 897هـ.ق. و شماره 9789 موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 4258، شماره 5416، شماره 7786، شماره 8004، شماره 11130 در 26 برگ، کتابت سده 10هـ.ق. و شماره 13706 در 260 برگ، کتابت سال 878هـ.ق. موجود است.
نسخه‌ي اخير داراي حواشي تصحيح شده با امضاي منه ره است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي نمازي خوي» به شماره 443 در 208 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي فارس» به شماره 2/297-خو. در 116 برگ، کتابت سال 1117هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد جامع گوهرشاد» به شماره 1345، کتابت سده 11هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» «قم» به شماره 1122، کتابت سده 9هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 2367، کتابت سال 861هـ.ق.، شماره 6790، کتابت سال 881هـ.ق. و شماره 6762، کتابت سال 887هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي اصفهان» به شماره 17269، کتابت سال 889هـ.ق. موجود است.
1نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله بروجردي (علوي بروجردي)» در «قم» به شماره 523 در 230 برگ، کتابت سال 986هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه پرينستون» به شماره L169، شماره H988 و شماره B 372 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي قاضي‌زاده محمد سليمانيه» به شماره 55 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اياصوفيه» «ترکيه» به شماره 2227 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي حسن حسين عبدالوهاب» در «تونس» به شماره 18253 در 21 برگ موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف بغداد» به شماره 5377 در 351 برگ، کتابت سال 842هـ.ق. و شماره 2/9778 در 15 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي الحجيات» وابسته به «اوقاف موصل» به شماره 1/52/22 در 161 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي امينيه جامع باشا» وابسته به «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف عامه موصل» به شماره 6/6 در 165 برگ، کتابت سال 907هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
فصل اول حاشيه مير سيد شريف را خانم «حوريه شجاعي باغيني» به عنوان پايان‌نامه کارشناسي ارشد در سال 1379 در «دانشکده‌ي علوم انساني دانشگاه قم»، به راهنمايي «جعفر شانظري» تصحيح کرده است.
فصل دوم و سوم آن را خانم «فهيمه سادات بهشتي» به عنوان پايان‌نامه کارشناسي ارشد در سال 1379 در «دانشگاه تربيت معلم» به راهنمايي «بهجت واحدي» تصحيح کرده است.
تاکنون هيچ نمونه‌ي چاپي از اين حاشيه مشاهده نشده است.
به‌نظر نمي‌رسد اين حاشيه غير از «حاشيه»ي «شرح قديم تجريد» باشد؛ زيرا آغاز آنها يکي است. باوجود اين، به دليل اينکه در فهرست‌ها اسامي آنها دو گونه آمده بود، ما نيز جداگانه ذکر کرديم.
شايان ذکر است، چند نسخه‌ي ديگر نيز با عنوان «حاشيه بر شرح جديد» يا «حاشيه بر تجريد» نيز وجود دارد که آنها را نيز در همين‌جا، با ذکر عنوان خاص‌شان ذکر خواهيم کرد.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي نمازي خوي» به شماره 399 و شماره 1/621 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 4/5 در 212 برگ و شماره 5/5 در 171 برگ، با عنوان حاشيه علي شرح تجريد موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه و موزه‌ي مولانا» در «قونيه» «ترکيه» به شماره 1240 در 254 برگ، با عنوان حاشيه علي شرح تجريد موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مجلس شوراي اسلامي» به شماره 4364 در 189 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، با عنوان ياد شده موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي حاجي زکر (ذکر)» وابسته به «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 2/40 در 190 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي عکسي در «کتابخانه‌ي دانشگاه کويت» به شماره 2807 م. ک. (تصوير از روي نسخه‌ي شستربيتي) موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي شستربيتي» به شماره 4310، کتابت سال 906هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 67 در 207 برگ، با عنوان حاشيه بر حاشيه جديد تجريد موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد جامع گوهر شاد» به شماره 1451 کتابت سال 953هـ.ق. با عنوان حاشيه حاشيه شرح تجريد موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
49. حاشيه بر شرح محاکمات (حاشيه بر شرح الاشارات و التنبيهات)
«قطب‌الدين رازي» متوفاي 766هـ.ق.، کتابي با عنوان «محاکمات» نوشته و در آن کتاب، ميان آراي «فخرالدين رازي» متوفاي 606هـ.ق. و «خواجه نصيرالدين طوسي» متوفاي 672هـ.ق. داوري کرده است.
از آنجا که آراي اين دو تن، در «شرح» «الاشارات و التنبيهات»، با آراي «ابن‌سينا» اصطکاک دارد، لذا شرح محاکمات، به نوعي شرح بر «اشارات و تنبيهات» نيز محسوب مي‌گردد.
مير سيد شريف جرجاني بر «شرح محاکمات»، حاشيه نوشته و توانايي خود را در توضيح ديدگاه‌هاي سه دانشمند ياد شده به نمايش گذاشته است.
«جلال‌الدين دواني» متوفاي 908هـ.ق. بر اين شرح، حاشيه نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اميرالمومنين» «نجف اشرف» به شماره 495 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«هداية الحکمة» نوشته‌ي «اثيرالدين ابهري» متوفاي 663هـ.ق.، در حکمت است. محمد بن مبارکشاه بخاري»، مشهور به «ميرک بخاري»، از دانشمندان قرن هشتم هـ. ق. و استاد مير سيد شريف جرجاني، بر آن شرح نوشته است.
جرجاني زماني که در «شيراز» کرسي درس نهاده بود، اين شرح را تدريس مي‌کرد. اين حقيقت از گزارشي که فرزندش «شمس‌الدين محمد جرجاني» در ابتداي «حل الهداية» داده است، روشن مي‌گردد.
در پي تدريس «شرح هداية الحکمة»، بر آن حاشيه نوشته تا شاگردانش نکات دقيق آن را به خوبي فرابگيرند.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 23/2261 در 161 برگ، کتابت سال 964هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 9694 در 92 برگ، کتابت سال 894هـ.ق. موجود است. اين نسخه در حاشيه تصحيح شده است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 119، کتابت سال 878هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اياصوفيه» به شماره 2438 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«شيخ شهاب‌الدين ابوحفص عمر بن عبدالله سهروردي» متوفاي 632هـ.ق. اثري با عنوان «عوارف المعارف» دارد که در موضوع تصوف نگاشته است. مير سيد شريف جرجاني بر اين کتاب حاشيه به زبان عربي نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«عوامل المائة»، مهم‌ترين کتاب «عبدالقاهر بن عبدالرحمن جرجاني» متوفاي 474هـ.ق. است. «عوامل المائة» يا «مائة عامل» در موضوع علم نحو، کتابي درسي است و حواشي و شروح بسيار دارد. يکي از اين حواشي، حاشيه‌ي مير سيد شريف جرجاني است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 2/2569 و شماره 1/2986 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 278 کتابت سال 815هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي جامعة صلاح‌الدين» به شماره 373 در 316 صفحه، کتابت سال 881هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در بخش اماني «کتابخانه‌ي مرکزي جامعة سليمانيه» به شماره 366 در 106 صفحه و شماره 197 در 316 صفحه موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 2/37/19 در 76 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
53. حاشية السيد الشريف الجرجاني علي شرح العوامل المسمي بسعدالله الصغير
«سعدالدين بن سعدالله بردعي»، (صاحب حدائق الحقائق) شرحي بر «العوامل في النحو» نوشته، که نام آن «شرح سعدالله» مشهور شده است.
مير سيد شريف بر اين شرح نيز حاشيه نگاشته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي جامعة صلاح‌الدين» به شماره 373 در 316 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
54. حاشيه بر الکشاف عن حقائق التنزيل
«الکشاف» تفسير قرآن و اثر «محمود بن عمر زمخشري» متوفاي 538هـ.ق. است. بسياري از دانشمندان بر اين تفسير حاشيه و شرح نوشته‌اند. يکي از بهترين حواشي، حاشيه مير سيد شريف جرجاني بر کتاب «الکشاف» است.
او اين حاشيه را به زبان عربي نوشته است.
گفته مي‌شود وي در اين حاشيه، برآرا و نظريات «سعدالدين تفتازاني» ايراداتي گرفته است.
بر حاشيه‌ي مير سيد شريف حواشي زيادي نوشته شده است. يکي از اين حواشي، حاشيه‌ي «محمد بن ابراهيم» مشهور به «خطيب‌زاده» متوفاي 901هـ.ق. و ديگري حاشيه‌ي «حسن چلبي» متوفاي 886هـ.ق. و... است.
نسخه‌هاي خطي:
اين حاشيه نسخه‌هاي خطي متعددي دارد. برخي از آنها که قابل دسترس بود در ذيل معرفي مي‌گردد:
9 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 288/ع در 165 برگ، کتابت سال 828هـ.ق.، شماره 12222 در 190 برگ، شماره 100 کتابت سال 1012هـ.ق.، شماره 101، شماره 7247، شماره 5750 کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 2/2749، شماره 2722 کتابت 872هـ.ق.، شماره 1/2746 موجود است.
11 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 1303 کتابت سال 831هـ.ق.، شماره 1305 کتابت سال 851هـ.ق.، شماره 1304 کتابت سال 862هـ.ق.، شماره 13786 کتابت سال 975هـ.ق.، شماره 1514 کتابت سال 1012هـ.ق.، شماره 14062 کتابت سال 1025هـ.ق.، شماره 1302 کتابت سال 1037هـ.ق.، شماره 9979 کتابت سال 1068هـ.ق.، شماره 13784 کتابت سال 1083ـ.ق.، شماره 13785 و شماره 7583 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 8167 و شماره 13349 در 194 برگ موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 2580/ع در 174 برگ، کتابت 1055هـ.ق.، ظاهراً استنساخ از روي نسخه‌اي که از روي دست خط مولف نوشته است، در حواشي تصحيح شده، شماره 1795/ع در 166 برگ، کتابت سال 905هـ.ق. و شماره 1909/ع، کتابت سال 1024هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي فيضيه» به شماره 1142 در 160 برگ و شماره 1853 در 197 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» «قم» به شماره 3318 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي فارس» به شماره 11/297-زم در 255 برگ موجود است. اين نسخه داراي 15 سرلوحه با آب طلاست.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 3314 در 149 برگ، کتابت سال 941هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 5198 در 177 برگ، کتابت سال 1063هـ.ق. و شماره 6559، کتابت سده 11هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي مروي تهران» به شماره 330 کتابت سال 1069هـ.ق. و شماره 793 کتابت 1060هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهرية» «دمشق» به شماره 501 در 135 برگ، کتابت سال 769هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي جامع کبير صنعا» به شماره 52 در 151 برگ، کتابت سال 1021هـ.ق.، شماره 185، در 133 برگ، کتابت سال 1160هـ.ق. و شماره 189 در 219 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اوقاف البابانيين سليمانيه» به شماره 297-297 در 137 برگ، کتابت سال 1091هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 5/1 در 202 برگ، کتابت سال 924هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي پيرمحمد شاه» در «احمدآباد» «هند» به شماره 151 در 182 برگ موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه پرينستون» به شماره H 646 و 26/H 1146 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
حاشيه بر کشاف بارها چاپ شده است. اين اثر به‌صورت چاپ سنگي در «قاهره» به سال‌هاي 1307 و 1308 و 1318 و 1385هـ.ق. منتشر شده است.
ظاهراً آخرين چاپ آن در سال 1385هـ.ق. همراه با متن «کشاف» و رساله‌ي «الانصاف» «احمد بن محمد بن الفقير اسکندري» متوفاي 740هـ.ق. در «مصر» چاپ شده است.
55. حاشيه بر لوامع الاسرار في شرح مطالع الانوار
«لوامع الاسرار» شرحي است که «قطب‌الدين رازي» بر «مطالع الانوار سراج‌الدين محمود ارموي» متوفاي 682هـ.ق. نگاشته است.
ظاهراً اين شرح نيز در مدارس «شيراز» در قرن هشتم هـ. ق. تدريس مي شد. به همين جهت مورد توجه دانش‌جويان و دانش‌پژوهان بود.
مير سيد شريف جرجاني بر اين شرح حاشيه نگاشت. طلاب حوزه‌هاي علميه، از حاشيه مير سيد شريف استقبال گرمي به عمل آوردند. برخي بزرگان مانند «جلال‌الدين دواني» برحاشيه‌ي جرجاني، حاشيه نوشته است.
بعد از آن «غياث‌الدين دشتکي» بر حاشيه‌ي مير سيد شريف، با عطف توجه به حاشيه‌ي «دواني»، حاشيه نگاشت.
«ميرزا جان باغنوي» هم؛ حاشيه بر حاشيه‌ي جرجاني دارد که نسخه‌ي خطي آن در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه اصفهان» به شماره 17309 موجود است.
يکي از حواشي مورد توجه، حاشيه‌اي است که همشهري مير سيد شريف، يعني «ميرابوالفتح عربشاهي» بر «لوامع الاسرار» نگاشته است. حاشيه‌ي عربشاهي، بر حاشيه‌ي مير سيد شريف، نسخه‌هاي متعددي دارد که در جاي خود معرفي شده است.
نسخه‌هاي خطي:
9 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 8033، شماره 8046، شماره 8314، شماره 2/11801، کتابت سال 1104هـ.ق.، شماره 12053، کتابت سال 1096هـ.ق.، شماره 11254 در 179 برگ، کتابت سده 10هـ.ق.، شماره 1/11258 در 28 برگ، در حاشيه تصحيح شده و برگ آغازين زرين، شماره 13541 در 113 برگ، کتابت سال 1015هـ.ق.، تصحيح در حواشي با امضاي منه، ضيا، شماره 1/12410 در 80 برگ، رطوبت ديده، و شماره 2/11665 در 104 برگ، کتابت سال 1078هـ.ق. موجود است.
21 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 13761، کتابت سال 839هـ.ق.، شماره 10632، کتابت883هـ.ق.، شماره 987، کتابت سال 881هـ.ق.، شماره 988، کتابت سال 916هـ.ق.، شماره 1161، کتابت سال 993، شماره 9777، کتابت سال 1023هـ.ق.، شماره 7579، شماره 989، شماره 8348، شماره 13767، شماره 15320، شماره 1239، کتابت سال 1082هـ.ق.، اهدايي رهبر معظم انقلاب، شماره 26 در 247 برگ، شماره 23 در 118 برگ، شماره 22 در 200 برگ، شماره 25 در 274 برگ و 24 در 146 برگ موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 2/2142 در 120 برگ، کتابت سال 1049هـ.ق.، شماره 2025 در 174 برگ، شماره 1792 در 78 برگ، کتابت سده 11هـ.ق. و شماره 3/1974 در 196 برگ، کتابت سال 996هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 2311/ع در 160 برگ، کتابت سال 892هـ.ق.، شماره 2578/ع در 232 برگ، با تصحيح در حواشي و جوهر پاشيدگي در برخي اوراق، شماره 2622 در 202 برگ و شماره 806/ع در 160 برگ، کتابت سال 1034هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي مروي تهران» به شماره 612، کتابت سال 1107هـ.ق.، شماره 903، کتابت سده 12هـ.ق. و شماره 836 موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آخوند همدان» به شماره 2/1253 کتابت سال 1062هـ.ق.، شماره 1508 کتابت سال 1095هـ.ق.، شماره 4594، شماره 4598 کتابت سال 1098هـ.ق. و شماره 2/125 موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اصفهان» به شماره 2714 در 269 صفحه، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 2715 در 488 صفحه، کتابت سال 981هـ.ق.، شماره 2717 در 329 صفحه، کتابت سده 10هـ.ق. و شماره 2718 در 199 صفحه، کتابت سال 847هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي فارس» به شماره 160 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه فردوسي مشهد»» به شماره 1/1953 در 38 برگ، کتابت سال 1150هـ.ق. و شماره 139 در 143 برگ، کتابت سده 9 يا 10هـ.ق.، داراي حواشي، موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي فيضيه» «قم» به شماره 1694 در 180 برگ و شماره 1712 در 86 برگ موجود است.
6 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» «قم» به شماره 483، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 632، کتابت سال 1067هـ.ق.، شماره 695 کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 3475 کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 1243 کتابت سده 11هـ.ق. و شماره 2866 کتابت سده 11هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اوقاف مرکزي سليمانيه» «عراق» به شماره 759 در 191 برگ، کتابت سال 1072هـ.ق. و شماره 526-527 در 127 برگ، کتابت سال 1091هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي جامع کبير صنعا» به شماره 2282 در 102 برگ، کتابت سال 938هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ندوة العلماي لکهنو» به شماره 1255 در 383 صفحه، کتابت قبل از سال 1218هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 2/15 در 294 برگ، کتابت سال 1002هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي نمازي خوي» به شماره 463 کتابت سال 1096هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي حضرت پير محمد احمدآباد» به شماره 534 در 194 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي شستربيتي» به شماره 4036/1 موجود است.
1 نسخه‌ي عکسي از روي نسخه‌ي خطي «شستربيتي» در «کتابخانه‌ي دانشگاه کويت» به شماره 2535 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مخطوطات مجتمع عراقي» به شماره ت.ف./239 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهريه» به شماره 6851 در 133 برگ، کتابت سال 1003هـ.ق. و شماره 9941 در 142 برگ، کتابت سال 834هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه مرکزي» «اصفهان» (مجموعه) الفت به شماره 17269، کتابت سال 889هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه پرينستون» به شماره H 481 موجود است.
9 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 5827، شماره 6388، شماره 7117، شماره 2/8397، شماره 8425، شماره 8690، شماره 8916، شماره 2/9507 و شماره 4/9507 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 2082 و شماره 3244 موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» به شماره 2060، شماره 2276، شماره 1/2544 و شماره 2528 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
حاشيه بر لوامع الاسرار به سال 1276هـ.ق. در «ترکيه» به‌صورت چاپ سنگي منتشر گرديده است. هم‌چنين مجدداً به سال 1303هـ.ق. نيز در «ترکيه» چاپ شده است.
در «ايران» نيز به سال 1293ش. همراه با اصل شرح چاپ و منتشر گرديده است.
«المصابيح السنة» کتابي است از امام، «حسين بن مسعود فراي بغوي شافعي» متوفاي 516هـ.ق. در حديث. گفته مي‌شود که اين کتاب شامل چهار هزار و هفتصد و شانزده حديث است.
