سیدمحمد بن حسن استرآبادی
اثر آفرينان استرآباد و جرجان (استان گلستان)
( رضي استرآبادي) / 000-686هـ.ق.
درباره‌ي اديب فرزانه و دانشمند گران‌مايه «نجم‌الائمه رضي‌الدين محمد بن حسن استرآبادي»، آگاهي بسيار اندک در دست است.
همين‌قدر مي‌دانيم که در «استرآباد» متولد شد. پس از تحصيل مقدمات و ادبيات فارسي و عربي، رهسپار حوزه‌ي علميه‌ي «نجف اشرف» گرديد.
در «نجف اشرف» از محضر درس استادان بزرگ بهره برد. آثار ارزشمندي را در «نجف اشرف» تاليف و تصنيف کرد. اما آيا پس از نيل به درجات عالي دانش، به وطن خويش بازگشت يا نه؟ اطلاعي نداريم. حتي سال مرگ وي اختلافي است. سال 684 و 686هـ.ق. را به عنوان تاريخ احتمالي وفات وي ذکر مي‌کنند.
مرحوم «افندي» در «رياض العلما» پس از توضيحاتي مي‌فرمايد: «من يک نسخه‌ي خطي عتيقه از شرح کافيه‌ي او را که به خط خودش در آن نوشته بود که به سال 688هـ.ق. آن را تمام کردم.»
اگر اين گزارش صحت داشته باشد، بايد گفت که وي پس از سال 688هـ.ق. درگذشته است.
در هر صورت، رضي استرآبادي در ميان دانشمندان «شيعه» و «سني» از مقامي ارجمند برخوردار بود. برخي منابع، او را با القاب «فخر اعاجم» و «صدر اعاظم» ستوده‌اند.
منابع ديگر، رضي استرآبادي را متمايل به «مکتب بصري» در علم نحو دانسته‌اند. اما انصاف اين است که رضي استرآبادي از تعصب به دور بود. هر جا راي کوفيان را درست تشخيص داده است، همان را تاييد کرده است. گاهي نظر هردو مکتب را مردود اعلام کرده و نظر خود را با دليل به اثبات رسانده است.
در مقام علمي رضي استرآبادي همين بس که گفته‌اند شرح او بر «کافيه‌ي ابن‌حاجب» نظير ندارد. نه پيش از او و نه پس از او، هيچ اثري به دقت و صحت و ارزشمندي آن نمي‌رسد.
آثار:
از اين اثر فقط فهرس دارالکتب الظاهرية گزارش داده است. آغاز کتاب چنين است:
قال الرضي بن امير سيد حسن
کلـب الغـلام القـرشي الموتمن
احـمـدک اللـهــم بـالتصديق
ما جاء في احمـدک الصـديق
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهريه» به شماره 6722 در 56 برگ، کتابت سال 1339هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
2. حاشيه علي شرح تجريد العقائد الجديدة و الحاشية القديمة
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
3. حاشيه علي شرح الجلال‌الدين دواني لتهذيب المنطق و الکلام
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
«شافيه» از آثار «ابن‌حاجب، عثمان بن عمر» متوفاي 646هـ.ق. در علم صرف است. دانشمندان زيادي بر اين کتاب شرح نگاشته‌اند. يکي از بهترين شروح، شرح رضي‌الدين محمد استرآبادي است.
شرح شافيه از کتاب‌هاي درسي حوزه‌هاي علميه «شيعه» و «سني» است.
نسخه‌هاي خطي:
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 2535/ف در 270 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 1770 در 212 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آخوند همدان» به شماره 4569 کتابت سال 959هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي رشت» به شماره 7 ش. کتابت سده 13هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي ادبيات دانشگاه تهران» به شماره 116 در 143 برگ، کتابت سال 1049هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي نوربخش خانقاه نعمت‌اللهي» به شماره 523 در 504 صفحه موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي رضويه‌ي قم» به شماره 4 در 200 برگ، کتابت سده 11هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي فيضيه» «قم» به شماره 400 در 230 برگ، کتابت سال 1030هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 6877 در 218 برگ، کتابت سال 1250هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 706 در 275 برگ، کتابت سده 9هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي شستربيتي» به شماره 3518/1 موجود است.
