مجتبی مینوی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
1320-1398هـ.ق.
«مجتبي مينوي» فرزند «عيسي» فرزند «محمدحسن شريعتمدار استرآبادي» است. نياي بزرگش، «حاج شيخ محمدجعفر شريعتمدار استرآبادي» از علماي مشهور «استرآباد» است.
روان شاد، استاد مجتبي مينوي، در خانداني که پشت در پشت روحاني و اهل علم و ادب بودند، به تاريخ 19 بهمن سال 1282 شمسي برابر با 1320 هـ. ق.، در «تهران» ديده به جهان گشود.
کودکي را در «سامرا» گذراند و مقدمات را در آنجا آموخت. پدرش که از شاگردان ممتاز «شيخ محمدتقي شيرازي» بود، پس از نيل به درجه‌ي اجتهاد، رهسپار «ايران» گرديد و مجتبي، ادامه‌ي تحصيلات را در مدارس امانت و افتخاريه گذراند. دوره متوسطه را در دارالفنون به پايان برد. از سال 1298ش؛ به دليل عزيمت پدرش به عدليه‌ي «رشت»، مجبور به مسافرت به آنجا شد.
از سال 1299ش. در دارالمعلمين تحصيل کرد. پس از اشتغال پدرش در مجلس شوراي ملي، مدت 2 سال به عنوان تندنويس در مجلس به کار پرداخت. در همين دوره آموزش زبان پهلوي را نزد «پرفسور هرتسفلد» آلماني آغاز کرد.
از سال 1307ش. به عنوان معاون دفتر سرپرستي محصلين در سفارت «ايران» در «فرانسه» مشغول به کار شد. اما پس از چند ماه به «ايران» بازگشت و در «کتابخانه‌ي معارف» (ملي امروز) به کار پرداخت.
او در اين سال‌ها با «محمدعلي فروغي»، «سيد حسن تقي‌زاده» و «علامه محمد قزويني» آشنا شد. مدت چهار سال در دفتر سرپرستي محصلين «ايران» در سفارت «ايران» در «انگليس» به کار اشتغال ورزيد. در همين دوره به تکميل زبان‌هاي انگليسي و فرانسه پرداخت.
يک سال بعد مجدداً به «انگستان» بازگشت و مدت 15 سال اقامت گزيد. در اين دوره با بسياري از خاورشناسان مشهور مانند «ولاديمير مينورسکي»، «دنيس رايس» و ... آشنا شد و مراوده کرد.
از سال 1328ش. که به دعوت دانشگاه «تهران» به «ايران» بازگشت و ضمن تدريس به ماموريت‌هاي پژوهشي در کتابخانه‌هاي «ترکيه» فرستاده شد، مطالعات و پژوهش‌هاي علمي و ريشه‌دار وي آغاز گرديد.
او در دهها کنگره و سمينار علمي شرکت جست. تعداد زيادي مقاله انتشار داد و تاليفاتي را از خود به يادگار نهاد.
آثار:
مجموعه‌ي هفت مقاله از استاد مجتبي مينوي، درباره‌ي آزادانديشي و دموکراسي است. اين مقاله‌ها پيش‌تر در نشريات «ايران» منتشر گرديده بود. ليکن به همت و کوشش «ماه منير مينوي» يک جا، به صورت کتاب منتشر شد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
اين کتاب بارها چاپ شده است. يکي از قديم‌ترين چاپ‌هاي آن به سال 1338ش. در «تهران» و توسط انتشارات توس در 156 صفحه انجام شده است. کتاب آزادي و آزادفکري، حدود پنج بار تجديد چاپ گرديد.
اين اثر قبلاً در شماره چهارم از سال دوم مجله دانشكدهي ادبيات چاپ شده بود. پس از آن به‌صورت کتاب چاپ شد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
در 39 صفحه بدون، مشخصات محل نشر، ناشر و سال نشر چاپ گرديده است.
احيا اثري است درباره‌ي تجديد حيات فکري در اسلام و باز سازي اجتماع مسلمانان بر مبناي اعتماد به نفس.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
اين کتاب را به سال 1367 «حسن يوسفي اشکوري» در «تهران» و در 194 صفحه‌ي رقعي چاپ کرد.