در اين صورت حدود سيصد و بيست و پنج حديث از «صحيح بخاري» و هشتصد و هفتاد و پنج حديث از «صحيح مسلم» و هزار و پنجاه و يک حديث از مشترک از صحاح و ديگر کتب حديثي «اهل‌سنت» بيشتر است.
در هر حال «شيخ ولي‌الدين محمد بن عبدالله خطيب» در سال 737هـ.ق. «المصابيح السنة» «بغوي» را تکميل کرد و ابوابي بدان افزود. او نام کتاب خود را «مشکاة المصابيح» گذاشت.
«خطيب» در اين اثر صحابي حديث را نيز آورده است. هم‌چنين منابع استخراج حديث را نيز ذکر کرده است.
مير سيد شريف جرجاني بر «مشکاة المصابيح» «شيخ ولي‌الدين» حاشيه نگاشته است. «حاجي خليفه» و «بروکلمان» از اين حاشيه گزارش داده‌اند.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
57. حاشيه بر مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار
«طوالع الانوار» رساله‌ي مختصري است در علم کلام که «عبدالله بن عمر بيضاوي» متوفاي 685هـ.ق. آن را نگاشته است. اين رساله مدت‌ها در حوزه‌هاي علميه خصوصاً حوزه‌ي «شيراز»، از متون درسي محسوب مي‌شد.
«شمس‌الدين محمود بن عبدالرحمن اصفهاني» متوفاي 749هـ.ق. شرحي بر آن نگاشت که «مطالع الانظار» ناميده شد.
اين شرح نيز مورد استفاده فراوان بود و حواشي بسياري بر آن نوشتند.
مير سيد شريف جرجاني نيز که در شرح و حاشيه نوشتن بر متون علمي يد طولايي داشت، حاشيه‌اي بر «مطالع الانظار» نگاشت.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اياصوفيه» «ترکيه» به شماره 2554 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي پرينستون» به شماره 3/L132 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 2/2931 در 41 برگ و شماره 1/11258 در 28 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
اين حاشيه به سال 1323هـ.ق. در «قاهره»، همراه با «شرح مطالع» چاپ شده است.
58. حاشيه بر شرح ميرک بخاري بر حکمة‌العين نجم‌الدين دبيران کاتبي
«نجم‌الدين ابوالحسن علي بن عمر کاتبي قزويني»، از شاگردان «خواجه نصيرالدين طوسي» و از مشاهير علماي علوم عقلي است. او کتابي با عنوان «حکمة العين» در موضوع حکمت متعاليه و فلسفه اسلامي نوشته است. اين اثر مورد توجه بسياري از دانشمندان اسلامي واقع شده و شروحي بر آن نگاشته‌اند.
يکي از بهترين شروح، «شرح» «شمس‌الدين محمد بن مبارکشاه هروي» ملقب به «ميرک بخاري» از دانشمندان اواخر قرن هشتم هـ. ق. است.
او اين شرح را به‌صورت مزجي نوشته است. وي به تبعيت از مصنف، در بيشتر موارد از نظريه‌هاي «امام فخر رازي» پيروي کرده است.
هم‌چنين در برخي مباحث، از آثار ديگر مصنف، مانند «المفصل في شرح المحصل» و «المنصص في شرح الملخص» استفاده کرده است.
در موارد متعددي از حواشي «قطب‌الدين شيرازي» مطالبي نقل کرده است.
مير سيد شريف «شرح ميرک بخاري» بر «حکمة‌العين» «نجم‌الدين» را به‌صورت حاشيه، شرح کرده است.
اين حاشيه بر آغاز مبحث احکام عناصر که بحث چهارم از مقاله چهارم (قسمت طبيعيات) است، نگاشته شده است.
حاشيه‌ي مير سيد شريف از مبحث اَعراض (کمّ متصل و منفصل) تا پايان کيفيات نفسانيه را شامل مي‌شود.
به جز جرجاني بسياري از علماي ديگر نيز بر شرح ميرک بخاري شرح و حاشيه نوشته‌اند.
از مباحث مهم طرح شده در اين حاشيه مباحث وجود و ماهيت است. «دواني» در رساله «تهليليه‌ي» خود به اين مطلب اشاره کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 6099، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 9694 در 92 برگ، کتابت سال 894هـ.ق. و شماره 3/8479 موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 1694، شماره 1771، کتابت سده 12هـ.ق. و شماره 238، کتابت سده 11-12هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 119 در 15 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
حاشيه‌ي مير سيد شريف بر «شرح ميرک»، به سال 905م. در «سن‌پترزبورگ»، همراه با اصل «حکمة‌العين» چاپ شده است.
در «ايران» نيز به سال 1353ش. توسط انتشارات دانشگاه فردوسي «مشهد» با تصحيح جعفر زاهدي و همراه با «شرح ميرک» و «حاشيه ميرزا جان باغنوي» چاپ گرديده است.
مير سيد شريف جرجاني، رساله‌ي «الحرفية» را، در شرح لحاظ آلي و استقلالي و فرق ميان معني حرفي و اسمي، به زبان عربي نوشته است.
او در تاليف و تصنيف اين رساله، از آثار ديگر محققين زبان و ادبيات عربي بهره برده است. خصوصاً از «الايضاح» «ابن‌حاجب» استفاده کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 2790 در 6 برگ، کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 2564 در 165 برگ، کتابت سال 907هـ.ق.، شماره 6869 در 116 برگ، کتابت سال 1084هـ.ق.، شماره 6409 در 264 برگ، کتابت سال 1104هـ.ق. و شماره 6088 در 103 برگ، کتابت سال 949-952هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله حکيم» در نجف اشرف به شماره 3/21 در 51 برگ، کتابت سال 1300هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي جامع کبير صنعا» به شماره 9 در 4 برگ، کتابت سال 1216هـ.ق. و شماره 34 در 3 برگ، کتابت سال 1143هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد جامع گوهر شاد»ه به شماره 9/1152 در 5 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران» به شماره 2/753 در 26 برگ، کتابت سال 1023هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 4/789 در 30 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهرية» به شماره 2/1606 در 3 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 4/73/25 در 188 برگ موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» «ايران» به شماره 5/2719 در 133 برگ، شماره 3/1918 در 256 برگ، شماره 13/1866 در 721 برگ و شماره 4/6349 در 331 صفحه، کتابت سال 872هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» «قم» به شماره 11/2228 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 2/3020/ع در 17 برگ، کتابت سال 1086هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 3/1507، شماره 3370، شماره 143431 و شماره 4/9890 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اهلورث» «برلين» به شماره 6576 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي طوسي» به شماره 12 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
ظاهراً کتابي است در علم نحو که فقط يک گزارش از آن وجود دارد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مخزن حميد سليمان» (فهرست نامگوي) به شماره 3/235 در 157 برگ، کتابت سال 1275هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
از اين رساله که ظاهراً در خصوص افعال عباد است، فقط يک گزارش وجود دارد.
نام رساله حکايت از مسائل جبر و اختيار دارد. ليکن بدون دسترسي به متن آن نمي‌توان اظهار نظر دقيقي کرد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در فهرست «مجموعات مخطوطة في مکتبات استانبول» به شماره 21/10 در 1 برگ معرفي گرديده است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
62. الخلاف في کون القرآن قديماً او حديثاً
رساله مختصري است درباره‌ي اين موضوع اختلافي ميان متکلمين، که آيا قرآن قديم است يا حادث؟
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشکده‌ي ادبيات اصفهان» به شماره 12/1048 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 13134، کتابت سال 1065هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
از اين رساله فقط در فهرست نسخه‌هاي خطي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار) گزارش وجود دارد.
اين احتمال وجود دارد که همان رساله «جبر و اختيار» مير سيد شريف باشد. همان‌طور که رساله «حق افعال العباد» وي نيز با اين رساله تشابهاتي دارد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 7518 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«بروکلمان» از رساله‌اي به اين نام گزارش داده است که مير سيد شريف به زبان عربي نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
گفته مي‌شود مير سيد شريف جرجاني اين رساله را براي «اميرزاده محمد»، حاکم «شيراز»، به زبان فارسي نگاشته است. منظور از «اميرزاده محمد»، شايد برادر «شاه شجاع» است.
در اين صورت اين رساله پيش از 789هـ.ق. يعني سالي که «شيراز» به دست «تيمور» افتاد، نوشته شده است.
آغاز:
«تقرير خلاف در آنکه فلاسفه گفته‌اند که عالم قديم است و هميشه بوده است.»
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشکده‌ي الاهيات و معارف اسلامي» «تهران» به شماره 3/307مج، در 96 برگ، کتابت سده 10-11هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
66. رسالة السيد الشريف في بيان مقدمة الشروع في العلم
اين متن يک برگي، به زبان عربي و منسوب به مير سيد شريف جرجاني است.
آغاز آن چنين است:
«اعلم ان الواجب علي الشارع امران. احدهما التصور بوجه ما لاستحالة طلب المجهول المطلق...»
انجام:
«الظاهر منه کون موضوع الفن المتخاصمين. و فيه ما فيه...»
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهرية» به شماره 2/6113 در 1 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
67. رسالة السيد الشريف في الفرق بين العلة الغائية الغرض المقصود (الرسالة الغائية)
آغاز:
«اذا ترتب علي فعل اثر، فذلک من حيث انه نتيجة لذلک الفعل و ثمرته يسمي فائدة له...»
انجام:
«اظهار افهام العلية عل مقتضي قولهم کلم الناس علي قدر عقولهم»
نسخه‌هاي خطي:
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهريه» به شماره 3531 در 61 برگ، شماره 1/5657 در 1 برگ و شماره 3/3531 در 1 برگ، کتابت سال 1217هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در فهرست «مجموعات مخطوطة في مکتبات استانبول» به شماره 7/5 در 2 صفحه با عنوان «الرسالة الغائية» معرفي شده است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي الخزانة التيمورية» به شماره 5/85 و شماره 53/297 با عنوان «الرسالة الغائية» موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 4/4694 در 325 برگ، کتابت سال 1021هـ.ق. با عنوان «رسالة في الاثر و الغاية» موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه استانبول» به شماره 11/1050 در 1 برگ، کتابت سال 864هـ.ق. با عنوان «الرسالة» موجود است.
درست است که اين نسخه فقط عنوان «الرسالة» دارد. ليکن با مقايسه آغاز و انجام آن مي‌توان حدس زد که همان رساله «الفرق بين العلة الغائية» است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در فهرست «مجموعات مخطوطة في مکتبات استانبول» به شماره 23/10 در 1 برگ، معرفي گرديده است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي حجيات» وابسته به «کتابخانه‌ي اوقاف موصل» به شماره 3/124/22 در 63 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
رساله‌ي بسيار مختصري است درباره‌ي «مرآة» (آيينه). مولف مدعي است که همان‌گونه تصوير در آينه نقش مي‌بندد، در ذهن انسان هم منقش مي‌گردد.
به گفته‌ي فهرست‌نويس، نام مولف در پايان رساله «سيد المحققين» آمده است. وي اين عبارت را به مير سيد شريف جرجاني تطبيق داده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 3/11077 در 2 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
آنچه از نام اين رساله به‌نظر مي‌رسد، اين است که در معني حروف نوشته شده است. ليکن از آغاز آن، که تشابه زيادي به رساله‌ي «المرآتية» دارد، اين احتمال داده مي‌شود که همان رساله‌ي «نسبة البصير الي مدرکاتها» باشد.
از آنجا که عنوان آن با رساله‌ي «مرآتيه»، کاملاً فرق دارد، مجبور شديم آن را مستقل معرفي کنيم.
آغاز:
«بسمله اعلم ان نسبة البصير الي مدرکاتها...»
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 2/736 در 32 برگ، کتابت سده 10هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 880 در 3 برگ، کتابت سال 1292هـ.ق. با عنوان «معني الحرف» موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آخوند همدان» به شماره 5/4605 معرفي شده است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 10/2377 در 199 برگ وجود دارد که نام نويسنده را تشخيص نداده و ناشناخته اعلام کرده‌اند. ليکن با مقايسه‌ي آغاز و انجام آن، مي‌توان اطمينان حاصل کرد که همان رساله‌ي مير سيد شريف جرجاني است.
1 نسخه‌ي خطي نيز در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» در 4 برگ با عنوان «رساله در تحقيق معني حرف» موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
72. رساله در معرفت صانع و صنع (صنع و صانع)
اين رساله‌ي نسبتاً مفصل، به زبان فارسي و در شناخت صانع تعالي است. مباحث آن در حکمت و کلام است. از وجود و عدم و روح و عقل و فرشته و شيطان گفت‌گو شده است.
مولف در آغاز آن چنين مي‌گويد:
«بعد البسمله: بدان ارشدک الله للصدق و الصواب که بعضي از طالبان راه يقين در باب معرفت صانع و صنع چند کلمه گفته محصول آن در اين فصول مسطور است.»
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 125/ف در 216 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي نيز در «کتابخانه‌ي موزه‌ي ملي کراچي پاکستان» موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
بنا بر گزارش از اين رساله، مير سيد شريف آن را درباره‌ي مجردات نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 582/ف در 138 برگ، کتابت سال 1059هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مير سيد شريف رساله‌اي در «مراتب وجود» دارد. ليکن آغاز و انجام اين رساله با رساله «مراتب وجود» يا «الوجوديه» متفاوت است.
آغاز:
«بسمله. بدان وفقک الله تعالي و ايانا که اصحاب بحث و نظر از براي بيان وجود ذات در موجوديت تمثيلي کرده‌اند و چنين گفته‌اند...»
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 4/4656 در 77 برگ، کتابت سال 1311هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي نيز در همين کتابخانه با عنوان «رساله در مراتب وجود» به شماره 125/ف در 216 برگ، متعلق به سده‌ي هشتم وجود دارد که با مقايسه‌ي آغاز آن، متوجه مي‌شويم که همان رساله‌ي فوق است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 5657 در 260 برگ، کتابت سال 960هـ.ق. با عنوان «مراتب وجود» موجود است که آغاز آن نيز با رساله‌ي فوق يکي است.
1 نسخه‌ي خطي نيز در «کتابخانه ملي تبريز» به شماره 1/3198 در 12 برگ و به زبان فارسي با آغاز مشابه وجود دارد.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» از مجموعه اهدايي رهبر معظم انقلاب، به شماره 19/1493 کتابت سال 1341-1342هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
به گزارش يک نسخه‌ي خطي از «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران»، رساله‌اي از مير سيد شريف جرجاني در موضوع عرفان وجود دارد که شايد غير از رساله «شوقيه» يا «سير و سلوک» وي است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 9/4009 در 111 برگ، کتابت سال 929هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله در چند فصل تنظيم شده است. آغاز آن چنين است:
«بر مقتضاي فرمان بندگي جلالي حضرت سلطان جلالي... کلمه‌اي چند از اقوال اصحاب ظاهر و تاويل بر آن وجه که مسموع بود مکتوب شد.»
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در نشريه دانشگاه «تهران» توسط مرحوم «دانش‌پژوه» معرفي شده است. اين نسخه با رساله «سير و سلوک» همراه است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله به زبان فارسي و براي تحقيق در مباحث روح نوشته شده است. برخي اين رساله را به «مير غياث‌الدين منصور دشتکي» نسبت مي‌دهند. برخي نيز مدعي هستند که «خواجه نصيرالدين طوسي» چنين رساله‌اي نوشته است.
در هر حال اين رساله در هشت باب بحث کرده است. 1- تحقق صفت فرع، تحقق موصوف است. 2- اهل حکمت، روح را بر جهان معني اطلاق کنند. 3- علماي اسلام، روح را بر چهار معني اطلاق کنند. 4- حاصل اقوال حکما درباره‌ي روح 5- روح جزو قالب نيست 6- در بيان حدوث روح 7- در بيان بقاي روح 8- در اينکه ارواح نزديک قيامت فاني شوند.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 5697 در مجموعه‌اي در 72 برگ، کتابت سال 1268هـ.ق. و شماره 3/11294 در 2 برگ، کتابت سال 1348هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 19/2911، کتابت سال 1092هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 26/1822 (25/1822) در 98 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 5976 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله بسيار مختصر به زبان عربي و در اصول منطق است. از مير سيد شريف در منطق رساله و حواشي متعددي وجود دارد. ليکن مشخص نيست که اين رساله شرح يا حاشيه بر کتاب ديگري است يا رساله‌ي مستقلي در اصول منطق؟
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهريه» به شماره 7945 در 5 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
بنا به گزارش فهرست نسخه‌هاي خطي مشترک «پاکستان»، يک نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي گنج‌بخش» با عنوان سؤال و جواب وجود دارد که به نوشته‌ي فهرست‌نويس، «ميرزا خليل» حاکم «فارس» پرسش‌هايي از مير سيد شريف کرده و او پاسخ‌هايي براي حاکم نوشته است.
ليکن احتمال دارد، فهرست‌نويس به اشتباه نام پرسش کننده را «ميرزا خليل» حاکم «فارس» تشخيص داده است؛ زيرا محتواي پرسش‌ها مشابه پرسش‌هاي «اسکندر خان تيموري» است.
«منزوي» در «فهرستواره» آن را جداي از «اسکندريه» فرض کرده است.
در هر صورت اين رساله نيز پاسخ به يک سري پرسش‌هاي عقلي و عقيدتي است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي گنج‌بخش پاکستان» به شماره 4693 در 7 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
از مير سيد شريف جرجاني سه قصيده فارسي نيز برجاي مانده است.
قصيده‌ي اول مدح شخصي به نام «سيد علي» است که 13 بيت دارد. آغاز اين قصيده چنين است:
هر که را دولت قرين آمد زبخت کامياب
جز درِ تحقيـق ديگر در نَزَد از هيچ باب
قصيده‌ي دوم در مدح شخصي به نام «محمد بن شريف» است. آغاز اين قصيده در چهار بيت است يا چهار بيت آن بر جاي مانده است، مطلع آن چنين است:
سپيده‌دم که از اين قصر آينـه تمثال
به جلوه باز درآمد همـاي زرين بال
قصيده‌ي سوم 23 بيت دارد. عنوان آن «في مناظرة السيف و القلم» است.
اين قصيده يکي از نمونه‌هاي به‌کارگيري «زبان حال» شمرده مي‌شود.
گفتني است: پيش از وي، «خواجوي کرماني»، سه مناظره سروده است که يکي از آنها به همين نام «مناظره شمشير و قلم» ناميده شده است.