1 نسخه‌ي عکسي از نسخه‌ي خطي شستربيتي در «کتابخانه‌ي دانشگاه کويت» به شماره 2017 کتابت سال 982هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي جامعة ام‌القري» به شماره 4877 در 78 برگ، کتابت سال 1219هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي جامع کبير صنعا» به شماره 1826 در 110 برگ، کتابت سال 863هـ.ق. و شماره 1770 در 133 برگ، کتابت سال 921هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف بغداد» به شماره 1240 در 121 برگ و شماره 1437 در 385 برگ، کتابت سال 849هـ.ق. موجود است.
چند نسخه‌ي خطي نيز در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
شايد قديم‌ترين چاپ شرح شافيه، به سال 1280هـ.ق. برمي‌گردد؛ زيرا در اين سال «کارخانه‌ي الله قلي خان» در «تهران» اقدام به چاپ سنگي شرح شافيه کرد. اين چاپ بدون شماره‌ي صفحه بود.
سال 1283هـ.ق. در «دهلي» نيز به‌صورت چاپ سنگي و در 428 صفحه رحلي منتشر گرديد.
در «تبريز» به سال 1298هـ.ق.، کارخانه «حاجي ابراهيم بن احمد» اقدام به چاپ سنگي کتاب در 326 صفحه کرد.
در سال 1311هـ.ق. و چند چاپ بدون ناشر و محل نشر و بدون صفحه شمار، نيز وجود دارد. اما چاپ‌هاي جديد، در «ايران»، «قاهره»، «بيروت» و ديگر شهرها به‌صورت چاپ حروفي انجام شده است.
«عبدالحميد بن هبة‌الله»، معروف به «ابن‌ابي‌الحديد معتزلي»، متوفاي 655هـ.ق. اثري با عنوان «القصائد السبع العلويات» در مدح اميرالمومنين علي بن ابي‌طالب (ع) دارد. رضي استرآبادي اين قصايد را شرح کرده است.
نسخه‌هاي خطي:
هيچ نسخه‌ي خطي به دست نيامد.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
5. شرح الکافية (الوافية في شرح الکافية)
«جمال‌الدين ابوعمرو عثمان بن عمر»، مشهور به «ابن‌حاجب»، متوفاي 646هـ.ق. از علماي بزرگ «مالکي» و استاد علم نحو، کتابي با عنوان، «کافيه» در علم نحو نگاشته است. اين کتاب مورد توجه همه‌ي دانشمندان نحو و ادبيات زبان عرب واقع شده و شروح متعددي بر آن نگاشته‌اند. از آن جمله سيد رضي‌الدين محمد استرآبادي نيز بر آن شرح نگاشته است.
شرح رضي، يکي از مشهورترين و بي‌نظيرترين شروح «کافيه» است. به‌نظر کارشناسان ادبيات عرب، تاکنون اثري به جامعيت، دقت و صحت آن نوشته نشده است.
نسخه‌هاي خطي:
6 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي (ره)» به شماره 7920 در 392 برگ، کتابت سال 1039هـ.ق.، شماره 9425 در 328 برگ، کتابت سال 839هـ.ق.، شماره 7464 در 303 برگ، کتابت سال 856هـ.ق.، شماره 5528 در 167 برگ، شماره 10071 در 376 برگ، کتابت سال 840هـ.ق. و شماره 10085 در 249 برگ، کتابت سال 1095هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آيت‌الله فاضل خوانساري (ره)» به شماره 59 در 195 برگ، کتابت سال 683هـ.ق. موجود است.
بيش از 6 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي (ع)» موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي آستانه حضرت فاطمه معصومه (س)» به شماره 105 در 538 برگ، کتابت سال 886هـ.ق. موجود است.
