سید جمال‌الدین محمد حسینی استرآبادی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
سيد جمالالدين محمد حسيني استرآبادي
قرن ؟هـ.ق.
از شرح احوال «سيد جمالالدين محمد حسيني استرآبادي» جز آنچه «آقابزرگ» از «کشف الحجب» نقل مي‌نمايد، اطلاعات آشفته‌اي در دست است که در «الذريعه» و «رياض العلما» به‌صورت پراکنده قابل مشاهده است.
بر اساس همين گزارش، وي بر کتاب «تهذيب الوصول» «علامه حلي» شرحي نگاشته است. از آنجا که در همين گزارش، ملا محمدامين استرآبادي در کتابش «الفوائد المدنية» از شرح سيد جمالالدين محمد استرآبادي مطالبي نقل مي‌کند، بنابراين، سيد جمالالدين محمد استرآبادي پيش از قرن 11هـ.ق. مي‌زيسته است.
گفتني است که پيش‌تر در مدخل «سيد جمالالدين بن عبدالله حسيني جرجاني» و مدخل «عبدالله بن محمد جرجاني» در خصوص دو يا سه تن که شباهت اسمي و لقبي دارند، سخن گفتيم. بايد اضافه کرد که نکته مشترک مدخل نخستين «سيد جمالالدين بن عبدالله حسيني جرجاني» با اين مدخل (سيد جمالالدين محمد استرآبادي) اين است که هر دو بر کتاب «تهذيب الاصول» يا «تهذيب الوصول» «علامه حلي» شرح نگاشته‌اند.
ليکن از آنجا که نام آن دو به تصريح عبارات «آقابزرگ» و «افندي» و ديگر شرح‌‌حال‌نگاران باهم متفاوت است، نمي‌توان به يکي بودن آن دو اطمينان کرد.
گذشته از آن، سيد جمالالدين محمد استرآبادي ظاهراً در دستگاه «صفويه» داراي جاه و مقام بوده است. ليکن درباره‌ي سيد جمالالدين بن محمد جرجاني، چنين سخني وجود ندارد.
«افندي» بارها به مقام صدارت وي اشاره کرده و از «احسن التواريخ» و ديگر منابع تاريخي دوران «صفويان»، نقل مي‌کند: «او مراسم غسل، تکفين و تدفين «شاه اسماعيل صفوي» را به عهده داشت. سپس همراه جنازه تا «اردبيل» رفت و شاه را در کنار قبر شيخ صفي به خاک سپرد.» اما گاهي به جاي «جمالالدين»، کلمه‌ي «جلال‌الدين» را به کار مي‌برد.
علي اي حال، سيد جمالالدين محمد استرآبادي فقيه، اصولي و مفسري از سرزمين «استرآباد» است.
آثار:
بنا به گزارش «فهرست نسخه‌هاي خطي کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي»، يک نسخه از «تفسير سوره‌ي جحد» در آن کتابخانه‌ي وجود دارد که فهرست‌نويس، آن را به جمالالدين محمد استرآبادي نسبت داده است.
کاتب در پايان اين نسخه مي‌نويسد: «کذا وجدت بخط السيد الاجل الامجد جمالالدين محمد الاسترآبادي قدس سره»
اين تفسير به زبان عربي است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 18/1805 در مجموعه‌اي که 606 صفحه دارد، و شماره 4900 در 377 برگ، کتابت سال 1072-1082هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«تهذيب الوصول» يا به عبارتي کامل‌تر، «تهذيب طريق الوصول الي علم الاصول» از آثار گران‌بهاي «علامه‌ي حلي» متوفاي 726هـ.ق. است. اين اثر به نام مختصر «تهذيب الوصول» شهرت دارد. بسياري از فقها و مجتهدين بر اين اثر شرح نگاشته‌اند. يکي از اين شروح شرح سيد جمالالدين محمد استرآبادي است. اهميت اين شرح آن‌قدر بوده است که «ملا محمدامين استرآبادي» از آن مطالبي نقل کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
منابع:
الذريعة 4/512 و 13/169.
هم‌چنين:
اثرآفرينان2/196؛ اعيان الشيعة 4/216-217؛ تاريخ عالم آراي عباسي 1/144، 153؛ دايرةالمعارف تشيع 5/431؛ الذريعة 4/512 و 7/99 و 13/166-167؛ روضات الجنات 2/211-212؛ رياض العلماء 5/33 و 7/60، 61، 64-66؛ ريحانة الادب 1/399؛ طبقات اعلام الشيعة (احياء الداثر) 4/42؛ فرهنگ بزرگان اسلام و ايران 314؛ فوائد الرضوية 84؛ کشف الحجب و الاستار 330؛ لغت‌نامه‌ي دهخدا (ذيل جرجاني) 321؛ مرآت الکتب 1/488-449؛ معجم المولفين 1/503 (3/157)؛ معجم مولفي الشيعة 115؛ مقالات تاريخي3/200-201.