آغاز قصيده‌ي سوم چنين است:
به حکم تيغ قضا و به امر کلک قدر
قـرار نـظـم جـهـان داد ايـزد داور
رباعي‌ها و اشعار ديگري نيز از مير سيد شريف جرجاني نقل شده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 رباعي از مير سيد شريف جرجاني در جُنگي به شماره 14183 در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» وجود دارد. اين رباعي در تحصيل علم سروده شده است.
نسخه‌هاي چاپي:
در مجله‌ي «ارمغان» سال 15 شماره 9 صفحه 3-701 مقاله‌اي با عنوان «اثار علماي باستان، مير سيد شريف علامه» وجود دارد که اين قصايد نيز در آنجا چاپ شده است.
81. سير و سلوک (شوقية)، (عشق و محبت)
اين رساله از رساله‌هاي مير سيد شريف جرجاني در عرفان اسلامي و در بيان چگونگي سير و سلوک است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 8/4009 در يک مجموعه 111 برگ، کتابت سال 929هـ.ق. و شماره 2/5685 در يک مجموعه 168 برگي، کتابت سال 997-1010هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 6/7518 موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب قاهره»، بخش مجاميع فارسي، به شماره 23 در 4 برگ، شماره 27 در 4 برگ، کتابت سال 1235هـ.ق. و شماره 41 در 21 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي نوربانوي» «ترکيه» به شماره ج/122 در 2 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي ملي کراچي» «پاکستان» به شماره 8/31-1971 در 10 برگ، کتابت سال 1081هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اسد افندي» «سليمانيه» به شماره 1755 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
بنا به گزارش «بروکلمان»، يک نسخه‌ي خطي از اين اثر که نوشته مير سيد شريف جرجاني به زبان عربي در فقه است، در کتابخانه‌ي «اياصوفيه» «ترکيه» وجود دارد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اياصوفيه» «استانبول» به شماره 1200/1 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
آداب البحث و المناظرة از آثار «عضدالدين ايجي» متوفاي 756هـ.ق. است. بر کتاب آداب البحث و المناظرة، حواشي و شروح بسياري نگاشته شده است. يکي از اين حواشي حاشيه مير سيد شريف جرجاني است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 2/13384 در 2 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله حکيم» در «نجف اشرف» به شماره 3/114 در 71 برگ، کتابت سال 1070هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي جامعة صلاح‌الدين» به شماره 202/2 در 9 صفحه، کتابت سال 907هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي فرهنگ و هنر مشهد» به شماره 3/ب-6 در 108 صفحه موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي شستربيتي» به شماره 3624 موجود است.
1 نسخه‌ي عکسي از خطي «کتابخانه‌ي شستربيتي» در دانشگاه کويت به شماره 338م‌ک موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي رابعيه» وابسته به «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 4/59 در 210 برگ، کتابت سال 1081هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در«کتابخانه‌ي اماني»دانشگاه «سليمانيه» به شماره 202/2 در 10 صفحه، کتابت سال 907 هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري» «يزد» به شماره 3/1310 در 5 برگ، کتابت سال 949هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» «ايران» به شماره 3/2719 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 1/8808 با عنوان «شرح رساله وضعيه» و شماره 2/9890 با عنوان «شرح رساله وضعيه» ايضاً موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اميرالمومنين» «نجف اشرف» به شماره 467 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي پرينستون» به شماره 4/B382 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ سنگي شرح آداب البحث در سال 1848 در «لايپزيک» منتشر گرديد.
در سال262هـ.ق. در «لکهنو» نيز چاپ گرديد.
در «استانبول» به سال 1239 و 1242هـ.ق. چاپ شد.
در «بولاق» «مصر» به سال 1841هـ.ق. چاپ گرديد.
برخي «الرسالة الشريفية في قواعد البحث» را همين حاشيه يا شرح آداب البحث و المناظره مير سيد شريف دانسته‌اند.
اين رساله به سال 1298هـ.ق. در «هند» چاپ شده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب المصرية» به شماره 5246 در 117 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي عکسي از نسخه‌ي خطي «کتابخانه‌ي دارالکتب المصريه» در «کتابخانه‌ي مرکز احياء التراث الاسلامي» به شماره 404 نگهداري مي‌شود.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
85. شرح الفاظ خطبة الوافية في شرح الکافية
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
شرح امثلة
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مبحث «ايساغوجي» مربوط به «کليات خمس» است. در ميان دانشمندان اسلامي، بحث ايساغوجي همواره به عنوان ديباچه و پيش درآمد مباحث منطقي مطرح بوده است. دانشمندان اسلامي آن را همواره بخشي از «ارغنون» «ارسطو» حساب مي‌کردند. «ابن‌سينا» در «منطق شفا» باب «ايساغوجي» دارد که از مهم‌ترين آثار در اين زمينه است.
در ميان دانشمندان اسلامي، «ابوالعباس احمد بن محمد بن مروان سرخسي» مقتول در 286هـ.ق.، «موفق‌الدين عبداللطيف بن يوسف بغدادي»؛ «نورالدين علي بن محمد اشموني» متوفاي 900هـ.ق.، «شمس‌الدين محمد بن حمزه فناري رومي» متوفاي 834هـ.ق.، «حکيم اثرالدين ابهري» متوفاي 660هـ.ق.، از شاگردان «فخر رازي»، هر يک کتابي در «ايساغوجي» دارند.
اثر «ابهري»، «ايساغوجي» نام دارد و با عنوان «رسالة الاثيرية» نيز مشهور است و به روش متاخران، تمام باب‌هاي مربوط به «ايساغوجي» را در آن به بحث کشيده است.
دانشمندان اسلامي بر آن شرح و تفسير بسياري نوشته‌اند. جرجاني نيز کتابي با نام «مير ايساغوجي» يا «شرح ايساغوجي» دارد که ظاهراً «شرح ايساغوجي» «اثيرالدين ابهري» است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 1177 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«التذکرة في الهيئة» نوشته‌ي «خواجه نصيرالدين طوسي» است. اين کتاب يکي از مهم‌ترين کتاب‌ها در علم هيئت است. بسياري از دانشمندان شروحي بر آن نگاشته‌اند. از جمله شروح قابل توجه، شرح مير سيد شريف جرجاني است.
جرجاني در اين شرح به توضيح کلمات و عبارات «خواجه طوسي» پرداخته است. به گزارش «جورج صليبا»، مير سيد شريف از هر گونه اظهار نظر و نوآوري خودداري کرده است. باوجود اين، شرح مير سيد شريف در ميان طلاب از همه‌ي شروح متداول‌تر است.
يک قرن پس از مير سيد شريف جرجاني، «شمس‌الدين خفري» متوفاي 957هـ.ق. در تکمله‌اي که به «التذکره» نگاشته است، شرح جرجاني را نيز نقل مي‌کند. البته در اغلب موارد اقوال جرجاني را نقل به معنا کرده است.
جرجاني شرح بر «تذکره» را در نيمه‌ي ذي‌حجه 811هـ.ق. در «شيراز» به اتمام رسانده است. آغاز اين شرح در نسخه‌هاي خطي متفاوت است. برخي داراي ديباچه و برخي فاقد آن است.
شرح جرجاني داراي چهارباب است و هر باب چند فصل دارد. باب اول در مقدمات (مبادي طبيعي و رياضي هيئت)، باب دوم فلکيات، باب سوم سفليات و باب چهارم مقادير اجرام است.
در فصل يکم از باب سوم، جرجاني موقعيت درياها، رودها و جزاير ربع مسکون از جمله موقعيت «خليج فارس» و رودها و نهرهايي را که به آن مي‌ريزند، گزارش مي‌کند.
نسخه‌هاي خطي:
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 5567 کتابت سال 825هـ.ق.، شماره 5568 کتابت سال 836هـ.ق.، شماره 5345 در 187 برگ، کتابت سال 881هـ.ق. و شماره 12000 ک تابت سال 934هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 2923 درد 94 برگ، کتابت سال 1337هـ.ق.، شماره 3381 در 127 برگ و شماره 10389 در 115 برگ، کتابت سال 813هـ.ق. (اگر اين تاريخ صحت داشته باشد، قديمي‌ترين نسخه و شايد به خط شارح است) موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 209 در 102 برگ، کتابت سده 9هـ.ق.، شماره 6224 در 322 برگ، کتابت سال 816هـ.ق.، شماره 6238 در 237 برگ، کتابت سال 983هـ.ق. و شماره 6172 در 226 برگ، کتابت سال 877هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي حجتيه» «قم» به شماره 105 در 130 برگ، کتابت سال 1097هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه فردوسي مشهد» به شماره 795 در 200 برگ، کتابت سال 929هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي شستربيتي» به شماره 4309 کتابت سال 833هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي عکسي از نسخه‌ي «شستربيتي» در «کتابخانه‌ي جامعة الکويت» به شماره 2806م‌ک موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي (الوطنية) تونس» به شماره 668 در 36 برگ موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي عراق» به شماره 13691/2 در 16 برگ، شماره 972 در 240 برگ و شماره 7822 در 374 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مخطوطات مجتمع عراقي» به شماره 451 در 195 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهريه» «دمشق» به شماره 3117 در 160 برگ موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي پرينستون» به شماره H506 و B55 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي تونس» به شماله 668م. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي برلين» به شماره 5681 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مير سيد شريف اين شرح را، بر کتاب «تصريف عزالدين عبدالوهاب بن ابراهيم زنجاني» زنده به سال 655هـ.ق. نوشته است.
شرح مير سيد شريف در ميان شروح بسيارِ تصريف، از اهميت زيادي برخوردار است.
جرجاني اين شرح را به زبان عربي نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي معارف (دارالفنون)» به شماره 5/1225 در 34 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي گنج‌بخش اسلام‌آباد» «پاکستان» به شماره 11 در 180 صفحه، کتابت سال 1107هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي ملي کراچي پاکستان» به شماره 74 در 106 صفحه، کتابت سال 1081هـ.ق. موجود است.
7 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهرية» به شماره 1612 در 39 برگ، شماره 3/1118 در 5 برگ، کتابت سال 826هـ.ق.، شماره 2/122 در 12 برگ، شماره 3/193 در 11 برگ، شماره 2/1617 در 11 برگ، شماره 2/1618 در 11 برگ، کتابت سال 1093هـ.ق. و شماره 2/3632 در 14 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي لاله‌لي» وابسته به «کتابخانه‌ي سليمانيه استانبول» به شماره 3740/3 در 18 برگ، کتابت سده 9هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي احمدية عبدالحفيظ منصور» «تونس» به شماره 2/6776 در 50 برگ، کتابت سال 988هـ.ق. موجود است.
و ده‌ها نسخه‌ي ديگر در کتابخانه‌هاي پاکستان.
نسخه‌هاي چاپي:
اين اثر، گذشته از چاپ مکرر در مجموعه کتاب «جامع المقدمات»، به سال 1266هـ.ق. در «استانبول» به‌صورت چاپ سنگي منتشر شده است.
خطبة البيان به حضرت علي بن ابي‌طالب عليه السلام منسوب است. بسياري از علما و دانشمندان اسلامي، بر اين خطبه شرح و حاشيه نگاشته‌اند. يکي از اين شروح، شرح مير سيد شريف جرجاني است.
اما «منزوي»، نسبت اين شرح به سيد شريف جرجاني را دور دانسته است؛ زيرا وي معتقد است که غلوهاي موجود در اين شرح با عقايد مير سيد شريف تطابق ندارد.
او احتمال داده است که اين شرح متعلق به «سيد شريف نقطوي»، نگارنده «ذره نامه»، شخصيتي از «حروفيان»، باشد.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه تهران» به شماره 26/1015، کتابت سال 913هـ.ق. و شماره 9/2896، کتابت سال 1213هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 22/547، کتابت سده 11هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در کتابخانه‌هاي «نجف اشرف» به شماره 6/1754، کتابت سده 10هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي شيخ عبدالمجيد خطيب» وابسته به «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 1/16 در 148 برگ، کتابت سال 1152هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«عضدالدين ايجي» رساله‌ي بسيار مختصري را در دوازده روز نوشت که به رساله‌ي «عقائد عضديه» مشهور گرديد.
اين رساله مورد توجه دانشمندان و متکلمان واقع شد و شروح و حواشي متعددي برآن نوشته و جزو کتب درسي خود قرار دادند.
يکي از نخستين و مهم‌ترين شروح، شرح مير سيد شريف جرجاني است.
«شرح جلال‌الدين دواني» متوفاي 908هـ.ق. پس از شرح مير سيد شريف نوشته شده است. به‌نظر برخي از صاحب‌نظران، وي در نوشتن شرح خود به شرح مير سيد شريف توجه داشته است.
به هر حال شرح مير سيد شريف با عنوان شرح العقائد العضدية داراي حواشي زيادي است.
برخي از حواشي بر شرح مير سيد شريف، عبارت‌اند از: حاشيه‌ي «محمد بن فرامرز» معروف به «ملاخسرو» متوفاي 885هـ.ق.، حاشيه‌ي «احمد بن موسي خيالي» متوفاي 862هـ.ق.، حاشيه‌ي «علاءالدين علي بن محمد طوسي» متوفاي 887 (877)هـ.ق. و حاشيه‌ي «مصلح‌الدين مصطفي بن محمد قسطلاني» متوفاي 901هـ.ق.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي احمد در سليمانيه عراق» به شماره 1886 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
93. شرح غرة
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«فرائض» رساله‌اي است در مبحث ارث، که از منابع مهم فقهي «اهل‌سنت» محسوب مي‌گردد. نام نويسنده‌ي آن در منابع، مختلف آمده است.
«حاجي خليفه» در «کشف‌الظنون» يک بار «احمد بن محمد» و بار ديگر «محمد بن طيفور» آورده است. در لقب و کنيه‌ي وي نيز اختلاف است.
در فهرست‌هاي نسخه‌هاي خطي نيز نامش را بسيار متفاوت آورده‌اند. از آن جمله: «ابوطاهر محمد بن محمد»، «ابوطاهر محمد بن محمود»، «سراج‌الدين محمد بن محمد»، «سراج‌الدين محمد بن محمود بن عبدالرحمن» و «ابوطاهر محمد بن محمود بن عبدالرشيد بن طيفور».
تاريخ وفاتش نيز متفاوت است. زنده به سال 596هـ.ق. و متوفاي 560هـ.ق. نيز آورده‌اند.
«دانشنامه ادب فارسي در افغانستان»، او را «امام الکبير ملک الکلام مجدالدين احمد بن محمد بن ابي‌بديل بديهي سجاوندي» متوفاي 560هـ.ق. ثبت کرده است. اما کتاب «فرائض» را در زمره‌ي آثار وي نياورده است.
در هر حال، «فرائض» را «سراج‌الدين احمد» يا «محمد» نامي که شهرت به «سجاوندي» داشت، نوشته است. اين شخص علايم هفت‌گانه وقف در قرائت قرآن را ابداع کرده است. از اين‌رو به اين علايم، علايم وقف سجاوندي گويند.
مير سيد شريف جرجاني کتاب «فرائض» وي را شرح کرده است. شرح مير سيد شريف بسيار مورد توجه علماي «اهل‌سنت» واقع شده است. همين توجه و اهميت سبب شده است که حواشي و شروحي بر شرح مير سيد شريف نوشته شود.
برخي از حواشي بر شرح مير سيد شريف از اين قرار است:
حاشيه‌ي «احمد بن عبدالاول سعيدي قرويني» متوفاي 966هـ.ق.، حاشيه‌ي «اميرحسن رومي» متوفاي 941هـ.ق.، حاشيه‌ي «محيي‌الدين محمد بن خطيب قاسم» متوفاي 940هـ.ق.، حاشيه‌ي «محيي‌الدين احمد بن محمد يا محمد بن احمد عجمي» از دانشمندان قرن 9 يا 10هـ.ق. براي «سلطان بايزيد»، حاشيه‌ي «محمد شاه فناري» متوفاي 929هـ.ق.، حاشيه‌ي «قوام‌الدين قاسم بن احمد جمالي» متوفاي 902هـ.ق.، حاشيه‌ي «مولي فضيل بن علي جمالي» متوفاي 991هـ.ق.، حاشيه يعقوب بن سيدي علي متوفاي 931هـ.ق.، حاشيه‌ي «احمد بن يحيي بن محمد تفتازاني» متوفاي 906 يا 916هـ.ق.، حاشيه‌ي «محمد بن ابراهيم حلبي» متوفاي 971هـ.ق. و حاشيه‌ي «محمد بن مصطفي کوراني» معروف به «واني» متوفاي 922هـ.ق.
اين‌همه حاشيه بر شرح مير سيد شريف، حکايت از جايگاه رفيع کتاب وي در ميان علماي فقه و اصول «اهل‌سنت» دارد.
نسخه‌هاي خطي:
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 13219 کتابت سال 926هـ.ق.، شماره 8595 و شماره 1255 کتابت سده 12هـ.ق. از مجموعه اهدايي رهبر معظم انقلاب، موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي بابانيين» وابسته به «کتابخانه‌ي اوقاف سليمانيه» به شماره 310-311 در 87 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه امارات متحده عربي» به شماره 195 در 74 برگ، کتابت سال 1093هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي جامع کبير صنعا» به شماره 1424 در 75 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي حضرت پير محمد احمدآباد» به شماره 499 در 18 برگ، موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي راجه محمودآباد لکهنو» به شماره 2/256 در 240 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي عشق‌آباد ترکمنستان» به شماره 3-10 در 164 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي جامعة ام‌القري» «مکه» به شماره 4655 در 145 برگ، کتابت سال 878هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عبدالله بن عباس» در «طائف» به شماره 7/13 در 93 برگ و شماره 7/14 در 102 برگ موجود است.
16 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف بغداد» به شماره 4258 در 110 برگ، کتابت سال 1128هـ.ق.، شماره 12192 در 56 برگ، شماره 1/23186 در 58 برگ، کتابت سال 1307هـ.ق.، شماره 4245 در 154 برگ، کتابت سال 1018هـ.ق.، شماره 2/10616 در 100 برگ، کتابت سال 1123هـ.ق.، شماره 4260 در 148 برگ، شماره 4279 در 102 برگ، کتابت سال 1260هـ.ق، شماره 9715 در 108 برگ، کتابت سال 988هـ.ق.، شماره 4248 در 115 برگ، شماره 4250 در 196 برگ، شماره 6866 در 88 برگ، کتابت سال 1272هـ.ق.، شماره 4308 در 98 برگ، شماره 4285 در 85 برگ، شماره 1/6863 در 132 برگ، شماره 4280 در 135 برگ، کتابت سال 1210هـ.ق. و شماره 4270 در 135 برگ، کتابت سال 1138هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکز ملک فيصل للبحوث و الدراسات الاسلامية عربستان» به شماره 2523 در 110 برگ، کتابت سال 987هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي اسلامي» وابسته به «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 2/8 در 93 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي جامع کبير نوري» وابسته به «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 23 در 129 برگ، کتابت سال 872هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عبدالهادي» وابسته به «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 7 در 118 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي حاج حسين بيک» وابسته به «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 7/6 در 147 برگ، کتابت سال 1189هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي حمو القدو» وابسته به «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 2/3 در 95 برگ، کتابت سال 1030هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي حاج زکر» وابسته به «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 1/17/18 در 95 برگ و شماره 12/7 در 108 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي رضوانيه» وابسته به «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 3/6 در 84 برگ، کتابت سال 993هـ.ق. موجود است.