9 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي جمهوري اسلامي ايران» به شماره 785/ع در 350 برگ، کتابت سال 1077هـ.ق.، شماره 2848 در 408 برگ، کتابت سال 1052هـ.ق.، شماره 2737 در 281 برگ، کتابت سال 829هـ.ق.، شماره 2155/ع در 275 برگ، کتابت سال 1237هـ.ق.، شماره 2172/ع در 275 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 620/ع در 321 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 2084، شماره 2156/ع در 275 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. و شماره 520/ع در 186 برگ، کتابت سده 10هـ.ق. موجود است.
7 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مجلس شوراي اسلامي» به شماره 7091 در 292 برگ، کتابت سال 846هـ.ق.، شماره 7231 در 222 برگ، کتابت سال 1100هـ.ق.، شماره 4878 در 276 برگ، کتابت سال 1086هـ.ق.، شماره 3780 در 332 صفحه، کتابت سال 830هـ.ق.، شماره 3590 در 702 صفحه، کتابت سال 842هـ.ق.، شماره 1638 در 745 صفحه، کتابت سال 1133هـ.ق. و شماره 2954 در 956 صفحه موجود است.
10 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي عالي شهيد مطهري (سپهسالار)» به شماره 3202 در 491 برگ، کتابت سال 1106هـ.ق.، شماره 3203 در 278 برگ، شماره 3204 در 279 برگ، شماره 3205، شماره 3207 در 244 برگ، شماره 3208 در 236 برگ، کتابت سال 1015هـ.ق.، شماره 6882 در 277 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 6876 در 396 برگ، کتابت سال 877هـ.ق. و شماره 5023 در 197 برگ موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي نمازي خوي» به شماره 90 در 328 برگ، شماره 501 و شماره 729 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي آخوند همدان» به شماره 310 کتابت سال 927هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي مروي تهران» به شماره 501 و شماره 543 کتابت سال 981هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي امام عصر (عج) شيراز» به شماره 305 در 236 برگ، کتابت سال 1256هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي حاج حسين بيک» وابسته به «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 10/11 در 184 برگ، کتابت سال 890هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي تربيت تبريز» به شماره 239 موجود است.
6 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 161 در 256 برگ، کتابت سال 812هـ.ق.، شماره 3403 در 501 برگ، شماره 1522 در 177 برگ، کتابت سده 11هـ.ق.، شماره 1201 در 201 برگ، کتابت سال 1089هـ.ق.، شماره 1179 در 131 برگ، کتابت سده 11هـ.ق. و شماره 1131 در 110 برگ، کتابت سده 9هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي فارس» به شماره 515/492-ابن، در 275 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهريه» به شماره 6597 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي کمبريج» به شماره 1356 موجود است.
2 نسخه‌ي عکسي از نسخه‌هاي خطي «کتابخانه‌هاي دارالکتب الظاهريه» و «کمبريج» در «کتابخانه‌ي دانشگاه کويت» به شماره 805 کتابت 1078هـ.ق. و شماره 858 کتابت سال 1077هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي حقوق و علوم سياسي اقتصادي دانشگاه تهران» به شماره 55 در 308 برگ، کتابت سال 897هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکز الملک فيصل للبحوث و الدراسات الاسلامية» به شماره 2621 در 2 جلد 357 برگ، کتابت سال 1224هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي عکسي در «کتابخانه‌ي مرکز احياء ميراث اسلامي قم» به شماره 27 در 390 صفحه و شماره 250 در 666 صفحه، کتابت سال 823هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي تونس» به شماره 15374 در 344 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي عکسي از نسخه‌ي کتابخانه‌ي ملي «تونس» در «کتابخانه‌ي مرکز البحث العلمي و احياء التراث الاسلامي» به شماره 832 موجود است.