اين کتاب به ضميمه مجله دانشكدهي ادبيات شماره ۲ سال چهارم چاپ شده بود. پس از آن به‌صورت کتاب چاپ گرديد. مينوي در اين اثر مختصر، گزارشات ارزشمندي از کتابخانه‌ها و خزاين «ترکيه» در اختيار پژوهشگران قرار داده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
در 35 صفحه بدون مشخصات نشر در «تهران» چاپ شد.
مرحوم مجتبي مينوي در اين اثر به نقد ديدگاه مسيحيان درباره‌ي اسلام پرداخته است. مسيحيان به عمد يا به دليل انحراف در مسير تحقيق و يا به جهت عدم دسترسي به منابع بهتر و بيشتر، اغلب ديدگاه منفي نسبت به اسلام و مسلمانان دارند. باوجود اين برخي از آنان در اثر تحقيقات گسترده و آشنايي با پژوهشگران پرهمت ايراني و اسلامي، بر حقايقي دست يافته و به آن اقرار کرده‌اند.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
کتاب اسلام از دريچه چشم مسيحيان، يک بار در 93 صفحه وزيري بدون مشخصات نشر، به چاپ رسيده است.
اين جزوه بسيار مختصر که نخست به‌صورت مقاله بود، به‌صورت کتاب نيز چاپ گرديد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
سال 1344ش. انتشارات يغما در «تهران» آن را در يک کتابچه‌ي 18 صفحه‌اي چاپ کرد.
اين اثر نوشته «ارنست هرتسفلد» است. وي درباره‌ي ح‍ال‍ت ک‍ن‍ون‍ي اطلال شهر پارسه (پرسپوليس) م‍ع‍روف به تخت جمشيد مطالبي ارزنده عنوان کرده و پ‍ي‍ش‍ن‍ه‍اده‍اي‍ي براي ح‍ف‍ظ آن داده است. مجتبي مينوي آن را به سال 1308ش. ترجمه کرد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
8. اقبال لاهوري شاعر پارسي‌گوي پاکستان
مينوي در اين اثر مختصر، به شرح احوال و افکار اقبال لاهوري پرداخته است. او به خوبي اين شاعر پاکستاني را که احيا کننده و گسترش دهنده‌ي زبان فارسي در «پاکستان» است، معرفي کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
اين کتاب در انتشارات مجلهي يغما به سال 1327 در 75 صفحه وزيري چاپ شده است. پس از آن نيز تجديد چاپ گرديده است.
9. اگر چه، با آنکه، هرچند: يکي از مباحث نحو فارسي
اين اثر بسيار مختصر درباره‌ي حروف ربط مرکب است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
مينوي اين اثر ادبي خود را به سال 1344 به عنوان ضميمه مجلهي دانشکده‌ي ادبيات دانشگاه «تهران» در 26 صفحه وزيري به چاپ رساند.
10. بررسي‌ها دخت نسک
پانزده گفتار درباره‌ي چند تن از رجال ادب اروپا از «اوميروس» تا «برنارد شاو» است. «مينوي» در اين اثر با همکاري «مهشيد ميرفخرايي»، به نقد نويسندگان ادبيات انگليسي در خصوص اوستا پرداخته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
به سال 1371 در «تهران» موسسه‌ي مطالعات و تحقيقات فرهنگي (پژوهشگاه ) توس در 198 صفحه منتشر شده است.
همان کتاب پيشين درباره‌ي نقد آثار ادبي نويسندگان انگليسي است. اين کتاب گاهي با عنوان پانزده گفتار و گاهي با عنوان «بررسي‌ها دخت نسک» شناخته مي‌شود.
«پير گينت» (Peer Gynt) عنوان نمايشنامه‌اي از «هنريک ايبسن نروژي» -1828م. است. مينوي اين اثر پرآوازه‌ي هنريک را خلاصه کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
ظاهراً نخست در مجله سخن به سال 1333ش. منتشر گرديد.
پژوهشي است در خط عربي و فارسي به زبان انگليسي.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
مجموعه گفتارها و نوشته‌هاي مجتبي مينوي درباره‌ي تاريخ «ايران» و «قاجاريان» است. او در اين اثر به جنبش‌هاي اسلامي توجه کرده است. مينوي آن را به سال 1352 عرضه کرد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ دوم آن به سال 1356 در انتشارات خوارزمي و در 554 صفحه اتفاق افتاد. بعدها به سال 1369 تجديد چاپ گرديد.