8 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 7/7 در 162 برگ، شماره 14/9 در 102 برگ، شماره 13/9 در 125 برگ، شماره 1/64/25 در 92 برگ، کتابت سال 1160هـ.ق.، شماره 21 در 71 برگ، شماره 15/6 در 261 برگ، کتابت سال 1227هـ.ق.، شماره 2/101 در 100 برگ و شماره 13/8 در 182 برگ، کتابت سال 1166هـ.ق. موجود است.
10 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي عراق» به شماره 2909 در 155 برگ، کتابت سال 1084هـ.ق.، شماره 3277 در 19 برگ، شماره 5914 در 212 برگ، شماره 2481 در 218 برگ، شماره 4153 در 126 برگ، کتابت سال 1109هـ.ق.، شماره 4462 در 180 برگ، کتابت سال 1219هـ.ق.، شماره 2441 در 190 برگ، کتابت سال 1155هـ.ق.، شماره 67 در 296 برگ، کتابت سال 1137هـ.ق.، شماره 3199 در 134 برگ، کتابت سال 1226هـ.ق. و شماره 4757 در 192 برگ، کتابت سال 1167هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 2689 در 115 برگ، کتابت سال 1021هـ.ق. و شماره 1/3017/ع در 133 برگ، کتابت سال 1063هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ندوة العلماي لکهنو» به شماره 633 در 212 برگ موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه پرينستون» به شماره H923 و شمارهL 272 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
شرح فرائض سجاوندي يا سراجيه، يک بار در «قازان (غازان)» به سال 1889م. به‌صورت چاپ سنگي و بار ديگر به سال 1902م. چاپ و منتشر گرديده است.
در «بولاق» «مصر» نيز به سال 1303هـ.ق. به‌صورت چاپ سنگي منتشر شده است.
گويا «جواهر الفرائض»، رساله‌ي جامع و مختصري است در اصول علم فرائض و مواريث نوشته «خواجه نصيرالدين طوسي». البته با اين عنوان، آثاري از ديگر دانشمندان نيز وجود دارد. ليکن مشهورترين کتاب «جواهر الفرائض» نوشته‌ي «خواجه نصير طوسي» است.
«جرجي زيدان» در «آداب اللغة» شرحي از «جواهر الفرائض» را به مير سيد شريف جرجاني نسبت داده است.
«محمود يزدي مطلق (فاضل)» احتمال داده است که «جرجي زيدان» شرح فرائض سراجيه يا «سجاوندي» را با شرح فوق اشتباه گرفته است.
اما احتمال ديگري نيز وجود دارد. و آن اينکه «شاه ابوالحسن» يا «شيخ ابوالحسن بن احمد شريف ابيوردي قائني» متوفاي 966هـ.ق. «جواهر الفرائض» را با عنوان «التحرير في شرح الفرائض النصيرية» شرح کرده است. شايد «جرجي زيدان» از کلمه شريف و شباهت کنيه و لقب اين شارح با مير سيد شريف، شرح «ابوالحسن بن احمد شريف» را، به مير سيد شريف نسبت داده شده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«فوائد الغياثية» رساله‌ي کوتاهي است در خطابه و در واقع تلخيصي است از «مفتاح العلوم» «سکاکي». اين کتاب به «غياث‌الدين محمد» تقديم شده است. از اين‌روي «فوائد غياثيه» نام گرفته است.
بر اين اثر، پيش از ميرسيد شريف جرجاني، دو شرح نوشته شده است. يکي شرح «محمد بن حاجي بن محمد بخاري سعيد» است که براي «شاه شجاع» در 760هـ.ق. نوشته است. ديگري شرحي است از «ابوعبدالله شمس‌الدين محمد کرماني» متوفاي 767 يا 786هـ.ق.
نسخه‌هاي خطي:
گزارش‌ها، از نسخه‌هاي خطي اين شرح، چندان دقيق نيست. يک نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» به پسرش «محمد بن علي جرجاني» نسبت داده شده است. نسخه‌ي ديگري در «کتابخانه‌ي ملي ملک» است که با عنوان «بندي از شرح فوائد الغياثية» معرفي گرديده است. هر دو نسخه در ذيل معرفي مي‌شود:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 9/6415 در 133 برگ، با عنوان «بندي از شرح فوائد الغياثية» موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» «قم» به شماره 639 کتابت سده 10 و 11هـ.ق.، منسوب به محمد بن مير سيد شريف جرجاني، موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«بانت سعاد» قصيده‌اي است از «کعب بن زهير»، شاعر قصيده‌سراي بسيار مشهور عرب.
«کعب» شاعري بزرگ از جمله شعرايي مخضرم است که هم در دوران جاهليت و هم در دوران اسلام، اشعار و قصايد بسيار عالي سروده است.
پدرش نيز از شعراي بسيار بزرگ جاهليت و يکي از هفت شاعري بود که اشعارش براي مباهات عرب در «کعبه» آويخته شده بود.
قصيده‌ي «بانت سعاد» به «قصيده‌ي لاميه» نيز شهرت دارد؛ زيرا همه‌ي ابيات آن با لام تمام مي‌شود. اين قصيده 58 بيت دارد و با عبارت «بانت سعاد» آغاز مي‌گردد.
او اين قصيده را نيز مانند شعراي جاهليت خطاب به معشوقه خود «سعاد» دختر عمويش سروده است. اما پس از چند بيت، به عذرخواهي از رسول خدا صلي الله عليه و آله پرداخته و از گذشته‌ي خود اظهار پشيماني کرده است.
قصيده بانت سعاد شروح و تضمين‌هاي بسياري دارد. گفته مي‌شود که مير سيد شريف جرجاني نيز آن را شرح کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست. ليکن 1 نسخه‌ي خطي با عنوان «شرح قصيده سيد شريف» در فهرست مخطوطات «کتابخانه‌ي دانشگاه استانبول» گزارش شده است.
اين نسخه به شماره 50 در 196 برگ و کتابت سده 12هـ.ق. معرفي شده است.
آغاز آن چنين است: «هذا شرح قصيدة سيد شريف عليه الرحمة، بسم الله ...
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
بنا به گزارش «بغدادي» در «هدية العارفين»، مير سيد شريف جرجاني بر کتاب «کنزالدقائق» «ابوالبرکات حافظ الدين عبدالله بن احمد نسفي» متوفاي 710هـ.ق.، شرح نگاشته است.
کتاب «کنز الدقائق» در موضوع علم فقه «حنفي» نوشته شده است. شارحان متعددي آن را شرح کرده‌اند. مير سيد شريف جرجاني نيز يکي از آنان است. اما «حاجي خليفه» در «کشف‌الظنون» مير سيد شريف را در زمره‌ي شارحان آن ذکر نکرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
102. حاشيه بر شرح المختصر المنتهي
«المنتهي السوال و الامل في علمي الاصول و الجدل»، اثر معروفي است از «شيخ جمال‌الدين بن عمر عثمان» معروف به «ابن‌حاجب» متوفاي 646هـ.ق. در علم اصول فقه و جدل که توسط خود نويسنده خلاصه شده است.
خلاصه «المنتهي» با عنوان «مختصر المنتهي» شناخته مي‌شود. نويسنده در تلخيص خود مباحث اصولي را حفظ کرده و ادله سمعيه و اجتهاد و ترجيح را آورده است.
تليخص «ابن‌حاجب» از نظر ايجاز،شهرت دارد. بسياري از دانشمندان پس از او، آن را شرح کرده و حواشي نوشته‌اند.
يکي از شروح مشهور «مختصر المنتهي»، شرح «عضدالدين ايجي» متوفاي 756 است.
مير سيد شريف جرجاني بر شرح ايجي بر «مختصر المنتهي» حاشيه نگاشته است.
حاشيه‌ي مير سيد شريف بر شرح ايجي بر مختصر المنتهي، از کتب درسي در دوره‌هاي مختلف بوده است.
گفته مي‌شود، «محي‌الدين محمد کوشکناري انصاري» از شاگردان مير سيد شريف جرجاني، در «شيراز» اين کتاب را تدريس مي‌کرد.
گويا «جلال‌الدين دواني» حاشيه بر «شرح مختصر المنتهي» را نزد «کشکناري (کوشکناري)» خوانده است.
بر اين حاشيه و شرح، حواشي و شروحي نگاشته شده است. شمردن اين حواشي و شروح به طول مي‌انجامد لذا از شمردن آنها خودداري شد.
نسخه‌هاي خطي:
13 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 2870 کتابت سال 913هـ.ق.، شماره 2874 کتابت سال 1022هـ.ق.، شماره 2872 کتابت سال 1062هـ.ق.، شماره 7580 در 174 برگ، کتابت سال 1056هـ.ق.، شماره 2869 کتابت سال 1088هـ.ق.، شماره 2876، شماره 2871، شماره 13975، شماره 14841، شماره 2873، شماره 8727 در 64 برگ، شماره 2997 در 152 برگ، کتابت سده 9هـ.ق. و شماره 2875 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه» سلام الله عليها به شماره 2/3: 135-5282 در 190 برگ، کتابت سده 11هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 9233 در 172 برگ، کتابت سال 1039هـ.ق.، شماره 1/13155 در 79 برگ و شماره 9483 کتابت سده 11هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي گلپايگاني (ره)» به شماره 2/1891 در 65 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران» به شماره 1/247 در 205 برگ، کتابت سده 10 يا 11هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه فردوسي مشهد» به شماره 2/490 در 123 برگ، کتابت سال 1083هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 3/6 در 207 برگ، کتابت سال 867هـ.ق. و شماره 7/6 در 71 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف سليمانيه» به شماره 1090-1091 در 69 برگ، کتابت سال 1089هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي رفاعه رافع طهطاوي» به شماره 32 در 23 برگ موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي عراق» به شماره 3484 در 190 برگ، کتابت سال 856هـ.ق.، شماره 4128 در 120 برگ، کتابت سال 1217هـ.ق. و شماره 5753 در 238 برگ، کتابت سال 1036هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» «ايران» به شماره 3338 در 260 صفحه، کتابت سال 968هـ.ق.، شماره 3/2746 در 400 برگ، کتابت سال 831هـ.ق.، شماره 3249 در 135 صفحه، کتابت سده 11هـ.ق. و شماره 1/3760 در 416 صفحه، کتابت سال 1290هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي سيد محمدباقر طباطبايي» در «کربلا» به شماره 81 در 196 صفحه، کتابت سال 985هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي مروي تهران» به شماره 573 کتابت سال 1017هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي نواب مشهد» به شماره 1/264 و شماره 11 در 106 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» «قم» به شماره 2675 کتابت سال 1060هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 2618 در 85 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ندوة العلماي لکهنو» به شماره 718 در 160 صفحه موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 1/1264 در 225 برگ، کتابت سال 971هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 7079، شماره 7173، شماره 7569 و شماره 1/8244 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي پرينستون» به شماره 2/B68 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ سنگي اين اثر به سال 1316هـ.ق. در «بولاق» «مصر» انجام شده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
104. شرح الملخص
«الملخص» و شرح آن به عربي است. «شرف‌الدين محمود بن محمد چغميني» متوفاي 618هـ.ق. کتابي به نام «الملخص» در علم هيئت نوشته است. اين کتاب جزو کتب درسي حوزه‌هاي علميه است.
به دليل اهميت کتاب و نويسنده‌ي آن، شروح زيادي بر آن نگاشته شده است. مير سيد شريف رساله الملخص را آن گونه که مطلوب دانش‌جويان است، شرح کرده است؛ زيرا وي به دليل تدريس متون کتاب‌ها، به نيازها و سوال‌ها و اشکالات آنان آگاه‌تر از ديگران بود.
نسخه‌هاي خطي:
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 5350 در 98 برگ، کتابت سال 862هـ.ق.، شماره 12081 کتابت سال 956هـ.ق. و شماره 11318 کتابت سال 1058هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 2234 در 49 برگ، شماره 8976 در 82 برگ و شماره 8502 در 53 برگ، کتابت سال 837هـ.ق. موجود است.
7 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 2/798، شماره 1/487، شماره 1/4875، شماره 5282، شماره 2/2798 در 83 برگ، شماره 7139 و شماره 1100 در 90 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي نوربخش خانقاه نعمت‌اللهي» «تهران» به شماره 1/609 در 168 صفحه، کتابت سال 880هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» «ايران» به شماره 1/6209 در 158 برگ، کتابت سده 10هـ.ق. و شماره 1/6349 در 331 صفحه، کتابت سال 872هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 653 در 74 برگ، کتابت سال 1055هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهريه» به شماره 6706 در 73 برگ، شماره 1/3107 در 47 برگ، کتابت سال 807هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اياصوفيه سليمانيه» به شماره 2654 و شماره 2655 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي فاتح ترکيه» به شماره 3408 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد جامع گوهرشاد» «مشهد» به شماره 992 و شماره 854 کتابت سال 822هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي پرينستون» به شماره 1/B99 و شماره 2/B66 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
کتاب «مواقف» نوشته‌ي «عضدالدين ايجي» متوفاي 756هـ.ق. است. شرحي که مير سيد شريف جرجاني بر آن نگاشته است، مشهورترين و با اهميت ترين شرح است.
او اين شرح را در شوال 807هـ.ق. در «سمرقند» به پايان برده است. و آن را به «غياث‌الدين پير محمد اسکندر» هديه کرده است.
دو سوم از شرح مواقف، يعني از فصل اول تا فصل چهارم، شامل بحث درباره‌ي منطق طبيعيات و امور عامه است. يک سوم باقيمانده شامل مباحث الاهيات، احديت خداوند متعال، صفات ثبوتي و صفات ممکن مانند سمع و بصر، خلق الاعمال، و سرانجام بحث درباره‌ي اسماي الهي از طريق سمعيات است.
بيش از 30 حاشيه بر شرح مواقف مير سيد شريف نوشته شده است. گذشته از اين، تعدادي رساله مستقل در رد و ايراد و جواب به شرح مواقف نوشته شده است.
اين همه حکايت از اهميت آن دارد.
نسخه‌هاي خطي:
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» به شماره 1/2485، شماره 2209، شماره 1925 و شماره 2978 موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 1186، شماره 1615، شماره 5272، شماره 4390 و شماره 5708 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 2485 و 3268 موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 155، شماره 11704، شماره 753 و شماره 9832 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 6674 و شماره 8270 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه پرينستون» به شماره H990 و شماره B290 موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 3032/ع در 318 برگ، کتابت سده 9هـ.ق.، شماره 2763 در 554 برگ، کتابت سال 1026هـ.ق.، شماره 2663 در 258 برگ، کتابت سال 873هـ.ق. (نسخه‌ي قديمي و نيمي از آن با نسخه‌ي اصل مقابله شده و نيمي ديگر با نسخه‌ي ديگر مقابله و تصحيح گرديده است.) و شماره 2692 در 318 برگ، کتابت سال 828هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ندوة العلماي لکهنو» به شماره 888 کتابت سال 1070هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اسلامي يافا» در «فلسطين» به شماره 177 در 314 برگ موجود است.
10 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف بغداد» به شماره 5172 در 79 برگ، شماره 5340 در 299 برگ، شماره 6452، شماره 5169 در 269 برگ، شماره 9638 در 401 برگ، شماره 4964 در 284 برگ، شماره 3872 در 395 برگ، شماره 12246 در 558 برگ، شماره 4973 در 285 برگ، کتابت سال 859هـ.ق. و شماره 13175 در 647 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي راجه محمودآباد لکهنو» به شماره 431 در 542 صفحه موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل عراق» به شماره 11/5 در 363 برگ، شماره 10/6 در 223 برگ، شماره 8/6 در 435 برگ، کتابت سال 824هـ.ق. و شماره 7/6 در 305 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي امينيه» در «جامع باشا» وابسته به «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 12/6 در 484 برگ، کتابت سال 1020هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي حضرت پير محمد در احمدآباد» به شماره 530 در 212 و شماره 531 در 58 برگ موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اوقاف مرکزي سليمانيه عراق» به شماره 2655 در 367 برگ، کتابت سال 1228هـ.ق. و شماره 10 در 327 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي ملک فيصل» در «عربستان سعودي» به شماره 2482 در 415 برگ، کتابت سال 890هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي فيضيه» «قم» به شماره 342 در 335 برگ، کتابت سال 900هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي نوربخش خانقاه نعمت‌اللهي» به شماره 380 در 353 صفحه موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي مروي» به شماره 311، کتابت سده 11هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه فردوسي مشهد» به شماره 1462 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي نمازي خوي» به شماره 552 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 147 در 359 برگ، کتابت سال 1236هـ.ق. با عنوان «شرح مواقف السلطانية» موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي بابانييين» وابسته به «کتابخانه‌ي اوقاف سليمانيه عراق» به شماره 235 در 306 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي حسن حسني عبدالوهاب» به شماره 18125 در 355 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي عشق‌آباد ترکمنستان» به شماره 112-3 در 267 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
شرح مواقف بارها و بارها چاپ شده است. شايد قديمي‌ترين چاپ آن به‌صورت سنگي به سال 239هـ.ق. در «استانبول» انجام شده است.
پس از آن در سال‌هاي 1242 و 1286 و 1292 و 1311هـ.ق. در «استانبول» تجديد چاپ گرديد.
در «دهلي» به سال 1290هـ.ق.، در «لکهنو» به سال 1260 و 1262هـ.ق.، در «بولاق» «مصر» سال 1841م.، در «لايپزيک» سال 1848م. و در «قاهره» سال 1325هـ.ق. چاپ شده است.
در «ايران» نيز مکرر چاپ شده است. اخيراً به سال 1370 در «قم» منتشر گرديده است.