3 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه مدينة العلم امام خالصي» در «کاظميه» موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي ادبيات دانشگاه تهران» به شماره 488 کتابت سال 1114هـ.ق. و شماره 79 کتابت سده 11هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران» به شماره 1729 در 558 برگ و شماره 1499 در 377 برگ موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي بابانيين» وابسته به «کتابخانه‌ي اوقاف سليمانيه» به شماره 242 در 393 برگ، کتابت سال 1206هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مدرسه‌ي جامع النبي الشيث» وابسته به «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 1/45/19 در 422 برگ موجود است.
7 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب الظاهرية» به شماره 9099 در 392 برگ، شماره 9130 در 211 برگ، شماره 7808 در 378 برگ، کتابت سال 1083هـ.ق.، شماره 6597 در 346 برگ، شماره 6596 در 207 برگ، شماره 1797 در 335 برگ و شماره 11422 در 314 برگ، کتابت سال 849هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه ام‌القري» به شماره 488 در 315 برگ، کتابت سال 847هـ.ق. موجود است.
9 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي موزه‌ي عراق» به شماره 73 در 404 برگ، کتابت سال 1272هـ.ق.، شماره 2964 در 382 برگ، کتابت سال 1135هـ.ق.، شماره 3746 در 886 برگ، کتابت سال 1099هـ.ق.، شماره 1229 در 526 برگ، شماره 439 در 844 برگ، کتابت سال 917هـ.ق.، شماره 1597 در 594 برگ، کتابت سال 854هـ.ق.، شماره 2521 در 564 برگ، کتابت سال 889هـ.ق.، شماره 2796 در 598 برگ، کتابت سال 907هـ.ق. و شماره 2902 در 738 برگ، کتابت سال 1269هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف موصل» به شماره 10/17 در 221 برگ و شماره 32/16 در 220 برگ، کتابت سال 893هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي الاهيات و معارف اسلامي دانشگاه تهران» به شماره 35 در 181 برگ، کتابت سده 11هـ.ق. و شماره 64 در 248 برگ، کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
5 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اوقاف بغداد» به شماره 1354 در 361 برگ، شماره 1353 در 299 برگ، کتابت سال 917هـ.ق. شماره 6082 در 322 برگ، شماره 12157 در 200 برگ، کتابت سال 1100هـ.ق. و شماره 6167 در 219 برگ موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي شستربيتي» به شماره 3140 کتابت سال 797 برگ و شماره 4321 کتابت سال 817هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي موزه‌ي بريتانيا» به شماره 3933 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي عمومي اصفهان» به شماره 3139 کتابت سده 12هـ.ق. موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه مدرسه‌ي حجتيه» «قم» به شماره 16 و 345 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشكدهي ادبيات و علوم انساني مشهد» به شماره 206 در 416 برگ موجود است.
9 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي احمديه تونس» به شماره 6132 در 127 برگ، شماره 6754 در 201 برگ، شماره 3988 در 263 برگ، شماره 6755 در 264 برگ، کتابت سال 813هـ.ق.، شماره 3987 در 343 برگ، کتابت سال 952هـ.ق.، شماره 6756 در 204 برگ، شماره 3990 در 119 برگ، کتابت سال 993هـ.ق.، شماره 3993 در 196 برگ، کتابت سال 1000هـ.ق.، شماره 3991 در 210 برگ، کتابت سال 886هـ.ق. و شماره 3989 در 202 برگ، کتابت سال 942هـ.ق. موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي ملي پاريس» به شماره 6215 موجود است.
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دانشگاه مرکزي صلاح‌الدين» به شماره 187/2 در 193 صفحه موجود است.
2 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي مرکزي اوقاف سليمانيه» به شماره 1176 در 46 برگ و شماره 773 در 185 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
شرح الکافيه بارها چاپ شده است. سال 1275هـ.ق. در «ترکيه» همراه با اصل کتاب چاپ شد.