«تاريخ الامم و الملوک» نوشته‌ي «محمد بن جرير طبري» متوفاي 310هـ.ق. يکي از منابع تاريخي اسلام است که به زبان عربي نوشته شده است. مينوي اين اثر را به زبان فارسي ترجمه کرد تا ايرانيان فارسي زبان از آن بهره‌مند شوند.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
16. ترجمه علوم چيني به فارسي در قرن هشتم هجري
اين کتاب از مجله دانشکده‌ي ادبيات، شماره اول، سال سوم، ص ۱ تا ۲۶، مهرماه ۱۳۳۴، برداشت و نقل شده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ اثر فوق، بدون مشخصات نشر است.
کليله و دمنه از آثار مشهور ادبي در حوزه‌ي داستاني با محتواي اجتماعي – سياسي است که مينوي آن را تصحيح و شرح کرده، آنگاه در اختيار فارسي زبانان قرار داده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
شرح کليله و دمنه «ابوالمعالي نصرالله منشي» بارها چاپ و منتشر شده است. در سال‌هاي 1343 انتشارات دانشگاه «تهران» و نيز انتشارات شرکت سهامي افست، آن در 451 صفحه وزيري دست يازيدند.
بعد از آن بارها تجديد چاپ شد و ناشران متعددي مثل اميرکبير و ديگران، چاپ‌هاي متنوعي از آن را انتشار دادند.
18. ترجمه و ديباچه کتاب تاريخ ثعالبي
«ابومنصور عبدالملک حسين بن محمد بن اسماعيل ثعالبي» متوفاي 429هـ.ق. کتابي با عنوان «غرر اخبار ملوک فرس و سيرهم» نوشته است که با نام «تاريخ ثعالبي» شهرت دارد. مينوي بر آن ديباچه‌اي نگاشته و اين ترجمه منتشر گرديده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
اين اثر به سال 1368 توسط انتشارات نقره در «تهران» و در دو جلد به چاپ رسيده است.
تسامح آري يا نه؟ مجموعه مقالاتي است که «موسسه‌ي فرهنگي انديشه معاصر»، اقدام به گردآوري آن نموده است.
در اين مجموعه مقالاتي از مجتبي مينوي، «عبدالحسين زرين‌کوب» و چند تن ديگر درباره‌ي آزادانديشي وجود دارد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
جلد اول کتاب در سال 1377 توسط انتشارات خرم در «قم» منتشر شد.
به مناسبت سالگرد وفات «سيد حسن تقي‌زاده»، مجتبي مينوي کتابي با عنوان فوق منتشر کرد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
يادنامه «سيد حسن تقي‌زاده» به سال 1349 توسط انجمن آثار ملي در «تهران» چاپ شد.
21. داستان رستم و سهراب از شاهنامه فردوسي
مجتبي مينوي با تصحيح و چاپ شاهنامه‌ي فردوسي با «محمدعلي فروغي» همکاري کرده و تحقيقات زيادي در اين باره به انجام رسانده بود. او برخي از داستان‌هاي شاهنامه را جداگانه مورد توجه قرار داد. يکي از اين داستان‌ها، داستان غم‌انگيز رستم و سهراب است که به تصحيح و تحقيق مينوي چاپ شد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
اين اثر يک بار در 189 صفحه و بار ديگر در 205 صفحه چاپ گرديد. مشخصات نشر چاپ‌هاي قديم در شناسنامه کتاب وجود ندارد. ليکن چاپ اخير آن توسط انتشارات زوار در «تهران» و به سال 1386 انجام شده است.
22. داستان سياووش از شاهنامه فردوسي
اين داستان نيز يکي از داستان‌هاي جذاب «شاهنامه‌ي فردوسي» است. مينوي اين داستان را با مقدمه‌ي «مهدي قريب گرکاني» انتشار داده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
از جمله چاپ‌هاي داستان سياووش، چاپ سال 1363 توسط انتشارات «موسسه‌ي مطالعات و تحقيقات فرهنگي وزارت آموزش عالي» است که در دو جلد به انتشار آن دست زده است. پس از آن به سال 1369 نيز تجديد چاپ گرديد.
23. داستان فرود از شاهنامه فردوسي
اين اثر نيز از تلاش‌هاي مينوي در شناساندن بهتر محتواي شاهنامه فردوسي است.