«نصاب الصبيان» کتاب آموزشي و درسي براي کودکان است.
اين کتاب که به زبان فارسي و منظوم است، لغات و کلمات فارسي را به‌صورت شيوا و با مثال آموزش مي‌دهد.
اين کتاب را «ابونصر بدرالدين محمد (محمود يا مسعود) بن ابي‌بکر فراهي» متوفاي 640هـ.ق. نوشته است.
مير سيد شريف جرجاني آن را شرح کرده است. برخي در نسبت اين شرح به مير سيد شريف جرجاني ترديد کرده‌اند. ليکن مقايسه متن آن با ديگر آثار جرجاني مانند صرف مير و نحو مير، صحت انتساب شرح نصاب را تقويت مي‌کند.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 5835 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«الهداية» کتابي است در فروع فقه «حنفي» از «برهان‌الدين علي بن ابي‌بکر مرغيناني» متوفاي 593هـ.ق. که در شرح «بداية المبتدي» خودش نوشته است.
مير سيد شريف جرجاني بر اين کتاب شرح نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 1/2238 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
108. حاشيه بر شرح وقاية الرواية في مسائل الهداية
کتاب «وقاية الرواية في مسائل الهداية» در فروع فقه «حنفي»، نوشته‌ي «برهان‌الشريعه محمود بن صدرالشريعه» اول متوفاي 747هـ.ق. است.
«وقايه» را «صدرالشريعه دوم»، «عبيدالله بن مسعود محبوبي» متوفاي 750هـ.ق. شرح کرده است.
مير سيد شريف جرجاني بر «شرح محبوبي» بر «وقاية الرواية»، حاشيه نگاشته است. از اين حاشيه، «حاجي خليفه» در «کشف‌الظنون» خبر داده است.
نسخه‌هاي خطي:
ظاهراً 1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي بابانيين» وابسته به «کتابخانه‌ي اوقاف سليمانيه» به شماره 182 در 115 برگ موجود است.
عنوان اين نسخه «شرح وقاية الرواية في مسائل الهداية في الفقه الحنقي» است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
109. شريفية (الرسالة الشريفية في آداب البحث)
«شريفيه» يا «رساله شريفيه» يا «رسالة في الوضع»، نام کتابي است که گويا مير سيد شريف جرجاني در شرح «آداب البحث» «عضدالدين ايجي» نوشته است.
به‌نظر برخي از پژوهشگران، اين رساله که توسط «شيخ عبدالرشيد» حاشيه نويسي شده است، همان «شرح آداب البحث و المناظره عضدالدين ايجي» است. اما برخي ديگر معتقدند که اين رساله غير از «شرح آداب البحث ايجي» است.
از آنجا که حواشي و شروح نگاشته شده توسط مير سيد شريف جرجاني گاهي با عنوان شريفيه شهرت دارد، تشخيص، بدون مقايسه اين دو اثر مشکل است.
به عنوان مثال، آثار ديگر مير سيد شريف مانند: «الحرفيه» با عنوان «الحرفية الشريفية» و «شرح بر فرائض سراجيه» با عنوان «شريفيه شرح سراجيه» و «شرح بر کافيه» با عنوان «شريفيه شرح کافيه» نيز خوانده شده است.
بر اين اساس اين احتمال وجود دارد که «شريفيه»ي ياد شده، همان «شرح آداب البحث و المناظره» «ايجي» باشد. ليکن باوجود نسخه‌ي چاپي آن امکان مقايسه دو متن وجود دارد.
در هر صورت، «منزوي» در «فهرستواره»، به نقل از «عبدالحسين حايري»، آن را چنين معرفي کرده است:
در حدوث و قدم عالم و حشر جسماني، مباحثي که مورد گفت و گوي «معتزليان» و «اهل‌سنت» بوده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي ملي پاکستان» به شماره 4717 در 8 صفحه، کتابت 1081هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه استانبول» به شماره 1344 در 19 برگ، کتابت سال 964هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ندوة العلماي لکهنو» به شماره 1 در 392 برگ، کتابت سال 1265هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
به سال 1298هـ.ق.، همراه با شرح «شيخ عبدالرشيد» و حاشيه «ابوالحسن محمد بن عبدالحي» در «هند» چاپ سنگي شده است.
رساله‌اي که مير سيد شريف جرجاني در علم صرف نوشت، به نام خود وي يعني «صرف مير» شهرت يافت.
اين رساله مختصر، اما بسيار جامع و روان، مشهورترين کتاب درسي در حوزه‌هاي علميه است.
«صرف مير» در حال حاضر جزو کتاب «جامع‌المقدمات» است. کتابي که طلاب در نخستين دوره تحصيل مقدمات، آن را خوانده و مباحثه مي‌کنند.
صرف مير، در سه بخش تنظيم گرديده است. اين سه بخش عبارت‌اند از: مباحث اسم، حرف و فعل.
در هر کدام از اين سه بخش، اشتقاقات و تصرفات مختلف در کلمه و چگونگي صرف آنها مورد توجه قرار گرفته است.
نسخه‌هاي خطي:
12 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 12539 کتابت سال 1068هـ.ق.، شماره 12685 کتابت سال 1231هـ.ق.، شماره 14439 کتابت سال 1236هـ.ق.، شماره 14493 کتابت سال 1244هـ.ق.، شماره 14912 کتابت سال 1270هـ.ق.، شماره 14492 کتابت سال 1271هـ.ق.، شماره 3890، شماره 3934، شماره 10549، شماره 13381، شماره ض13594 کتابت سال 1286هـ.ق. و شماره ض14458 کتابت سال 1269هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه» سلام الله عليها به شماره 1/3:91-6163 در 83 برگ، کتابت سال 1206-1207هـ.ق. و شماره 2/3:75-5944 در 208 برگ، کتابت سال 1227هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 2644 در 256 برگ، کتابت سال 1279-1280هـ.ق.، شماره 1/11367 در 19 برگ، کتابت سال 1244هـ.ق.، شماره 5/11534 در 22 برگ، کتابت سال 1225هـ.ق. و شماره 7/11367 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد جامع گوهر شاد» «مشهد» به شماره 2/1159 در 28 برگ و شماره 2/1162 موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي ادبيات دانشگاه تهران» به شماره 1/351 کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 1/188 کتابت سال 1241-1245هـ.ق. و شماره 332 کتابت سال 1241هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران» به شماره 2/402 در 47 برگ، کتابت سال 1236هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه فردوسي مشهد» به شماره 1/26 در 36 برگ، کتابت سال 1234هـ.ق. موجود است.
7 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ندوة العلماي لکهنو» به شماره 1/351 در 46 صفحه، کتابت سال 1235هـ.ق.، شماره 4 در 71 صفحه، شماره 20 در 54 صفحه، شماره 51 در 54 صفحه، کتابت سال 1200هـ.ق.، شماره 12 در 35 صفحه، کتابت سال 1197هـ.ق.، شماره 16 در 118 صفحه و شماره 44 در 42 صفحه، کتابت سال 1247هـ.ق. موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» «ايران» به شماره 8/14171 در 24 برگ، کتابت سال 1239هـ.ق.، شماره 4/13961 در 180 برگ، شماره 1/3391 در 150 صفحه، کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 109 در 9 صفحه، کتابت سال 1299هـ.ق. و شماره 9/12004 در 148 برگ موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 3/6349، شماره 4/1845 در 148 برگ، کتابت سده 13هـ.ق. و شماره 2/2509 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي امام عصر (عج) شيراز» به شماره 2/277 در 85 برگ، کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي صدر بابل» به شماره 285 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابکده خصوصي رضا همراه» در «همدان» به شماره 2/41 کتابت سال 1258هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آخوند همدان» به شماره 2/832 کتابت سال 1239هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 1/6968 در 167 برگ، کتابت سال 1248هـ.ق.، شماره 6775، شماره 6777 و شماره 6929 در 116 برگ، کتابت سال 1247هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي نواب مشهد» به شماره 69 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکز احياي ميراث اسلامي» «قم» به شماره 1/281 در 28 برگ، کتابت سال 1229هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» «قم» به شماره 3059 کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي تبريز» به شماره 3/3428 در 26 برگ، کتابت سال 1260هـ.ق. و شماره 6617 موجود است.
10 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 1227/ع در 179 برگ، کتابت سال 1228هـ.ق.، شماره 2009/ع کتابت سال 1111هـ.ق.، شماره 695/ع در 29 برگ، کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 2486 در 115 برگ، کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 1003/5 در 111 برگ، کتابت سال 1238-1239هـ.ق.، شماره 1138/ع در 140 برگ، کتابت سال 1109هـ.ق.، شماره 2748/ف در 48 برگ، کتابت سال 1126هـ.ق.، شماره 2752/ف در 116 برگ، کتابت سال 1223هـ.ق.، شماره 2/363/ف در 105 برگ، کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 401/ف در 72 برگ، کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
6 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 1/1102 در 27 برگ، کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 1/2801 در 37 برگ، کتابت سال 1274هـ.ق.، شماره 2245 در 46 برگ، کتابت سال 1245هـ.ق.، شماره 1/2234 در 145 برگ، کتابت سال 968هـ.ق.، شماره 1/3900 در 172 برگ، کتابت سال 1272هـ.ق. و شماره 2/3832 در 39 برگ، شماره 1263هـ.ق. موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي ملي کراچي پاکستان» به شماره 2/1437 کتابت سال 1248، شماره 81، شماره 1431 کتابت سال 1268هـ.ق.، شماره 3/1135 کتابت سال 1241هـ.ق. و شماره 1433 کتابت سال 1248هـ.ق. موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اينديا آفيس» به شماره 2/2509، شماره 2407، شماره 2409، شماره 2/2413 و شماره 2408 موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي بادلين» به شماره 1653، شماره 1654، شماره 1655 و شماره 1656 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان حضرت عبدالعظيم (ع)» در «شهرري» به شماره 289 و شماره 2/184 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه تهران» به شماره 12/2896 موجود است.
حدود 100 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موسسه خاورشناسي فرهنگستان علوم روسيه» موجود است.
حدود 100 نسخه‌ي خطي در کتابخانه‌هاي «پاکستان» موجود است.
و نسخه‌هاي متعدد ديگري که شمردن آنها به درازا مي‌انجامد.
نسخه‌هاي چاپي:
رساله صرف مير بارها در «ايران» و ديگر کشورهاي اسلامي چاپ و متشر شده است. شايد نخستين چاپ سنگي آن به سال 1288هـ.ق در «لکهنو» باشد.
مير سيد شريف در علم منطق چند رساله مستقل نوشته است. دو رساله از اين مجموعه رساله‌ها با عنوان «الصغري في المنطق» و «الکبري في المنطق» به زبان فارسي است.
رساله الصغري شامل يک مقدمه که مباحثي چون تعريف، تصور، تصديق نظري، بديهي، فکر، معرف و حجت را در برمي‌گيرد. و دو فصل که در فصل اول، مباحث معرف: يعني کلي و جزئي، کليات خمس و اقسام تعريف آمده است.
در فصل دوم مباحث دليل، يعني اقسام قضيه، تعريف قياس اقتراني و استثنائي و تبيين اجزاي قياس و اشکال چهارگانه ذکر شده است.
اين رساله را پسر مير سيد شريف جرجاني، يعني «سيد شمس‌الدين محمد»، پس از مرگ پدرش، به زبان عربي ترجمه کرده و دو بخش پاياني با عنوان خاتمه و تذنيب با مباحث مناظره به آن اضافه کرده است.
«سيد شمس‌الدين محمد بن علي جرجاني»، اين رساله را «الدرة» ناميده است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 1780 و شماره 2/2307 در 77 برگ، کتابت سال 1316هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشکده‌ي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه فردوسي مشهد» به شماره 2/480 در 63 برگ، کتابت سال 1284هـ.ق.، شماره 3/477 در 3 برگ، شماره 1/1588 و شماره 3/506 در 146 برگ، کتابت سال 1113هـ.ق. موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 7(67) در 78 برگ، کتابت سال 1107هـ.ق.، شماره 7/66617 در 183 برگ، کتابت سال 1101هـ.ق.، شماره 4/914 در 4 برگ، شماره 1003/3 در 111 برگ، کتابت سال 1238-1239هـ.ق. و شماره 1759/ع در 163 برگ، کتابت سال 948هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 148 در 5 برگ، شماره 1111، کتابت سال 980هـ.ق. و شماره 13315، کتابت سال 1286هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستانه حضرت معصومه» سلام الله عليها به شماره 2/4: 12-6266 در 42 برگ، کتابت سال 1243هـ.ق. و شماره 1/4: 17-5940 در 75 برگ، کتابت سال 1181هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان حضرت احمد بن موسي (شاهچراغ)» «شيراز» به شماره 860 در 8 برگ موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 10363 در 13 برگ، کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 6/11388 در 4 برگ، کتابت سال 1131هـ.ق. و شماره 3/11509 در 6 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي گلپايگاني (ره)» به شماره 5/1403، کتابت سال 1107هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي رضويه‌ي قم» به شماره 6/91 در 112 برگ، کتابت سال 1215هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي نمازي خوي» به شماره 2/452 کتابت سال 1083هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 1/3279 در 87 برگ، کتابت سال 1266هـ.ق. موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 2/5932 در 70 برگ، کتابت سال 1091هـ.ق.، شماره 4/3372 در 144 صفحه، کتابت سال 1328-1352هـ.ق.، شماره 13/1918 در 256 برگ، شماره 14/640 و شماره 5/626، کتابت سال 901هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 6748، کتابت سال 1209 هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي معارف (دارالفنون)» به شماره 3/1225 در 15 برگ موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد جامع گوهر شاد» به شماره 3/1161 و 4/1152 در 4 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي رشت» به شماره 22 کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب قاهره» به شماره 1 در 2 برگ، کتابت سال 1028هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي اوقاف سليمانيه» به شماره 681-383 در 8 برگ، کتابت سال 1270هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي شستربيتي» به شماره 4796/5، کتابت سال 926هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي عکسي از نسخه‌ي کتابخانه‌ي شستربيتي در «کتابخانه‌ي دانشگاه کويت» به شماره 3293م.ک. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ندوة العلماي لکهنو» به شماره 5 در 6 صفحه موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله حکيم» در «نجف اشرف» به شماره 6/114 در 41 برگ، کتابت سال 1070هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي راجه محمودآباد لکهنو» به شماره 1/321 در 13 صفحه، کتابت سال 1272هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مولا داوود» در «سرگودها»، «بهلوال»، «نصيرآباد»، به شماره 4539 در 22 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مولانا محمد علي در اتک»، «مکه» «پاکستان» به شماره 4538 در 44 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. و شماره 4537 در 28 برگ، کتابت سال 1142هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي ملي کراچي پاکستان» به شماره 4536 (1161-1961)، کتابت سال 1126هـ.ق.، شماره 4541 در 15 صفحه، کتابت سال 1235هـ.ق.، شماره 4547 (7269) در 14 برگ، کتابت سده 14هـ.ق. و شماره 4543 (7733) در 8 برگ، کتابت سال 1267هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي گنج‌بخش اسلام‌آباد» «پاکستان» به شماره 4547 در 14 برگ، کتابت سده 14هـ.ق. و شماره 4545 در 4 برگ، کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي خيرپور» «پاکستان» به شماره 4544 در 16 برگ، کتابت سال 1286هـ.ق. و شماره 4542 در 6 برگ، کتابت سال 1256هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اينديا آفيس» به شماره 2181 و 2182 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
اين رساله دو بار در «لکهنو» به‌صورت چاپ سنگي منتشر گرديده است. بار نخست به سال 1843م. و بار دوم به سال 1264هـ.ق. همراه با «الکبري في المنطق» چاپ شده است.
در «ايران» نيز کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شوراي اسلامي و به تصحيح «علي اوجبي»، در سال 1379 اقدام به چاپ آن کرده است.
اين رساله شايد در علم «صوت و الحان» است. «محمد سخاوي» در «الضوء اللامع» آن را به مير سيد شريف جرجاني نسبت داده است.
مير سيد شريف رساله‌ي ديگري نيز به نام ادوار يا شرح علم ادوار دارد که در علم موسيقي است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
113. ظفر الاماني في مختصر الجرجاني
ظفر الاماني رساله‌ي مختصري است در موضوع اصطلاحات حديث.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
اين اثر به سال 1304هـ.ق. به‌صورت چاپ سنگي با مقدمه ابن‌صلاح در «هند» منتشر گرديده است.
114. العلم بالشيء من وجه و العلم بذلک الوجه
در اين رساله، مير سيد شريف جرجاني در خصوص مبحث «العلم بالشيء من وجه، العلم بذلک الوجه» سخن گفته است.
نسخه‌هاي خطي:
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 5/6415 در مجموعه‌اي 133 برگي، با عنوان «رسالة في تحقيق العلم بالشيء و العلم بالشي من وجه»، شماره 1646 و شماره 2/2485 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 7/5478، کتابت سده 12هـ.ق.، با عنوان «العلم بالوجه و العلم بالشيء من ذلک الوجه» و شماره 25/1918 (21/1918) در 255 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 2/2485 در مجموعه‌اي 301 برگي، کتابت سال 301 برگي، کتابت سال 931هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 6869 در 116 برگ، کتابت سال 1084هـ.ق.، شماره 880 در 181 برگ، کتابت سال 1292هـ.ق. و شماره 6543 در 207 برگ، کتابت سال 1083هـ.ق.، هر سه با عنوان «الفرق بين العلم بالشيء و بوجهه» موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه تهران» به شماره 14/3430، شماره 2/1407 و شماره 2/1773 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله را برخي تذکره‌نويسان مانند: «محمد لکهنوي» در «الفوائد البهية» و «محمد سخاوي» در «الضوء اللامع» به مير سيد شريف جرجاني نسبت داده‌اند.
يک نسخه‌ي خطي از «شرح عربي ادوار» «صفي‌الدين عبدالمومن بن يوسف خويي» يا «ارموي» متوفاي 693هـ.ق.، نگاشته‌ي 777هـ.ق.، در علم موسيقي، موجود است که به «شاه شجاع» تقديم شده است.