«مغني اللبيب عن کتب الاعاريب» از آثار «جمال‌الدين ابومحمد عبدالله بن يوسف انصاري» معروف به «ابن‌هشام نحوي» متوفاي 761هـ.ق. در علم نحو است. براساس گزارش فهرست کتابخانه‌ي وزيري يزد، رضي‌الدين استرآبادي شرحي بر آن نگاشته است که در ذيل معرفي مي‌گردد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي وزيري يزد» به شماره 2733 در 243 برگ، کتابت سال 1248هـ.ق. موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
چاپ نشده است.
ظاهراً بر مقدمه‌ي «ابن‌حاجب» که در موضوع علم صرف است، نيز شرحي نگاشته است. به‌نظر نمي‌رسد اين مقدمه همان شرح بر «شافيه» باشد.
نسخه‌هاي خطي:
1 نسخه‌ي خطي در «کتابخانه‌ي دارالکتب المصريه» به شماره 67 موجود است.
1 نسخه‌ي عکسي از نسخه‌ي خطي «دارالکتب المصريه» در «کتابخانه‌ي مرکز البحث العلمي و احياء التراث الاسلامي» به شماره 860 در 340 برگ موجود است.
نسخه‌هاي چاپي:
ظاهراً دو چاپ از اين اثر موجود است. چاپ نخست در «تهران» به سال 1280هـ.ق. به‌صورت سنگي و در کارخانه‌ي «استاد قلي خان» در قطع وزيري انجام شده است.
چاپ ديگر از اين اثر را به سال 1300هـ.ق. در «تهران» «حاج ملا محمدباقر تاجر کتابفروش»، به‌صورت سنگي و در 396 صفحه وزيري منتشر کرده است.
منابع:
اثرآفرينان 3/126؛ الاعلام زرکلي 6/86، 317؛ اعيان الشيعة 9/151-153؛ امل الآمل 2/255؛ بغية الوعاة 1/248، 567-568؛ تاريخ الادب العربي، تکمله، 3؛ تاريخ ادبيات صفا 3/289؛ تاريخ زنجان علماء و دانشمندان 263؛ تاريخ نظم و نثر در ايران 1/191؛ تاسيس الشيعة 131-133؛ خزانة الادب و لب لباب لسان العرب 1/37؛ دايرةالمعارف الاسلامية 1/721 و 2/743؛ دايرةالمعارف تشيع 2/106؛ درة الحجال في غرة اسماء الرجال 140؛ الذريعة 13/313، 391 و 14/30؛ روضات الجنات 3/346؛ رياض العلماء 5/53-54؛ ريحانة الادب 2/315؛ شذرات الذهب 5/395 و 7/691؛ شرح‌حال علما و ادباي استرآباد (استرآباد نامه) 119؛ طبقات اعلام الشيعة (الانوار الساطعة) 4/155؛ فرزانگان مازندران 1/60-63؛ فرهنگ بزرگان اسلام و ايران 490؛ فوائد الرضوية 463؛ الفهرس المختصر لمخطوطات مکتبة الحرم المکي الشريف 1/361؛ فهرس مکتبة الازهر 4/81؛ کشف الظنون 2/1020-1022، 1370؛ الکني و الالقاب 2/315؛ گنجينه‌ي دانشمندان 6/409؛ لغت‌نامه‌ي دهخدا (ذيل رضي استرآبادي) 500؛ مداخل المولفين و الاعلام العرب حتي عام 1215ق. 1/575؛ مشاهير دانشمندان اسلام 3/266؛ مصادر التراث في المکتبات الخاصة في اليمن 2/484؛ معجم اعلام المورد 207؛ معجم المطبوعات 940؛ معجم المولفين 3/213؛ معجم رجال الفکر و الادب في النجف 1/113؛ مفتاح السعادة 1/142؛ موسوعة اعلام العلماء و الادباء العرب و المسلمين 1/547؛ الموسوعة الميسرة في تراجم ائمة التفسير و الاقراء و النحو اللغة 3/2048؛ مولفين کتب چاپي فارسي و عربي 5/390-391؛ نفس المرجع 251؛ هدية الاحباب 141-142؛ هدية العارفين 2/134.