داستان فرود، به مناسبت «جشنواره بزرگداشت فردوسي طوسي»، از شاهنامه برگزيده شد و به تصحيح «محمد روشن» و مقدمه‌ي مجتبي مينوي انتشار يافت.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
سال 1354 دفتر انتشارات راديو تلوزيون ملي «ايران» آن را چاپ کرد. بعدها به سال 1369 موسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي وزارت آموزش عالي به تجديد چاپ آن اقدام کرد.
اين اثر چهارده صفحه‌اي که در «فرهنگ ايران زمين» منتشر گرديد، نگاه محققانه‌ي مينوي به شعر فارسي قرن چهارم و پنجم است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
به سال 1336 در 14 صفحه وزيري همراه «فرهنگ ايران زمين» دفتر 4 جلد 5 چاپ شد.
25. داستانسرايي هزار داستان براي دختران و پسران
اين اثر ادبي يک ترجمه است از زبان انگليسي براي دختران و پسران جوان.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
کتابخانه‌ي ملي از وجود چاپي اين اثر در 31 صفحه بدون مشخصات چاپي گزارش داده است.
مجموعه داستان‌ها و قصه‌هاي کوتاه فارسي است که مينوي آنها را به‌صورت مقاله‌هايي، براي مردم «ايران» زمين نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
سال 1349 توسط انتشارات خوارزمي در «تهران» و در 297 صفحه وزيري منتشر شده است.
ظاهراً اين کتاب داراي چند جلد است که جلد نخست آن چاپ شده است.
سال 1380 تجديد چاپ گرديده است. شايد بيش از سه بار چاپ شده است.
27. دانش‌اندوزي يا خيال‌پردازي
کتابي است که م‍طال‍ب آن از ش‍م‍اره‌هاي شهريور و مهرماه سال پ‍ان‍زده‍م مجلهي «يغما» اس‍ت‍خ‍راج شده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
کتابخانه‌ي ملي آن را در 23 صفحه بدون مشخصات نشر معرفي کرده است.
28. درباره‌ي مثنوي تحريمة القلم حکيم سنايي
اين کتاب نخستين مقاله از دفتر اول جلد پنجم «فرهنگ ايران زمين» است که به‌صورت مستقل نيز منتشر گرديده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
بنا به گزارش کتابخانه‌ي ملي، در 11 صفحه و بدون مشخصات نشر چاپ شده است.
راپرت (راپورت) عنوان ديگر کتاب «اطلال شهر پارسه» يا گزارشي است که «ارنست اميل هرتسفلد» متوفاي 1948م. در خصوص تخت جمشيد ارايه داده است.
30. شير و خورشيد (منشاء نقش شير خورشيد)
مينوي در اين اثر به تحقيق و تفحص در ريشه‌ي نقش شير خورشيد پرداخته و آن را نمادي از نجوم باستاني بر شمرده است.
شواهد و متون ادبي و باستان‌شناسي، که «احمد کسروي»، «مجتبي مينوي» و «سعيد نفيسي» گردآوري و بررسي کرده‌اند، نشان مي‌دهد که نشان ستاره‌بيني خورشيد در صورت فلکي اسد در منطقة البروج از قرن ششم هجري نقشي نمادين و رايج بوده است. تحقيقات «مينوي»، «نفيسي» و «کسروي» نشان مي‌دهد که اين نشان از ستاره‌بيني وارد فرهنگ عام، نشان‌ها و نقوش هنري شده‌است و از آنجا به تدريج و در حدود قرن پانزده ميلادي (نهم هجري) به نقش‌هاي روي پرچم‌ها وارد مي‌شود.
بدون مشخصات چاپ و نشر، در 108 صفحه موجود است.
«جرجي زيدان» کتابي با عنوان «صلاحالدين» و «م‍ک‍ائ‍د ال‍ح‍ش‍اش‍ي‍ن» نوشته که مينوي آن را با عنوان فوق ترجمه کرده است. موضوع آن يک داستان تاريخي است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
کتاب «صلاحالدين ايوبي» و «بنگيان» به سال 1304 در کتابخانه‌ي شرق «تهران» چاپ و منتشر گرديد.
کتاب مختصري است در شناخت «اقبال لاهوري» که توسط صوفي «غلام مصطفي تبسم»، به زبان اردو برگردانده شده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
اين کتاب در 96 صفحه و در «لاهور» منتشر شده است.