«هنري جورج فارمر»، استاد دانشگاه «گلاسکو»ي «انگلستان» و دانشگاه «قاهره»، موسيقي‌شناس انواع موسيقي خاورميانه، اين شرح را متعلق به مير سيد شريف جرجاني دانسته است. اما «نويباور» اين ادعا را رد کرده و اثر ياد شده را متعلق به جرجاني نمي‌داند. بلکه نگاشته‌ي فردي به نام «مبارکشاه» مي‌داند.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
116. العوامل في النحو (مائة عامل في النحو)
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
117. الفرق بين الغرض و الغاية و الفائدة
رساله بسيار مختصر در يک صفحه است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشکده‌ي ادبيات اصفهان» به شماره 6/1046 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه تهران» به شماره 2508 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 1216 و شماره 7453 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در«کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 239 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهريه» «دمشق» به شماره 6561 در مجموعه‌اي ظاهراٌ 61 برگي و شماره 1/5675 در 1 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مير سيد شريف در موضوع قدر رساله‌ي بسيار مختصري به زبان عربي نوشته و در مسايل مربوط به جبر و اختيار بحث کرده است. برخي اين رساله را با رساله «الجبر و الاختيار» وي يکي دانسته‌اند.
او در رساله‌ي خود با استناد به آيات قرآني، افعال و اعمال بندگان را از نظر آراي مختلف نقد و در نهايت نظر خود را بيان کرده است.
«سيد محمدعلي روضاتي» معتقد است که «ملاصدرا» در «رساله جبر و تفويض» و «خلق الاعمال»، از «رساله قدر» مير سيد شريف بهره برده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 4660 در 196 برگ، کتابت سال 1257هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 13/2114 در 130 برگ، کتابت سال 1072هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 3/110 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
119. رساله قضا و قدر (جبر و اختيار)، (مسئله معضله)
اين رساله مانند رساله قدر، در مباحث جبر و اختيار سخن مي‌گويد. ليکن به زبان فارسي است. برخي اين رساله را با رساله‌ي «القدر» به عربي و رساله «الجبر و الاختيار» يکي دانسته‌اند.
«منزوي» و «آقابزرگ» از اين رساله گزارش داده‌اند.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 28/5180، کتابت سال 1069هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي ديگر در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» با عنوان «مسئله معضله» به شماره 6594 موجود است. مسئله معضله همان رساله‌ي الجبر و الاختيار است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 8371 به زبان عربي موجود است.
اين احتمال وجود دارد که اين نسخه غير از نسخه‌هاي پيشين و رساله‌ي ديگري از مير سيد شريف است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله را نيز مير سيد شريف جرجاني در علم منطق نوشته است. پسرش «شمس‌الدين سيد محمد بن علي جرجاني» اين را نيز به عربي ترجمه کرده و «الغرة» ناميده است.
نسخه‌هاي خطي:
13 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 1780 در 9 برگ، کتابت سال 1243هـ.ق.، شماره 1/2911 در 140 برگ، کتابت سال 1263هـ.ق.، شماره 1/3000 در 121 برگ، شماره 6/1444 در 171 برگ، کتابت سال 846هـ.ق.، شماره 3/2340 در 202 برگ، کتابت سال 1224هـ.ق.، شماره 1/5826 در 69 برگ، کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 1/6369، شماره 2/2694، شماره 2/2459 (2/3459) در 133 برگ، کتابت سال 1215هـ.ق.، شماره 2/735 در 40 برگ، شماره 1/2962 در 126 برگ، کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 4/6093، شماره 6/805 در 186 برگ، کتابت سال 1292هـ.ق. موجود است.
34 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 153 در 18 برگ، شماره 154 در 24 برگ، شماره 155 در 13 برگ، شماره 1118 کتابت سال 1073هـ.ق.، شماره 14572 کتابت سال 1092، شماره 14473 کتابت سال 1097هـ.ق.، شماره 1117 کتابت سال 1116هـ.ق.، شماره 13703 کتابت سال 1176هـ.ق.، شماره 9619 کتابت سال 1221هـ.ق.، شماره 1116 کتابت سال 1224هـ.ق.، شماره 12664 کتابت سال 1228هـ.ق.، شماره 10628 کتابت سال 1229هـ.ق.، شماره 1042 کتابت سال 1233هـ.ق.، شماره 13363 کتابت سال 1239هـ.ق.، شماره 14795 کتابت سال 1234هـ.ق.، شماره 1196 در 26 برگ، کتابت سال 1242هـ.ق.، شماره 7303 کتابت سال 1258هـ.ق.، شماره 14600 کتابت سال 1255هـ.ق.، شماره 14570 کتابت سال 1256هـ.ق.، شماره 10070 کتابت سال 1260هـ.ق.، شماره 13675 کتابت سال 1260هـ.ق.، شماره 14557 کتابت سال 1274هـ.ق.، شماره 14904، شماره 1194 در 12 برگ، شماره 8898، شماره 13289، شماره 13622، شماره 1195 در 15 برگ، شماره 11703، شماره 15218 کتابت سال 1241هـ.ق.، شماره 15216، شماره 2/2694 در 85 برگ، شماره 5/1127 و شماره 15177 موجود است.
8 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستانه حضرت معصومه» سلام الله عليها به شماره 2/4: 130-5836 در 85 برگ، شماره 2/4: 14-5940 در 75 برگ، کتابت سال 1181هـ.ق.، شماره 4: 34-6391 در 25 برگ، کتابت سال 1284هـ.ق.، شماره 4/6178 در 113 برگ، کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 1/4: 12-6266 در 42 برگ، کتابت سال 1243هـ.ق.، شماره 2/226 در 39 برگ، شماره 3/688 در 43 برگ و شماره 2/494 در 197 برگ، کتابت سال 1235هـ.ق. موجود است.
15 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» 522، شماره 523، شماره 715 در 143 برگ، شماره 986 در 150 برگ، کتابت سال 1100هـ.ق.، شماره 2644 در 256 برگ، شماره 2756 در 123 برگ، کتابت سال 1267هـ.ق.، شماره 9211 در 88 برگ، شماره 10363 در 13 برگ، کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 10436 در 184 برگ، کتابت سال 1230هـ.ق.، شماره 7298 در 184 برگ، کتابت سال 1273هـ.ق.، شماره 4/11319 در 10 برگ، کتابت سال 1292هـ.ق.، با مقداري تغييرات در کلمات و متن، تحت عنوان «تقريرات کبري»، شماره 7/11367 در 9 برگ، کتابت سال 1245هـ.ق.، شماره 6/11539 در 19 برگ، کتابت سال 1286هـ.ق.، شماره 4959 و شماره 5290 موجود است.
9 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي گلپايگاني (ره)» به شماره 2/2214، شماره 2/959 کتابت سال 1281هـ.ق.، شماره 1/1135 کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 2/1291 کتابت سال 1079-1082هـ.ق.، شماره 2/605، شماره 1/1034 کتابت سال 1242هـ.ق.، شماره 2/1096، شماره 4/1403 کتابت سال 1107-1108هـ.ق. و شماره 5/1388 کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان حضرت احمد بن موسي (شاهچراغ) شيراز» به شماره 89 در 14 برگ، کتابت سال 1222هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله فاضل خوانساري (ره)» به شماره 1/456 در 72 برگ، کتابت سال 1077هـ.ق. و شماره 2/458 در 149 برگ، کتابت سال 1253هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي بروسه ترکيه» به شماره 1/1361 در 12 برگ موجود است.
7 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد جامع گوهر شاد» به شماره 4/602 در 94 برگ، کتابت سال 1244هـ.ق.، شماره 1/1095 در 12 برگ، شماره 1/1161، شماره 1/1159 در 18 برگ، شماره 1/1085 در 30 برگ، شماره 1/1581 کتابت سده 13هـ.ق. و شماره 3/1581 کتابت 13هـ.ق.، موجود است. نسخه‌ي اخير با عنوان «الدرة» و به زبان عربي که به احتمال زياد همان ترجمه «الصغري في المنطق» توسط پسر نويسنده است، با نام «الکبري» معرفي شده است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب قاهره» به شماره 1 در 12 برگ، شماره 1028هـ.ق.، شماره 19 در 14 برگ، شماره 6 در 16 برگ، شماره 771 در 23 برگ، کتابت سال 1280هـ.ق. و شماره 955 در 16 برگ، کتابت سال 871هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشکده‌ي ادبيات دانشگاه تهران» به شماره 5/188 و شماره 1/294 کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه فردوسي مشهد» به شماره 2/506 در 146 برگ، کتابت سال 1113هـ.ق.، شماره 2/545 کتابت سال 999هـ.ق.، شماره 1/532 در 36 برگ، کتابت سال 1260هـ.ق.، شماره 4/477 در 19 برگ، کتابت سال 964هـ.ق. و شماره 2/1588 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي حقوق و علوم سياسي اقتصادي» «تهران» به شماره 268 در 23 برگ، کتابت سال 1268هـ.ق. موجود است.
6 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دايرةالمعارف بزرگ اسلامي تهران» به شماره 3/66685 در 148 برگ، کتابت سال 1270هـ.ق.، شماره 230 در 56 برگ، با عنوان «شرح کبري»، شماره (3)368 در 9 برگ، کتابت سال 1270هـ.ق.، شماره 2/66746 در 120 برگ، کتابت سال 1280هـ.ق.، شماره 66617 در 183 برگ، کتابت سال 1101هـ.ق. و شماره (2) 450 در 14 برگ، کتابت سال 1280هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي راجه محمودآباد لکهنو» به شماره 2/321 در 46 صفحه، کتابت سال 1272هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي رضا رامپور» «پاکستان» به شماره 8631م. در 20 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي فرهنگ و هنر مشهد» به شماره ب – 40 در 24 صفحه موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي معارف (دارالفنون)» به شماره 3/2975 در 14 برگ، شماره 4/2587 در 14 برگ و شماره 4/1225 در 2 برگ، کتابت سال 1290هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه تهران» به شماره 414 در 98 برگ، 1/1398 در 55 برگ و شماره 1/1420 در 144 برگ موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي انستيتو تاريخ، باستان‌شناسي و مردم شناسي مرکز علمي داغستان (فرهنگستان علوم روسيه)» به شماره 919 در 13 برگ، کتابت سال 1092هـ.ق. و شماره 2767 در 20 برگ، کتابت سال 1286هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ندوة العلماي لکهنو» به شماره 6 در 18 صفحه و شماره 1258 در 170 برگ، موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي نوربخش خانقاه نعمت‌اللهي» به شماره 1/505 در 116 صفحه و شماره 1/597 در 200 صفحه موجود است.
18 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 2/2010 در 124 برگ، شماره 6/1300 در 108 برگ، کتابت سال 1224هـ.ق.، شماره 7/1044 در 14 برگ، کتابت سال 1265هـ.ق.، شماره 1/1394 در 18 برگ، کتابت سال 1270-1272هـ.ق.، شماره 1475 در 50 برگ، کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 2/1356 در 10 برگ، کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 1/2105 در 123 برگ، کتابت سال 1104-1133هـ.ق.، شماره 6/2676 در 99 برگ، کتابت سال 1207هـ.ق.، شماره 2/2669 در 53 برگ، شماره 5/2437 در 257 برگ، کتابت سال 1244هـ.ق.، شماره 2/2541 در 76 برگ، کتابت سال 1223هـ.ق.، شماره 1/2784 در 85 برگ، کتابت سال 1294-1297هـ.ق.، شماره 3/2484 در 143 برگ، کتابت سال 1222هـ.ق.، شماره 4/3431 در 143 برگ، کتابت سال 1263هـ.ق.، شماره 2/3633 در 139 برگ، شماره 1/3308 در 80 برگ، کتابت سال 1236-1240هـ.ق.، شماره 3/3139 در 98 برگ، کتابت سال 1250-1258هـ.ق.، شماره 2/3279 در 87 برگ، کتابت سال 1266هـ.ق. و شماره 3/3449 در 107 برگ، کتابت سال 1245هـ.ق. موجود است.
12 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 2/5620 در 188 برگ، کتابت سال 1246هـ.ق.، شماره 2/2895 در 166 برگ، کتابت سال 1264هـ.ق.، شماره 2/2770 در 250 برگ، کتابت سال 1222هـ.ق.، شماره 328 در 191 برگ، کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 626 در 208 برگ، شماره 4/3165 در 118 صفحه، کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 2/316 در 63 برگ، کتابت سال 1277هـ.ق.، شماره 1940 در 132 برگ، شماره 1942 در 376 صفحه، شماره 2102/ف در 117 صفحه، شماره 2/84 و شماره 3/5932 در 70 صفحه، کتابت سال 1091هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي امام عصر (عج) شيراز» به شماره 2/276 کتابت سال 1275هـ.ق. موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي نمازي خوي» به شماره 1/757 کتابت سال 1253هـ.ق.، شماره 1/407 کتابت سال 1245هـ.ق.، شماره 2/366، شماره 2/561 کتابت سال 1243هـ.ق. و شماره 1/452 کتابت سال 1082هـ.ق. موجود است.
6 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکز احياي ميراث اسلامي» «قم» به شماره 1/4 در 2 برگ، کتابت سال 1305هـ.ق.، شماره 2/280 در 9 برگ، شماره 4/263 در 1 برگ، شماره 3/330 در 14 برگ، کتابت سال 1245هـ.ق.1/361 در 14 برگ، کتابت سال 1242هـ.ق. و شماره 2/364 در 10 برگ، کتابت سال 1085هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي شستربيتي» به شماره 4796/5 کتابت سال 926هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي عکسي از نسخه‌ي «کتابخانه‌ي شستربيتي» در «کتابخانه‌ي دانشگاه کويت» به شماره 3293م.ک. موجود است.
6 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي خاتم الانبيا (ص) (صدر) بابل» به شماره 1/228، شماره 3/261، شماره 1/186، شماره 2/186، شماره 5/186 و شماره 2/234 کتابت سال 1242هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابکده خصوصي بحرالفضائل» «همدان» به شماره 2/7 در 125 برگ، کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي کشمير» به شماره 426 در 119 برگ موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آخوند همدان» به شماره 1/235 کتابت سال 1189هـ.ق.، شماره 1/138، شماره 1/1504 و شماره 2/4799 (1/4899) کتابت سال 1200هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آيت‌الله العظمي خوئي (ره)» به شماره 2/112 کتابت سال 1257هـ.ق.، شماره 2/135 در 12 صفحه، کتابت سال 1233هـ.ق. و شماره 1/127 در 20 صفحه، کتابت سال 1203هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي رضويه» به شماره 5/91 در 112 برگ، کتابت سال 1215هـ.ق. موجود است.
10 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 6713 کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 6748 کتابت سال 1209هـ.ق.، شماره 3029 در 42 برگ، کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 6650 کتابت سال 1229هـ.ق.، شماره 7112، شماره 6681 کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 6680 در 91 برگ، کتابت سال 983هـ.ق.، شماره 534 در 54 برگ، کتابت سال 1261هـ.ق.، شماره 6682 در 49 برگ، کتابت سده 10هـ.ق. و شماره 6923 در 70 برگ، کتابت سال 1224هـ.ق. موجود است.
13 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي فيضيه» «قم» به شماره 2/796، شماره 2/885 کتابت سال 1262هـ.ق.، شماره 1296، شماره 4/947 کتابت سال 1264هـ.ق.، شماره 1/1408 کتابت سال 1109-1110هـ.ق.، شماره 3/813، شماره 4/1408 کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 1/1713 کتابت سال 1236-1238هـ.ق.، شماره 1/1128 کتابت سال 1262-1263هـ.ق.، شماره 3/1109، شماره 2/892 کتابت سال 1242-1244هـ.ق.، شماره 2/2014 در 24 برگ، کتابت سال 1254هـ.ق. و شماره 1717 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي مروي تهران» به شماره 2/508 موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي ميرزا جعفر» در صحن عتيق «مشهد» به شماره 1/175 کتابت سال 1259هـ.ق.، شماره 1/176 و شماره 2/95 کتابت سال 1222هـ.ق. موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي نواب مشهد» به شماره 41، شماره 2/246، شماره 1/105 کتابت سال 1096هـ.ق.، شماره 1/67 کتابت سده 14هـ.ق. و شماره 2/66 کتابت سال 1144هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي رشت» به شماره 183ک. کتابت سال 1217هـ.ق. موجود است.
6 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» «قم» به شماره 3916 کتابت سال 1278هـ.ق.، شماره 3868 کتابت سال 1259هـ.ق.، شماره 3885 کتابت سال 1038هـ.ق.، شماره 2802 کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 3368 کتابت سده 13هـ.ق. و شماره 890 کتابت سال 1230هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي تبريز» به شماره 5/2721 در 15 برگ، کتابت سال 1284هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي فارس» به شماره 3/51/891-ح.ق. در 12 برگ موجود است.
10 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 1759/ع در 163 برگ، کتابت سال 948هـ.ق.، شماره 1653/ع در 182 برگ، کتابت سال 1256-1277هـ.ق.، شماره 2111/ع کتابت شايد سال 896هـ.ق.، شماره 802/ف در 192 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 661/ف در 26 برگ، کتابت سال 1206هـ.ق.، شماره 2458/ع در 117 برگ، کتابت سال 1263هـ.ق.، شماره 1003/4 در 111 برگ، کتابت سال 1238-1239هـ.ق.، شماره 1102/ف در 105 برگ، کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 2748/ف در 48 برگ، کتابت سال 1126هـ.ق. و شماره 2746/ف در 103 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي اينديا آفيس» به شماره 2180 و شماره 2699 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي کراچي پاکستان» به شماره 2/1167 موجود است.
بيش از 20 نسخه‌ي خطي در کتابخانه‌هاي مختلف «پاکستان» وجود دارد که آنها را مي‌توان در فهرست مشترک نسخه‌هاي خطي «پاکستان» مشاهده کرد.
نسخه‌هاي چاپي:
کتاب «الکبري في المنطق» نخست به‌صورت چاپ سنگي در «لکهنو» به سال 1264هـ.ق. منتشر گرديد. هم‌چنين بار ديگر در «لکهنو» به سال 1844م. چاپ شد.
در «ايران» به سال 1344ش. و در «اصفهان» به همت «سيد احمد روضاتي» همراه با «فوائد منطقي: شرح کتاب کبري» چاپ گرديد.
