اینچه برون / شهر

اینچه‌برون/ شهر          Incheh-Borun City

مرکز بخش داشلی برون شهرستان گنبدکاووس.

شهر اینچه‌برون در 54درجه و 44دقیقه طول جغرافیایی و 38درجه و 28دقیقه عرض جغرافیایی قرار دارد. این شهر در مجاورت مرز ایران و ترکمنستان واقع شده و رودخانه‌ي اترک در شمال آن جریان دارد. اين رودخانه در مجاورت روستا، دریاچه‏هایی تشکیل داده که از نظر نظامی می‌تواند قابل توجه باشد. روستای اینچه‌برون در بهمن ماه 1379 به شهر تبدیل شد.

درباره‌‌ی وجه‌تسمیه‌ي آن گفته‏‌اند: رودخانه‌ي اترک در سال‌های پر آب، در شمال‌شرقی روستا، دماغه‌‏ای باریک تشکیل می‏‌داد، به گونه‌‏ای که رفت و آمد از این نقطه به مراتب آسان‏تر از نقاط دیگر بود. بنابراین، این محل را «اینچه‌برون» یعنی دماغه‌ي باریک نامیدند. بعدها مردمی که در این محل ساکن شدند، آن را به همین نام خواندند.

اهالی اینچه‌برون از نفت داغ و اولی بالکان که در کشور ترکمنستان قرار دارد، مهاجرت کرده‌‏اند. آنان که معمولاً به دنبال دام‌های خود همیشه در حال ییلاق و قشلاق بودند، سرانجام در کنار رودخانه‌ي اترک ساکن شدند. آن‌ها با بستن سد بر روی این رودخانه، آب را به زمین‏های کشاورزی هدایت کردند و منطقه‌ای سرسبز به وجود آوردند. به دنبال آن، زمین‏های طول رودخانه به سمت جنوب، در بین طوایف نهگانه‌ (شیرمحمدلی، یلمه، گزممدلی، گوک، سقوی، حبیب‌لی، ممدآلق، دونچی و کسرقه) که در آن‏جا زندگی می‏‌کردند، تقسیم شد که هنوز هم این تقسیم‌بندی حفظ شده است. با افزایش آمار و تشکیل خانواده، به نفرات جدید سهمی تعلق می‏‌گرفت و سهم کوچ‌کنندگان یا درگذشتگان نیز خود به خود از بین می‌رفت.

اینچه‌برون برابر سرشماری سال 1335ش، 964 نفر جمعیت داشته که از این تعداد، 504 نفر مرد و 460 نفر زن بوده‌اند. این شهر در سال‏‌های 1347-1346ش دچار خشکسالی شد. یکی از عمده‌ترین دلایل آن، کمبود آب رودخانه‌ي اترک و خشک شدن آن بود. این خشکسالی سبب مهاجرت بسیاری از اهالی شد، به طوری که بیش از نیمی از اهالی به شهر گنبد و روستاهای دیگر مهاجرت کردند.

این شهر در سال 1365ش، 1047نفر؛ در سال 1375، 1522 نفر و برابر سرشماری سال 1385، 1764 جمعیت داشته است. در این سال (1385)، کل جمعیت باسواد 1201 نفر بود که از این تعداد، 638 نفر (17/36 درصد) مرد و 563 نفر (92/31 درصد) زن بودند. جمعیت اینچه‌برون در سال 1390 عبارت بود از: 487خانوار، 2281نفر جمعیت که از این تعداد، 990نفر مرد و 1291نفر زن بودند.

مردم این شهر همگی مسلمان، حنفی مذهب و از طایفه یموت و شاخه‌ي آق‌آتابای هستند و به زبان ترکمنی صحبت می‏‌کنند.

کشاورزی در اینچه‌برون رونق چندانی ندارد، دلیل عمده‌ي آن نیز شوره‌‏زار بودن زمین‏هاست. در دهه‌ي چهل، کشت برنج، پنبه و گندم در کنار رودخانه‌ي اترک رایج بوده است. در حال حاضر، فقط در زمین‌هایی که کنار رودخانه‌ي اترک قرار دارند یا زمین‏‌هایی که برای آبیاری، کانال‌کشی شده،  کشاورزی انجام مي‌شود. در اين زمين‌ها، گندم، جو، هندوانه، خربزه، پنبه و ... کشت می‏‌شوند.

منابع تأمین آب آشامیدنی اینچه‌برون از نزدیکی روستای گوزنی‌تپه گنبدکاووس تهیه می‌شود. در سال 1375، در آن محل، سه حلقه چاه عمیق حفر و به این شهر لوله‌کشی شده است.

از گذشته‌های دور، ترکمنان ساکن، به دامپروری مشغول بودند. آن‏ها فقط در ماه‏‌های سرد سال در اترک به سر می‌بردند و با شروع ماه‌‏های گرم، به همراه دام‌های خود به دامنه‌ي کوه‌‏های بالکان کوچ می‌کردند. در سال 1365، تعداد گوسفند و  بز 3500 رأس، گاو و شتر نیز 2000 نفر برآورد شده است، اما امروزه مردم برای چرای دام خود به ندرت ییلاق و قشلاق می‏‌کنند.

عبور جاده‌ي ترانزیتی گرگان - ترکمنستان از نزدیکی این شهر، همچنين وجود گمرک و بازارچه‌ي مرزی، سبب گسترش تجارت و جذب گردشگر در اینچه‌برون شده است. تالاب‌‏های بین‌المللی آلماگل، آلاگل و آجی‌گل نیز از مكان‌هاي دیدنی اینچه‌برون است. همچنین تالاب آلاگل، محل بسیار مناسبی برای پرورش ماهی سفید و کپور است.

…

منابع:

• آخوندنژاد، عبدالیوسف. (1380). تأملی بر نحوه‌ی نام‌گذاری روستاهای ترکمن. یاپراق، (4) 14 و 15، 3.

• بیانی، تاج‌بي‌بي. (1377). نگاهی به اینچه‌برون. صحرا، 5، 6، 7 و 8. 

• پورکریم، هوشنگ. (1345). ترکمن‌های ایران. هنر و مردم، 50، 34-23.

• سالمي، حميد. (29/2/1390). مصاحبه شخصي ستاربردي فجوري. 

• سرشماري سال 1355. مركز آمار ايران. بازيابي از:  www.Amar.org.ir.

• معینی، اسدالله. (1344). جغرافیا و جفرافیای تاریخی گرگان و دشت. تهران: طبع کتاب.

• مفخم‌پایان، لطف‌الله. (1339). فرهنگ آبادی‏های ایران (بخش اول). تهران: امیرکبیر.

• وثوقي‌فر، محمد. (29/10/1390). مصاحبه شخصي ستاربردي فجوري.