عمر دوباره عنوان کلي بر روي برخي آثار مجتبي مينوي است. به عنوان مثال: کتاب «تاريخ و فرهنگ»، کتاب «نقد حال» و چند اثر وي، زير مجموعه‌ي عنوان «عمر دوباره» هستند.
در بعضي موارد، مجموعه گفتارها و نوشته‌هاي مينوي تحت عنوان «عمر دوباره» منتشر شده است.
اثر مختصري است در شناخت «غزالي طوسي، ابوحامد محمد» که با عنوان نقد حال نيز شناخته مي‌شود.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
تحقيقات مينوي درباره‌ي فردوسي و نقد اشعار اوست.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
اين کتاب به سال 1346 در «تهران» و به همت انجمن آثار ملي در 246 صفحه منتشر شد.
سال 1354 توسط انتشارات دهخدا مجدداً در «تهران» چاپ گرديد. پس از آن به سال 1372 انتشارات توس در 246 صفحه انتشار داد. چهارمين چاپ آن به سال 1385 اتفاق افتاد.
اثر ديگري از مينوي درباره‌ي شاهنامه فردوسي و مقام ادبي ابوالقاسم فردوسي است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
اين اثر در 138 صفحه و بدون مشخصات نشر چاپ شده است.
37. فهرستواره کتابخانه‌ي مينوي
اين اثر به کوشش «محمدتقي دانش‌پژوه» و «ايرج افشار» تهيه شده است. مينوي کتابخانه‌ي بسيار ارزشمندي داشت که پس از مرگش مورد استفاده جامعه محققان و استادان دانشگاه قرار گرفت.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
به سال 1373 در پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي در 236 صفحه چاپ شد.
سال بعد در 252 صفحه توسط همان ناشر تجديد چاپ گرديد.
38. کابوسنامه فراي: تمريني در فن تزويرشناسي
اين اثر مختصر در خصوص نسخه‌شناسي «قابوسنامه» اثر «عنصرالمعالي کيکاوس بن اسکندر زياري» است. گويا نسخه‌اي که توسط «ريچارد نلسون فراي» متوفاي 1920م. معرفي شده بود، از نظر مجتبي مينوي مجعول است.
«نلسون فراي»، ايران‌شناس، سکه‌شناس، باستان‌شناس و استاد دانشگاه، آمريکايي و داراي تاليفات متعدد در زمينه خاورشناسي و باستان‌شناسي است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
مجله يغما سال 1335 آن را در 30 صفحه انتشار داد. پيش از آن در «استانبول» به همت «هاگپ صرافيان» در چاپخانه «پوليگراف» «استانبول» در 26 صفحه چاپ شده بود.
39. کشف الواح تاريخي بناي تخت جمشيد
گزارشي است از کشف الواح تاريخ در شهر پرسپوليس (تخت جمشيد) که به سال 1312 توسط «ارنست هرتسفلد» ارايه شده است. مرحوم مينوي آن را به فارسي ترجمه کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
40. کشف دو لوح تاريخي در همدان
گزارشي است از دو لوح کشف شده در «همدان» به سال 1305 که توسط «ارنست هرتسفلد» تدوين شده است. مرحوم «مينوي» آن را به زبان فارسي ترجمه کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
اين اثر در واقع با دو عنوان و توسط دو نفر پديد آمده است. قسمت اول، درباره‌ي «مازيار» و تاريخ زندگاني و اعمال او است. قسمت دوم يک درام تاريخي در سه پرده است. مينوي اين کتاب را با همکاري «صادق هدايت» نوشته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
کتاب بارها چاپ شده است. يکي از اين چاپ‌ها، را اميرکبير در سال 1333 و در 140 صفحه وزيري انجام داده است. پس از آن به سال 1342 تجديد چاپ شده است.
پيش از آن در «مطبعه روشنايي» «تهران» به سال 1312 در 128 صفحه چاپ شده بود.
اين کتاب از آثار ادبي مينوي است. او سعي داشت طي سلسله مقالات يا جزوه‌هاي مختصر، مباحث ادبي را مورد توجه قرار دهد. نخستين اثر وي در اين زمينه، شامل مباحث مصدري با نشان «يت» در آخر کلمات عربي بود. مانند: افضليت، مرکزيت، خاصيت.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
اين کتاب در 30 صفحه توسط انتشارات مجلس شوراي ملي در سال 1329 چاپ گرديد.