121. کلمة التوحيد (رساله در کلمة لااله الا الله)
اين رساله مختصر نيز به مير سيد شريف جرجاني منسوب است. شايان ذکر است که آثاري با عنوان «کلمة التوحيد» يا «شرح کلمة التوحيد» و امثال آن، توسط برخي ديگر از بزرگان «استرآباد» و «جرجان» نگاشته شده است که به برخي از آنها در ذيل مدخل مربوط اشاره خواهد شد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالعلوم الاسلامية پيشاور پاکستان» به شماره ش.1821 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
122. المباحث الوجودية في المقاصد الاصولية
با توجه به آغاز و انجام و محتواي اين رساله، به‌نظر نمي‌رسد همان رساله «الوجوديه» يا «مراتب الوجود» باشد. لذا آن را بطور مستقل آورديم.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 7/11/25 در 73 برگ، کتابت سال 1211هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله، کتابي است به زبان عربي در موضوع منطق که ظاهراً مير سيد شريف آن را در آموزش منطق نوشته است. به عبارت ديگر حاشيه يا شرح بر کتاب‌هاي منطقي نيست.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي رفاعه رافع الطهطاوي» به شماره 32 در 23 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
کتابچه‌ي کوچکي است در باب مبدأ و معاد. رساله‌ي مبدأ و معاد به زبان فارسي نوشته شده است. نسخه‌هاي اندکي از آن در کتابخانه‌ها موجود است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 9596 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 2/2381 و شماره 1061 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 2059/ف در 70 برگ، کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
125. المختصر لمعرفة علم الحديث
به احتمال زياد همان رساله «المختصر في اصول علم الحديث» است. به ذيل آن مراجعه شود.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي با عنوان فوق در «کتابخانه‌ي ندوة العلماي لکهنو» به شماره 464 در 12 برگ، کتابت سال 1267هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ گزارشي از نسخ خطي آن در دست نيست.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
127. مسائل علوم ثلاثه (امهات مسائل ثلاثه)
مير سيد شريف اين رساله را به زبان فارسي و در بيان مسائل سه علم به ترتيب: علم کلام، علم فقه و علم اصول فقه نوشته است.
گفته مي‌شود وي اين رساله را براي يکي از امراي عصر خود نگاشت. اما نام آن امير مشخص نگرديده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران» به شماره 4/307 در 96 برگ، کتابت سده 10 يا 11هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي ملي کراچي پاکستان» به شماره 6/31 در 10 صفحه، کتابت سال 1081هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
128. المصباح في شرح مفتاح العلوم
«مفتاح العلوم» يکي از بهترين کتاب‌هاي درسي در علم معاني بيان است. نويسنده‌ي آن «سراج‌الدين ابويعقوب يوسف بن ابوبکر سکاکي» متوفاي 626هـ.ق. است؛ به دليل اهميت اين کتاب، بسياري از دانشمندان اسلامي برآن شروح و حواشي نگاشته‌اند.
از جمله شروح «مفتاح العلوم»، شرح «قطب‌الدين محمود بن مسعود بن مصلح شيرازي» متوفاي 710هـ.ق.، شرح «سعدالدين تفتازاني» متوفاي 791هـ.ق.، شرح «مير سيد شريف جرجاني» موسوم به «المصباح» که در 803هـ.ق. در «سمرقند» به اتمام رسيده، مي‌توان نام برد.
به گفته‌ي «قاضي نورالله شوشتري»، نويسنده (مير سيد شريف) در اين اثر از ناخشنودي خود از سفر به «سمرقند» ياد کرده است.
مير سيد شريف جرجاني در آغاز اين کتاب چنين گفته است: «هميشه سر آن داشتم که به شرح مفتاح‌العلوم سکاکي بپردازم ولي فرصت به دست نمي‌آمد تا اينکه به ماوراءالنهر افتادم و همگان ديدم که از کتاب سکاکي شروحي به دست دارند که جروحي بيش نيست. پس بر آن شدم که اين کتاب را در قسم سوم کتاب مفتاح العلوم، به کتابت آورم که حاوي بحث در دو علم معاني و بيان باشد»
شرح مير سيد شريف بيش از شروح ديگر آن، مورد توجه دانش‌جويان و دانش‌پژوهان قرار گرفته است. چنانکه بسياري از علما، خصوصاٌ علماي ترک، بر آن حاشيه‌ها نگاشته‌اند. برخي از اين حواشي عبارت‌اند از:
حاشيه‌ي «شمس‌الدين محمد بن حمزه فناري» متوفاي 34هـ.ق.، حاشيه‌ي «مولي علاءالدين علي بن محمد» متوفاي 871هـ.ق.، حاشيه‌ي «مولي لطف‌الله بن حسن توقاقي» متوفاي 900هـ.ق.، حاشيه‌ي «مولي يوسف‌الحميدي» معروف به «شيخ سنان» متوفاي 911هـ.ق.، حاشيه‌ي «محيي‌الدين محمد بن حسن سامسوني» متوفاي 919هـ.ق.، حاشيه‌ي «مولي سعدي بن تاجي» متوفاي 922هـ.ق.، حاشيه‌ي «قطب‌الدين مرزيفوني» متوفاي 935هـ.ق.، حاشيه‌ي «مولي احمد بن مصطفي» معروف به «طاش‌کبري» متوفاي 962هـ.ق.، حاشيه‌ي «مولي صالح بن قاضي جلال» متوفاي 973هـ.ق.، حاشيه‌ي «مولي عبدالرحمن بن صاحبلي امير» معروف به «علم‌شاه» متوفاي 987هـ.ق.، حاشيه‌ي «مولي احمد بن محمود» معروف به «قاضي‌زاده مفتي» متوفاي 988هـ.ق.، حاشيه‌ي «مولي محمد بن صاري» متوفاي 990هـ.ق.، حاشيه‌ي «زکريا بن بيرام انقروي» متوفاي 1001هـ.ق.، حاشيه‌ي «مولي شمس‌الدين احمد بن سليمان بن کمال پاشا رومي حنفي» متوفاي 940هـ.ق.، حاشيه‌ي «مولي محيي‌الدين بن علاءالدين علي فناري» متوفاي 954هـ.ق.، حاشيه‌ي «محمد بن سنان‌الدين يوسف» متوفاي 912هـ.ق.، حاشيه‌ي «محمد بن موسي بسنوي» مشهور به «غلامک» متوفاي 1045هـ.ق. حاشيه‌ي «نظام‌الدين عثمان» معروف به «مولي‌زاده خطايي (ختايي)» و حاشيه‌ي «مولي مصطفي بن سليمان بالي‌زاده» متوفاي 1069هـ.ق.
اين‌همه حاشيه و شرح بر شرح مفتاح‌العلوم مير سيد شريف جرجاني، حکايت از اهميت آن نزد علماي ادب و کتاب درسي بودن آن دارد.
نسخه‌هاي خطي:
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 4062 در 318 برگ، کتابت سال 830 يا 803هـ.ق. (احتمالاً 830هـ.ق. صحيح است)، شماره 4018 در 261 برگ، کتابت سال 839هـ.ق.، شماره 4019 کتابت سال 1099هـ.ق.، شماره 1133 کتابت سده 11هـ.ق.، از مجموعه اهدايي رهبر معظم انقلاب و شماره 4017 موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه» سلام الله عليها به شماره 3/619 در 141 برگ، کتابت سده 10هـ.ق. و شماره 554 در 456 برگ، کتابت سال 1000هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 8418 در 381 برگ، شماره 10072 در 200 برگ، کتابت سده 10هـ.ق.، شماره 2634 در 311 برگ و شماره 2983 در 244 برگ، کتابت سال 853هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي گلپايگاني (ره)» به شماره 619 کتابت سال 803 يا 804هـ.ق. موجود است.
گفتني است، اگر تاريخ کتابت اين نسخه به سال 803 يا 804هـ.ق. صحت داشته باشد، يکي از دو نسخه‌ي قديمي و در واقع زمان تاليف کتاب و به احتمال قوي به خط مير سيد شريف جرجاني يا استنساخ از خط اوست.
دومين نسخه‌ي قديمي، در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» است که در جاي خود بدان اشاره خواهد شد.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي الحجيات» وابسته به «کتابخانه‌ي اوقاف موصل» به شماره 5/15 در 267 برگ، کتابت سال 1027هـ.ق. موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران» به شماره 202 در 240 برگ، کتابت سال 1299هـ.ق.، شماره 1381 کتابت سال 858هـ.ق. و شماره 286 در 288 برگ، کتابت سال 804هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه فردوسي مشهد» به شماره 1454 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي حقوق و علوم سياسي اقتصادي تهران» به شماره 107 در 424 برگ، کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 2060 در 211 برگ، کتابت سال 819هـ.ق.، شماره 1537 در 245 برگ، کتابت سال 860هـ.ق. و شماره 6604 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي جامعة ام‌القري» به شماره 1773 در 148 برگ موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهريه» «دمشق» به شماره 8229 در 219 برگ، کتابت سال 830هـ.ق.، شماره 134 در 262 برگ و شماره 7726 در 202 برگ، کتابت سال 994هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الوطنيه» «تونس» به شماره 122 در 217 برگ، کتابت سال 989هـ.ق. و شماره 145 در 263 برگ، کتابت سال 1026هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف بغداد» به شماره 1645 در 135 برگ، کتابت سال 900هـ.ق. و شماره 1670 در 216 برگ، کتابت سال 856هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکز ملک فيصل» «عربستان» به شماره 2477 در 246 برگ، کتابت سال 821هـ.ق. و شماره 2479 در 306 برگ، کتابت سال 901هـ.ق. موجود است.
6 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي احمديه عبدالحفيظ منصور» «تونس» به شماره 4310 در 187 برگ، شماره 7694 کتابت سال 957هـ.ق.، شماره 4312 در 131 برگ، کتابت سال 863هـ.ق.، شماره 6505 در 182 برگ، کتابت سال 871هـ.ق.، شماره 4311 در 287 برگ و شماره 4309 در 236 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 7/13 در 188 برگ موجود است.
9 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي بغداد» به شماره 394 در 416 برگ، کتابت سال 860هـ.ق.، شماره 145 در 280 برگ، کتابت سال 812هـ.ق.، شماره 2530 در 318 برگ، کتابت سال 832هـ.ق.، شماره 3091 در 198 برگ، شماره 2837 در 586 برگ، شماره 2448 در 156 برگ، شماره 774 در 358 برگ و شماره 1513 در 404 برگ، کتابت سال 875هـ.ق. موجود است.
10 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» «ايران» به شماره 1106 در 124 برگ، کتابت سال 821هـ.ق.، شماره 320 در 203 برگ، کتابت سال 827هـ.ق.، شماره 3081 در 536 صفحه، کتابت سال 1292هـ.ق.، شماره 7289 در 190 برگ، شماره 7087 در 196 برگ،351/ع در 319 برگ، کتابت سال 950هـ.ق.، شماره 5982 در 160 برگ، کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 5861 در 166 صفحه، کتابت سده 13هـ.ق.، شماره 3/14034 در 291 برگ، کتابت سال 839هـ.ق. و شماره 193 در 203 برگ، کتابت سال 827هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 6998 در 155 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي فاضليه» به شماره 27 در 156 برگ و شماره 38 در 299 برگ، کتابت سال 842هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي فيضيه» «قم» به شماره 520 در 210 برگ، کتابت سده 10هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي مروي تهران» به شماره 867 کتابت سال 1321هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مخطوطات مجتمع عراقي» به شماره ت‌ف/421 در 140 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي پاريس» به شماره 4419 موجود است.
7 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 2326/ع در 368 برگ، کتابت سال 990هـ.ق.، شماره 3027/ع در 233 برگ، کتابت سده 10هـ.ق.، شماره 779/ع در 256 برگ، کتابت سال 827هـ.ق.، شماره 504/ع در 227 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 1293/ع در 197 برگ، کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 1406/ع در 163 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. و شماره 351/ع کتابت سال 803هـ.ق. که گويا قديمي‌ترين نسخه‌ي اين اثر و شايد به خط مولف، موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ندوة العلماي لکهنو» به شماره 1580 در 480 صفحه موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 98 در 268 برگ، کتابت سده 10هـ.ق. و شماره 3034 در 354 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي پرينستون» به شماره B172 موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله با عنوان فوق، به تشخيص فهرست‌نويس خطي آن، غير از رساله‌هاي مير سيد شريف در شرح و حاشيه بر «مفتاح العلوم»، يا ديگر کتب در موضوع معاني و بيان است. عبارتي که فهرست‌نويس دارد چنين است:
«هر چند شرحي بر «مفتاح العلوم سکاکي» به ويژه بخش بلاغت و نيز کتابچه‌هايي در دانش‌هاي ادبي آن روز از وي در دست هست، ولي در منابع در دسترس، از اين کار او نشاني به دست نيامد.»
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي گنج‌بخش اسلام‌آباد» «پاکستان» به شماره 2365 در 20 صفحه، کتابت سال 1126هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
130. مقاليد العلوم في الحدود و الرسوم
اين رساله مير سيد شريف نيز مانند کتاب «التعريفاتش»، نوعي دايرةالمعارف و فرهنگ محسوب مي‌گردد.
زيرا وي در مقاليد العلوم، به تعريف اصطلاحات و مدخل‌هاي علمي 21 علم پرداخته است.
او پيبش از شروع کتاب، طي مقدمه‌اي به بحث از اهميت فهم اصطلاحات علمي همت گماشته و توضيح مي‌دهد: اصطلاحات علمي در علوم مختلف، معاني متفاوتي دارند.
اين‌گونه نيست که تعريف از يک اصطلاح در يک شاخه از علوم مانند تعريف آن در شاخه‌ي ديگر باشد.
او مطالب کتاب را از زبان استادان و يا از متون کتاب‌ها برگرفته است.
مير سيد شريف اين رساله را به «شاه شجاع» تقديم کرده است.
فصل هفدهم اين رساله در علم موسيقي و در تعريف اصطلاحات اين علم است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي ملي بريتانيا» به شماره 3143or موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
131. مقالي در فايده و غايت فعل
فهرست‌نويسان، موضوع اين رساله عربي را ادعيه نوشته‌اند. اما نمي‌توان ادعيه به معنايي که ما در ذهن داريم از اين رساله انتظار داشت.
اين رساله در غايت و نتيجه‌ي فعل و عمل است. همان گونه که از نامش پيداست، در اينکه هدف هر انساني از انجام دادن کاري، رسيدن به هدف خاصي است و يا بايد باشد و چگونه بايد باشد، بحث مي‌کند.
آغاز رساله چنين است:
«بعد البسمله: اذا ترتب علي فعل اثر فذلک الاثر من حيث انه نتيجة لذلک الفعل و...»
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه فردوسي مشهد» به شماره 2/1850 در 88 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسة جامع النبي الشيث» وابسته به «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 2/6/19 در 181 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
نحو مير نيز رساله‌اي از مير سيد شريف جرجاني است که در زمره‌ي کتاب‌هاي درسي حوزه‌هاي علميه اسلامي قرار دارد.
مير سيد شريف اين رساله را نيز مانند «صرف مير»، به زبان فارسي و روان نوشته است.
جرجاني رساله‌ي نحو را در سه بخش تصنيف کرده است. بخش نخست در حروف عامله است. بخش دوم در عمل افعال بحث مي‌کند. اما بخش سوم در مبحث اسامي است که آنها را نيز اسامي عامله ناميده است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 10343 و شماره 11420 کتابت سال 1111هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ندوة العلماي لکهنو» به شماره 6 در 28 صفحه و شماره 9 در 46 صفحه، کتابت سال 1255هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه پيشاور پاکستان» به شماره 197 در 21 صفحه، کتابت سال 1091هـ.ق. موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي ملي کراچي پاکستان» به شماره 1462 کتابت سال 1255هـ.ق، شماره 5/430 کتابت سال 1262هـ.ق.، شماره 26/909 کتابت سال 1247هـ.ق. و شماره 1464 در 26 صفحه موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي گنج‌بخش اسلام‌آباد» «پاکستان» به شماره 5746 در 44 صفحه، کتابت سال 1269هـ.ق.، شماره 6292 در 37 برگ، کتابت سال 1241هـ.ق. و شماره 4992 در 51 صفحه، کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي راجه محمودآباد لکهنو» به شماره 3/447 در 40 صفحه، کتابت سال 1255هـ.ق. موجود است.
ده‌ها نسخه‌ي خطي ديگر در کتابخانه‌هاي «پاکستان» مي‌توان به دست آورد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
134. نسبت البصير الي مدرکاتها (المرآتية)
مير سيد شريف جرجاني، در اين رساله‌ي کوچک، در رابطه‌ي ميان عقل و آنچه چشم درک مي‌کند، بحث کرده است.
به عبارت ديگر، نسبت درک بصيرت و عقل با خود عقل مورد توجه قرار دارد.
به همين جهت مير سيد شريف در همان ابتداي رساله مي‌فرمايد: «نسبت عقل به آنچه درک مي‌کند، مانند نسبت چشم به محسوسات است»
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 6636 در 118 برگ، کتابت سال 922هـ.ق. و شماره 2/12388 در 2 برگ با عنوان «الرسالة المرآتية» موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 104 و 73:28، شماره 2/23/24 در 72 برگ و شماره 4/68/24 در 142 برگ با عنوان «الرسالة المرآتية» موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مخطوطات» «استانبول» به شماره 16/10 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران» به شماره 313 وجود دارد که نويسنده آن را ناشناخته گزارش کرده و عنوانش را «رساله در نسبت بصير به مدرکاتش» اعلام کرده‌اند.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف بغداد» به شماره 2/13854 در 2 برگ، شماره 7/13782 در 2 برگ و شماره 5280 در 4 برگ، کتابت سال 1266هـ.ق.، هر سه نسخه با عنوان «رسالة في الحکمة (المرآتية)» موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مرحوم «احمد گلچين معاني»، در دفتر پنجم نسخه‌هاي خطي،رساله‌اي با عنوان «نصيحت نامه» به مير سيد شريف جرجاني نسبت داده است.
به گزارش وي، يک نسخه‌ي خطي از اين رساله در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 14/2386 موجود است.
ليکن گفته مي‌شود، امروزه اين شماره تغيير يافته و متعلق به نسخه‌ي ديگري است و مسؤولان «کتابخانه‌ي مجلس»، از وجود آن نسخه اظهار بي‌اطلاعي مي‌کنند.
مرحوم «دانش‌پژوه» نيز در نشريه «دانشگاه تهران» به اين نسخه اشاره کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 14/2386 گزارش شده است. ليکن در حال حاضر وجود ندارد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
136. الوجودية (رسالة في الموجودات و مراتب‌ها)، (مراتب الموجودات)
مير سيد شريف جرجاني در اين رساله از مراتب وجود سخن گفته است. اما بيشتر اشياي نوراني را مورد توجه قرار داده و آنها را از نظر نورانيت در سه مرتبه جاي داده است.