هم‌چنين توسط انتشارات مجلهي يغما تجديد چاپ شد.
مجتبي مينوي با همکاري «يحيي مهدوي»، دو جلد کتاب را انتشار دادند که در جلد اول هفت مقاله و در جلد دوم پنج رساله، تقريرات، نامه‌ها، اشعار و متون قديمي وجود داشت.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
اين کتاب يک بار به سال 1331 در دانشگاه «تهران» چاپ شد. بار ديگر در سال 1366 توسط انتشارات خوارزمي در «تهران» و در 826 صفحه منتشر گرديد.
44. معلومات تاريخي درباره‌ي آثار ملي اصفهان و فارس
گزارش‌هايي از مطالعات و تحقيقات «ارنست هرتسفلد» درباره‌ي آثار ملي و تاريخي «اصفهان» و فارس است. مينوي اين اثر را سال 1306 به فارسي ترجمه کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
شرح‌حال، افکار و آثار «قطب‌الدين محمود شيرازي» است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
سال 1348 در «تهران» و در 41 صفحه منتشر شده است.
46. مينوي بر گستره ادبيات فارسي
مجموعه مقالات، سخنراني‌ها، خطابه‌ها و طرح‌هاي مجتبي مينوي و ديگر بزرگان علم و ادب درباره‌ي مينوي را شامل مي‌گردد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
اين اثر به کوشش «ماه منير مينوي»، خواهر استاد مجتبي مينوي و همسر دکتر «اسماعيل بيگي»، گردآوري و منتشر گرديد.
سپس در سال 1381 توسط انتشارات توس در «تهران» و در 624 صفحه وزيري چاپ شد.
نتايج تحقيقات و مطالعات مينوي درباره‌ي شاهنامه است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
بنا به گزارش کتابخانه‌ي ملي يک نسخه‌ي چاپي از آن در 131 صفحه بدون مشخصات نشر نگهداري مي‌شود.
اين مجموعه شامل سي و هشت گفتار در ادب و فرهنگ ايراني است که به پاس پنجاه سال مطالعات و تحقيقات مجتبي مينوي گردآوري و چاپ شده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
اين کتاب در سال 1350 در انتشارات سنايي «تهران» و در 588 صفحه، زيرنظر و ويرايشگري «ايرج افشار»، «حبيب يغمايي» و «محمد روشن» به سرانجام رسيده است.
بخشي از زير مجموعه «عمر دوباره» است که مرحوم مينوي انتشار داده است. وي در اين بخش به نقد نويسندگان و ايرانشناسان پرداخته است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
يکي از چاپ‌هاي آن به سال 1351 در انتشارات خوارزمي و در 550 صفحه انجام شده است. همين ناشر سال 1358 و 1367 دست به تجديد چاپ آن زد.
50. وضع ملت و دولت و دربار در دوره شاهنشاهي ساسانيان
«آرتور امانوئل کريستين‌سن» فرزند «ويلهلم دانمارکي» و متوفاي 1945م.، ايران‌شناس، مورخ و استاد دانشگاه، کتاب فوق را پس از مطالعات و تحقيقات و چند سفر به «ايران»، درباره‌ي «ايران» دوران ساساني نگاشت.
مرحوم مجتبي مينوي اين اثر را به سال 1314 به فارسي ترجمه کرد. ليکن دولت مستبد «رضاخان» دستور توقيف کتاب را صادر کرد و حقوق مينوي را قطع نمود.
مينوي از اين رفتار خشن ناراحت شد و مدتي طولاني به اروپا رفت. سپس به سال 1320 اجازه انتشار آن را به دست آورد و از کتاب رفع توقيف شد.
اين كتاب به تشريح نظام اجتماعي، نظم و تربيت عمومي «ايران» و آيين و آداب ايرانيان در زمان ساسانيان اختصاص دارد. نويسنده افزون بر طبقات چهارگانه‌ي جامعه‌ي «ايران» عصر ساساني و زيرشاخه‌ي هريك، هم‌چنين تقسيمات اشراف و بزرگان به وضعيت خانواده، مسئله‌ي ازدواج و انواع آن در دوره‌ي مذكور مي‌پردازد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
کتاب را پس از سال 1314 کميسيون معارف مجلس شوراي ملي در «تهران» چاپ کرد و پس از رفع توقيف به سال 1320، يک بار ديگر نيز پس از انقلاب (1374)، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي در 191 صفحه چاپ کرد. هم‌چنين سال 1386 در 218 صفحه وزيري توسط انتشارات اساطير «تهران» منتشر شد.
اين اثر به مناسبت هفتادمين سال عمر «سيد محمود فرخ» متوفاي 1360ش.، زيرنظر و با مقدمه‌ي مجتبي مينوي، از مجموعه مقالات و خطابه‌هايي که در بزرگداشت «فرخ» برگزار شده بود، تهيه گرديد.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
کتاب به سال 1344 توسط انتشارات مجلهي يغما در چاپخانه تابان «تهران» و در 223 صفحه منتشر شد.
عبارت يادداشت‌هاي مينوي، عنواني عمومي بر سلسله آثاري است که از روي يادداشت‌ها و فيش‌هايي که زنده ياد مينوي طي مطالعات و تحقيقات خود به آنها دست يافته بود، گردآوري شده است.
اين يادداشت‌ها در چند جلد است. جلد نخست آن مشتمل بر دو بخش است. بخش اول روش تحقيق تاريخ، بخش دوم درباره‌ي رجال، شاعران، شارحان، فيلسوفان، مورخان و دانشمندان قرون گذشته و معاصر ايراني، عرب و گاهي غربي.
مجلدات ديگر از يادداشت‌هاي مينوي، شامل، تصوف، «فردوسي» و «شاهنامه»، دستور زبان فارسي، اشتقاق‌سازي عاميانه، عروض، بديع و قافيه، سفرنامه‌ها، درباره‌ي مولوي و کسان او، مولويان، «سلطان ولد» و ما بعد او، «نوروزنامه» و «خيام»، «ويس و رامين»، «ناصر خسرو» و «اسماعيليه»، درباره‌ي موسيقي، «جامي»، «عبيد زاکاني» و «موش و گربه»، نسخه‌هاي خطي «ترکيه» و «انگليس»، «يوسف و زليخا»، «نظام‌الملک» و «سياست نامه»... است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
جلد اول توسط پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي به سال 1375 در 492 صفحه وزيري در «تهران» و به کوشش «مهدي قريب» و «محمدعلي بهبودي» منتشر گرديده است.
جلد دوم يا شماره ي دوم از يادداشت‌هاي مينوي شامل: «آرا و افكار»، «اعلام مشايخ» و «آثار و رسايل صوفيه» است كه به انضمام فهرست آيات، احاديث، گفتار مشايخ، نيز فهرست منابع و اعلام و يادگارهاي فرهنگي مرحوم «مينوي» به چاپ رسيده است.
اين شماره در 360 صفحه توسط پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي به سال 1384 منتشر شده است.
شماره‌ي ديگر آن ايضاً توسط همان ناشر به سال 1376 در 522 صفحه منتشر شده است.
مجموعه مقالات و مطالعات تاريخي و ايران‌شناسي زنده ياد مينوي است که به مناسبت يادنامه‌ي «ولاديمير فدروويچ مينورسکي» متوفاي 1966م. ايران‌شناس و خاورشناس روسي پديد آمده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
اين اثر با همکاري «ايرج افشار» در سال 1348 توسط انتشارات دانشگاه «تهران» در 8+205+255 صفحه منتشر شده است.
کتابچه‌ي مختصري است در شناخت، نقد و تفسير آرا و افکار «حسن بن هاني» مشهور به «ابونواس» متوفاي 198 هـ.ق.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
اين اثر در 14 صفحه به سال 1334 در «استانبول» منتشر شده است.
اما آثاري که شادروان مينوي به تصحيح و تحقيق آنها پرداخته و يا از روي نسخه‌هاي خطي نادر، به چاپ و انتشار آنها دست زده است، به قرار ذيل است:
55. احوال و اقوال (آثار) شيخ ابوالحسن خرقاني به‌ضميمه منتخب نورالعلوم
اين اثر که يک متن عارفانه و صوفيانه است، گويا تاليف جمعي از اهل تصوف است. مجتبي مينوي آن را از روي يک نسخه‌ي خطي در «لندن» تصحيح و تحقيق کرده و به چاپ رسانده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
کتاب احوال و اقوال شيخ ابوالحسن خرقاني، بارها توسط ناشران مختلف چاپ شده است. انتشارات انجمن آثار ملي سال 1354 در 180 صفحه و انتشارات طهوري در سال‌هاي 1359، 1363، 1367، 1372 و 1381 دست به انتشار آن زده است.