مرتبه نخست: اشيايي که نور آنها ذاتي نيست و از شيء نوراني ديگر برگرفته است. مانند نور زمين که در اثر تابش نور خورشيد روشن و نوراني مي‌شود. اين مرتبه از نور را مستعار ناميده است.
مرتبه دوم: اشيايي هستند که نور آنها مقتضاي ذات آن‌هاست. چنانکه خورشيد بر آن تقدير که ذاتش مستلزم و مقتضي نور وي است.
مرتبه سوم: اشيايي که به ذات خود روشن و آشکار هستند. مانند خورشيد.
گفته مي‌شود که جرجاني در اين تقسيم‌بندي از «شيخ اشراق» تاثير پذيرفته است. گويا همين تقسيم‌بندي در بحث «تخصص وجود» «ملا صدرا» به تعابير ديگر نيز آمده است.
مير سيد شريف در خلال مباحث اين رساله، از اشعار و قصايد نيز بهره برده است. سه رباعي از يک شاعر که نامش را نياورده است. سه بيت از «مثنوي مولوي» و قصيده‌اي به عربي از امام زين‌العابدين (ع) استفاده کرده است.
قابل توجه است که مير سيد شريف جرجاني هنگام نام بردن از امام (ع) او را به صفت معصوم که از خصوصيات «شيعيان» است، استفاده کرده است. عين عبارت او چنين است: «امام المعصوم زين‌العباد، نبيره حضرت رسالت عليه سلام الله»
گفتني است اين رساله به زبان عربي، ترکي و ژاپني ترجمه شده است. مترجم عربي آن «کمال بن شهاب‌الدين نيشابوري» است که در 874هـ.ق. اقدام به ترجمه‌ي آن نموده است.
يک نسخه‌ي خطي از ترجمه‌ي عربي آن در «کتابخانه‌ي پرينستون» به شماره 5373 موجود است. شايد نسخه‌ي شماره 880 «کتابخانه‌ي حضرت آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» نيز نسخه‌اي از همين ترجمه است.
ترجمه ترکي آن به سال 1992م. در دانشگاه «آنکارا» چاپ شده است. شايد نام مترجم آن «ريسپ دوران» است.
اما ترجمه ژاپني آن توسط «آکيرو ماتسوموتو» انجام گرفته و به سال 1988م. در دانشگاه ملي «ژاپن» چاپ گرديده است.
نسخه‌هاي خطي:
14 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 5095 در 10 برگ، کتابت سال 1018هـ.ق.، شماره 6/4332، کتابت سال 1069هـ.ق.، شماره 26/5180 در 258 برگ، کتابت سال 1069هـ.ق.، شماره 2/4942، کتابت سال 1085هـ.ق.، شماره 2/91نجم.، کتابت سده 12هـ.ق.، شماره 8/1255 در 306 برگ، کتابت سال 1091هـ.ق.، شماره 15/531 در 312 برگ، کتابت سده 10هـ.ق.، شماره 11/533، کتابت سال 1220هـ.ق.، شماره 40/1822 در 98 برگ، شماره 4/66نجم.، کتابت سال 1225هـ.ق.، شماره 29/1822، کتابت سال 1236هـ.ق.، شماره 5/933، شماره 5896، کتابت سده 14هـ.ق. و شماره 5/933 موجود است.
9 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» به شماره 5876 در 10 برگ، شماره 5975 در 3 صفحه، شماره 713 مجموعه حکمت، کتابت سده 9هـ.ق.، شماره 714 مجموعه حکمت، شماره 715 مجموعه حکمت، شماره 217، کتابت سال 1183هـ.ق.، شماره 14623، کتابت سال 1272هـ.ق. و شماره 6409 در 2 برگ موجود است.
12 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 6543 در 207 برگ، کتابت سال 1083هـ.ق.، شماره 6869 در 116 برگ، کتابت سال 1084هـ.ق.، شماره 6557 در 260 برگ، کتابت سال 960هـ.ق.، تصحيح شده در حاشيه، شماره 880 در 181 برگ، کتابت سال 1292هـ.ق.، شماره 7410 در 184 برگ، کتابت سال 1044هـ.ق.، شماره 5697 در 72 برگ، کتابت سال 1268هـ.ق.، شماره 7663 در 221 برگ، کتابت سال 1099-1144هـ.ق.، شماره 4/11294 در 4 برگ، کتابت سال 1348هـ.ق.، شماره 19/11619 در 5 برگ، شماره 13/12680 در 2 برگ، شماره 5/13601 در 2 برگ، کتابت سده 11هـ.ق. و شماره 7410 موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 18/225، کتابت سال 1119، شماره 5/933 در 2 برگ و شماره 125/ف در 216 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مسجد اعظم» «قم» به شماره 1/1558، کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي تبريز» به شماره 1/3198 در 12 برگ موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 1216، شماره 2911، شماره 6674 و شماره 1319 در 141 برگ موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي ملک» «تهران» به شماره 2/1596 در 65 برگ، کتابت سال 1119هـ.ق. و شماره 4/4656، کتابت سال 1311هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه استانبول» به شماره 2/959 در 4 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب قاهره» به شماره 766، کتابت 1047هـ.ق. و شماره 25 موجود است.
4 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه تهران» به شماره 2/3760، کتابت سده 9 يا 10هـ.ق.، شماره 40/1035، کتابت سال 1104هـ.ق.، شماره 16/890 و شماره 1/1033 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي پاريس» به شماره 4/80SP موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي روان کوشکو» به شماره 8/2042، کتابت سال 888هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آقاي واجد» در «شيراز» به شماره 2/مج، کتابت سال 940هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي خاندان سيد نورالدين» در «شيراز» به شماره 32/مج، کتابت سال 1080هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي علي اصغر مهدوي در «تهران» به شماره 18/281، کتابت سال 1109-1046هـ.ق. و شماره 2/463، کتابت سال 1296هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران» به شماره 3/763، کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
اين اثر و ترجمه‌هاي آن بارها چاپ و منتشر گرديده است.
چاپ سنگي آن ذيل «کلمات المحققين» به کوشش «نصرالله تقوي» انجام گرفته است.
چاپ عکسي از روي نسخه‌اي به خط «عمادالکتاب»، به کوشش «نصرالله تقوي» در «تهران» به سال 1321ش. منتشر گرديده است.
چاپ حروفي نيز به تصحيح «نصرالله تقوي»، از سوي انتشارات نهضت زنان مسلمان در «تهران» انجام گرفته است.
پس از آن در «مجله دانشکده‌ي ادبيات و علوم انساني تهران» تحت عنوان «دو رساله از ملاصدرا و مير سيد شريف گرگاني» توسط «کرامت رعنا حسيني» چاپ شده است.
«حسين معلم»، «نقد نبازي»، تهران: 1373ش. ص. 140-133، از روي نسخه‌اي نامشخص.
چاپ «تقوي» بر اساس نسخه‌ي خطي «عمادالکتاب» سده 14هـ.ق. از روي نسخه‌ي مجلس به شماره 4257 است.
به احتمال زياد همان رساله «الوجودية» يا «مراتب الوجود» است. اما با توجه به عنوان آن، بهتر بود به طور مستقل آورده شود.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 5/13601 در 2 برگ، کتابت سده 11 يا 12هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين رساله در قواعد منطق است. از آن روي اين رساله به «الولدية» شهرت يافته است که مير سيد شريف آن را براي فرزندش نوشته است. در آغاز يکي از نسخه‌هاي کتاب چنين آمده است:
«... فان الرسالة الشريفة التي الفها في المنطق لاجل ولده... ابوالبرکات... رسالة مشتملة علي قواعد نفيسة... الا آنها لما وقعت بالعبارة الفارسية و کان ضبط العربية لفصحاتها اسهل... عربتها لاجل ولدي الاعز...»
برخي، از اين عبارت استنباط مي‌کنند که اين رساله همان «الصغري» يا «الکبري» يا ترجمه‌ي يکي از آنها «الغرة» يا «الدرة» است.
در «ايضاح المکنون» نوشته است که «عبدالرحمن بن کريم آمدي» متوفاي 1222هـ.ق. اين اثر را شرح کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي آسيايي لنينگراد» به شماره 933 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي دمشق» به شماره 80:23 موجود است.
1 نسخه خطي در «کتابخانه‌ي بادلين» به شماره 1455 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي رضا رامپور» به شماره 1/707 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي گوته» در «آلمان» به شماره 1195 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مونيخ آلمان» به شماره 608:2 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب قاهره» به شماره 7/106 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي راشد افندي» «قيصريه» «ترکيه» به شماره 3/521 در 102 برگ، کتابت سال 930هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه دانشگاه استانبول» به شماره 2/789 در 12 برگ، کتابت سال 1288هـ.ق. و 1/342 در 6 برگ، کتابت سال 1266هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهرية» به شماره 3/3507 در 16 برگ و شماره 9992 در 20 برگ، کتابت سال 1080هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
شايد آثار و تاليفات مير سيد شريف جرجاني بيش از اين باشد که به قلم آمد. ليکن در حال حاضر به همه‌ي آنها دسترسي نبود.
با فهرست شدن و معرفي آثار خطي بيشتر در کتابخانه‌هاي «ايران» و جهان، آثار بيشتري از وي شناخته خواهد شد.
در پايان بايد گفت که از مير سيد شريف نامه‌ها و مکاتباتي نيز برجاي مانده است. از آن جمله مکاتبه وي با «عبدالرحيم بن معروف رازي» است. در يک نسخه‌ي خطي به شماره 14034 کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي، يادداشتي از نامبرده‌ي فوق وجود دارد که در جواب نامه جرجاني نوشته است.
گويا جرجاني از وي خواسته است کلماتي را که منظورش بود، در اشعاري آورده شود. «رازي» آن کلمات را به نظم کشيده و براي جرجاني فرستاده است.
هم‌چنين از مير سيد شريف اجازه‌نامه‌هايي نيز برجاي است. يکي از اين اجازه‌نامه‌ها، اجازه‌اي است که به «محمد حاجي ابن شيخ عمر بن محمد»، يکي از شاگردانش، به زبان عربي داده است.
«عبدالقادر بن عمر بغدادي» متوفاي 1093هـ.ق. در مقدمه کتاب «خزانة الادب» اين اجازه‌نامه را نقل کرده است. تاريخ نگارش اجازه‌نامه سال 813هـ.ق. در «سمرقند» است.
وي در اين اجازه به شاگردش رخصت نقل روايت و تدريس فنون ادب و اصول فقه را داده است.
گذشته از اين‌ها، جرجاني مناظراتي نيز با علما و ادباي زمان خود داشت که متن برخي از آنها برجاي است. يکي از اين مناظره‌ها، مناظره‌ي وي با «سعدالدين تفتازاني» است.
گفته مي‌شود، مناظره جرجاني با «تفتازاني»، يک بار و در يک جلسه اتفاق نيافتده است. بلکه چند مناظره ميان آنان واقع شده است.
در يکي از اين مناظره‌ها، موضوع بر سر اين مسئله بود:
آيا اراده‌ي انتقام، سبب غضب مي‌شود، يا غضب، سبب اراده‌ي انتقام مي‌شود؟»
گويا «تفتازاني» معتقد به اين بود که اراده‌ي انتقام، سبب غضب مي‌شود.
جرجاني که از نظريه‌ي مقابل دفاع مي‌کرد، بر «سعدالدين تفتازاني» غالب مي‌گردد.
اما مشخص نيست که در اين مناظره‌ها چه کسي داور بود.
در مناظره‌ي ديگري که در «سمرقند» و در حضور «تيمور» اتفاق افتاد، «نعمان‌الدين خوارزمي» متوفاي 805هـ.ق. داوري کرد.
موضوع اين مناظره، «اجتماع استعاره تبعيه و استعاره‌ي تمثيليه» بود.
براي آگاهي از متن مناظره (نسبتاً طولاني) که گويا روزها به طول انجاميده، به مقاله‌ي «مناظره‌هاي مير سيد شريف جرجاني و سعدالدين تفتازاني» در مجله آينه ميراث، دوره جديد، تابستان 1384 شماره 29 نوشته‌ي «صدرالدين گوموش» و ترجمه‌ي «ليلا رحيمي بهمني» مراجعه کنيد.
هم‌چنين به نوشته‌ي «طاش کوپري‌زاده» «احمد افندي» متوفاي 938هـ.ق. با عنوان «مسالک الخلاص في مهالک الخواص» مراجعه شود.
وي معتقد است که جرجاني در اين مناظره با تسلط بر علم منطق و فنون مناظره، مغلطه کرده و سخنان آراسته گفته است. اما حق با «سعدالدين تفتازاني» بوده است. داور نيز از فنون مناظره ناآگاه بوده و نتوانسته حق را به صاحب آن بدهد.
در هر حال قدرت بيان، تسلط بر متون درسي ادبي، بلاغي و علوم و فنون مختلف، از مير سيد شريف جرجاني مردي غير قابل شکست در مناظره‌ها ساخته بود. او قادر بود در انواع علوم و فنون به احتجاج و مباحثه بپردازد و با استفاده از قواعد منطق و آداب مناظره، حريف را شکست بدهد.
گفته‌اند جرجاني با «غياث‌الدين جمشيد کاشاني» متوفاي 833هـ.ق. نيز مناظره و او را نيز مغلوب ساخته است. اما از موضوع، متن، مکان و داور اين مناظره مطلبي در دست نيست.
منابع:
آداب اللغة 3/135؛ آثار عجم 459؛ اثرآفرينان 2/197؛ احسن التواريخ 91-92؛ از سعدي تا جامي 376؛ اصول تعليم (نشريه وزارت معارف)، زير نظر ابوالحسن فروغي، ج 2، ش 3، ص 13-166؛ اعلام اصول الفقه الاسلامي و مصنفاتهم 3/289؛ الاعلام زرکلي 5/7، 159؛ اعيان الشيعة 7/338 و 8/313؛ البدر الطالع 1/488-490؛ بغية الوعاة في طبقات اللغويين و النحاة 2/196-197؛ تاريخ ادبيات در ايران، صفا 3/291-292 و 2/88، 91-92؛ تاريخ بافت قديمي شيراز 208-209؛ تاريخ نظم و نثر در ايران 190-191 و 2/753؛ تاريخ راقم سمرقندي 43؛ تاريخ علوم و فلسفه ايراني 696؛ تاريخ کثيره 73؛ تذكره منتخب اللطايف 228؛ جمهرة الخطاطين البغداديين 195؛ حبيب السير 3/546؛ حبيب السير 3/547؛ دانشمندان و سخن‌سرايان فارس 3/215؛ دانشنامه جهان اسلام 6/790-793؛ دايرةالمعارف اسلام، بروکلمان 2/1066؛ دايرةالمعارف بزرگ اسلامي 17/709-713؛ دايرةالمعارف تشيع 5/333 و 9/581؛ دايرةالمعارف فارسي 1/732؛ دايرةالمعارف مصور پيمان 330؛ درر العقود الفريدة 524؛ الذريعة 4/50 و 5/175، 205 و 6/70، 72، 73، 75، 76، 125، 128، 133، 136، 137، 185 و 9/90، 521 و 11/20، 196 و 13/144 و 14/31 و 15/42 و 16/356 و 17/49، 147 و 19/308، 324 و 22/384 و 23/58، 73، 102 و 24/101، 222، 376 و 25/56؛ راهنماي بازار کتاب 4/215، 270؛ رجال حبيب السير 69؛ رشحات عين الحياة 1/186-190؛ روضات الجنات 5/300، 497؛ روضة الصفا 8/452؛ رياض العارفين 212؛ ريحانه الادب 3/213-217؛ شذرات الذهب 6/321؛ شرح‌حال علما و ادباي استرآباد (استرآبادنامه) 116؛ الشقائق النعمانية 43-44؛ شمع انجمن 237؛ طبقات اعلام الشيعة (الضياء اللامع في القرن التاسع) 6/90-91؛ طبقات مفسران شيعه 5/313، 337؛ طرائق الحقائق 2/689؛ عارفان بزرگ ايران در بلنداي فکر انساني 673؛ فارسنامه ناصري 2/1138؛ فرزانگان مازندران 1/281-284؛ فرهنگ بزرگان اسلام و ايران 383؛ فرهنگ سخنوران 298؛ الفوائد البهيه محمد بن عبدالحي لكنهوي هندي 125-130؛ فهرس اعلام الذريعة 2/1066 و 3/2002؛ الفهرس المختصر لمخطوطات مکتبة الحرم المکي الشريف 1/52، 358، 385، 479؛ فهرست کتاب‌هاي چاپي فارسي 2/2563، فهرست کتب چاپ سنگي کتابخانه‌ي مرکزي تبريز 60؛ فهرست نسخه‌هاي خطي فارسي 2/732، 725، 771،816، 859، 966، 1706؛ فهرستواره کتاب‌هاي فارسي 6/58، 60، 70، 73، 124، 148، 154، 160، 170، 185، 189، 124، 252، 669؛ کارنامه بزرگان ايران 254؛ کشف الظنون 1/448،749، 854 و 2/1479؛ الكني و الالقاب 2/359، 468؛ گنجينه‌ي دانشمندان 6/408؛ لغت‌نامه‌ي دهخدا (ذيل طاغو) 22 و (ذيل جرجاني) 323؛ مجالس المومنين قاضي نورالله شوشتري 2/212، 220؛ مجله ارمغان، سال پانزدهم ص 701؛ مدارس نظاميه 125-127؛ مشاهير جهان 214؛ مصادر التراث في المکتبات الخاصة في اليمن 1/205، 385، 445؛ معارف (نشريه مركز نشر دانشگاهي)، ش 3، آذر اسفند 1381 (ش 57 پياپي)، ص 34–192؛ معجم اعلام المورد 157؛ معجم الفلاسفة 233؛ معجم المولفين 2/515؛ معجم مولفي الشيعة 116؛ مفتاح السعادة 2/261؛ موسوعة اعلام العلماء و الادباء العرب و المسلمين 5/187؛ الموسوعة الذهبية للعلوم الاسلامية 12/101-103؛ الموسوعة الميسرة في تراجم ائمة التفسير و الاقراء و النحو و اللغة 2/1407؛ مولفين کتب چاپي فارسي و عربي 4/377-379؛ نام‌نامه موسيقي ايران زمين 3/145؛ نتايج الافکار 361؛ نزهت الاخبار 569؛ نفحات الانس 389؛ هدية العارفين 1/728.