اخلاق ناصري از آثار و تاليفات «خواجه نصيرالدين طوسي، محمد بن محمد» متوفاي 672هـ.ق. است. مينوي اين اثر را تصحيح و چاپ کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
اخلاق ناصري بارها توسط انتشارات خوارزمي چاپ شده است. از آن جمله، سال 1346، 1356، 1360، 1364، 1373 و 1387 در 620 صفحه منتشر شده است.
57. بخشي از تفسيري کهن با يادداشتي از مجتبي مينوي
اين اثر تفسيري کهن، تا زماني که مينوي آن را معرفي کند، ناشناخته بود. تفسير ياد شده، به زبان فارسي، متعلق به قرن پنجم هـ. ق. و از تفاسير «اهل‌سنت» است.
نسخه‌هاي خطي:
نسخه‌ي خطي آن را مرحوم مينوي در مقدمه کتاب توضيح داده است.
نسخه‌هاي چاپي:
به سال 1351 توسط انتشارات بنياد فرهنگ ايران در 232 صفحه چاپ کرده است.
بعدها سازمان مطالعه و تدوين کتب علوم انساني دانشگاه‌ها (سمت) و با همکاري پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، به سال 1382 در 184+چهل و چهار صفحه منتشر شد.
60. نامه تنسر به گشنسب (نامه تنسر ميرب بذان مير بذارد شير پاپکان به جنسف)
و دهها اثر ديگر که به تصحيح مرحوم مينوي احيا و چاپ گرديد.
منابع:
آشنايي با ايرانشناسان – مجتبي مينوي، روزنامه اطلاعات، مهر 1383 ص 6؛ از مولفي ناشناخته تا استاد مينوي، آيينه پژوهش، شماره 81، مرداد و شهريور 1382، صفحه 68-72؛ استاد مينوي و متن‌شناسي شاهنامه، آينه ميراث، شماره 39، زمستان 1386، صفحه 129-103؛ اهميت و مقام کوه مقدس و مينوي، نشريه کتاب ماه هنر، شماره 35،36، مرداد و شهريور 1380، صفحه 102-107؛ چهره‌هايي از پيشروان هنر و ادبيات معاصر ايران 36؛ دايرةالمعارف دانش و هنر 74؛ دايرةالمعارف مصور پيمان 386؛ دو نامه منتشر نشده از مجتبي مينوي درباره‌ي ويس و رامين، کتاب ماه ادبيات و فلسفه، شماره 17، اسفند 1377، صفحه 30-31؛ روشنفکران ايراني و غرب 308؛ زندگي‌نامه و خدمات علمي و فرهنگي استاد مجتبي مينوي، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، سال 1385، کل کتاب؛ سخنگوي تاريخ و ادب فارسي، جام جم، شماره 5، بهمن 1382، صفحه 15؛شخصيت‌هاي نامي ايران 466؛ شرح‌حال رجال سياسي و نظامي معاصر ايران 3/1589-1593؛ فهرست کتابهاي فارسي شده چاپي 1/201؛ کتاب‌شناسي تئاتر 153؛ کتاب‌شناسي رمان 1/412 و 2/785؛ کتاب‌شناسي موسيقي 15؛ کتاب‌شناسي نهاوند 210؛ کژراهه: خاطراتي از تاريخ حزب توده 208؛ گزارش بزرگداشت به مناسبت گذشت ربع قرن از درگذشت اديب توانا و مورخ زبردست مرحوم مجتبي مينوي، انجمن آثار ملي و مفاخر فرهنگي سال 1380؛ گشتي در داستان فرود، نشريه گلچرخ، سال 2، شماره 6، ارديبهشت 1372، صفحه 58-62؛ مقالات مينوي، جهان کتاب، شماره 170، خرداد 1389، صفحه 9؛ مکارم الآثار 4/1350؛ ملاحظاتي در باب کليله و دمنه، نشر دانش، سال 20، شماره 3، پاييز 1382، صفحه 44-50؛ مولفين کتب چاپي فارسي و عربي 5/179-182؛ نادره کاران 340؛ يادداشت‌هاي مينوي، کل کتاب.