قوشه چشمه

 قوشه‌چشمه

Qoše  Češme

روستایی واقع در دهستان قره‌بلان، بخش لوه شهرستان گالیکش، استان گلستان.

این روستا در 48 کیلومتری ‌شرق شهرستان گالیکش در طول جغرافیایی 55:45 و عرض جغرافیایی 37:26 در ارتفاع 902 متری از سطح دریا قرار دارد.[1] موقعیت‌های نسبی اطراف روستا عبارتند از: شرق، قورقن، آق‌ناوا، قوزلیق، قره‌چونتل و خوجه‌گلدی. در غرب، خوجه‌صالح. در شمال، بیلی‌داغ و سولگ‌لی. در جنوب توپور جنگل که بعدها با کارگذاری و نصب دکل مخابرات و صداوسیما امروزه به دکل معروف شده است. روستا در جوار مناطق حفاظت شده پارک ملی گلستان قرار دارد. اهالی روستا در حفظ این منابع خدادادی بسیار فعال بوده به عنوان همیار جنگل کمک کار و چه بسا هنگام آتش‌سوزی جنگل اولین نفراتی هستند که برای مهار آن اقدام می‌کنند.[2] این روستا در دو محله جداگانه و به فاصله تقریبی 500 متری از هم سکونت دارند که یکی را قوشه‌چشمه خوجه و دیگر تمک می‌باشد.

وجه تسمیه روستا، بر گرفته از چشمه‌های کم آبی است که در اطراف روستا به صورت دوقلو و یا همان به زبان ترکمنی قوشه وجود دارد. آب چشمه به قدری اندک است که جاری نمی‌شود. ولی برای استفاده پرندگان و حیوانات و چوپانان بسنده می‌کند. در اطراف روستا دو چشمه دوقلو و یا قوشه وجود دارد که هر دو قوشه‌چشمه نامیده می‌شود.[3]

درباره پیشینه‌ی تاریخی روستا، مانند بسیاری از روستاهای دیگر اطلاعات دقیقی در دست نیست.  ظاهراً بانیان اولیه این روستا پس از مهاجرت‌های فراوان از جایی به جای دیگر به دنبال رمه‌های خود بودند تا این که موقعیت فعلی روستا و چه بسا حوادث دیگر تاریخی و ... آنان را مجاب به اسکان نموده است. بانیان اصلی روستا دو نفر به نام‌های قارری‌خوجه و جان‌محمد اده‌که بودند که اولی از منطقه شغال‌تپه (صادق‌آباد امروزی) و دیگری از روستای یاساقلیق به این محل کوچ کرده بودند. به گفته‌ی اهالی، آنها این افراد را ندیدند. امام بچه‌های آنان را دیده، وقتی کودکی بیش نبودیم، فوت کردند. امروزه اهالی این روستا نوه و نتیجه‌های این دو نفر هستند.[4]

زبان اهالی این روستا ترکمنی است. همگی مسلمان، اهل سنت و حنفی مذهب هستند. مردم این روستا همگی ترکمن از طایفه گوکلان، غایی و تمک، محله دیگر نیز همگی از طایفه‌ی خوجه هستند. قورقانچی در تقسیم بندی طایفه‌ گوکلان‌ها، آن‌ها را به دو گروه، حلقه‌داغلی و دودورغه تقسیم بندی کرده و در گروه حلقه‌داغلی در زیر گروه غائی چند تیره‌ی دیگر معرفی می‌کند که عبارتند از: تمک‌غائی، قارناس‌غائی، داری و بوقاجه [بُقجه] غائی.[5] در کتاب فرهنگ جغرافیایی خراسان که در سال 1894م/ 1273ش نوشته شده، گوکلان‌ها به شاخه‌های مختلف تقسیم شده و زیر شاخه‌ی کایی/ غایی آمده است که شامل تیره‌های تمک، یفکی، ارنگلی، عرب، سوار، تیشان، تولوجه، دری‌بقجه، منگور، ملامحمد، بوکجه، زوریات، کور، اپشک، اراض‌قایلی، اتوزاُیلی و انبگی می‌باشد.[6] اهالی و ساکنین این روستا از طایفه‌ی تمک، اده‌که، عطالر و خوجه هستند. اهالی با نام خانوادگی‌های صوفی‌زاده، عطایی، انوردایی، هادی‌نژاد، حکیمی سکونت دارند.[7]

کشاورزی شغل اصلی اهالی روستا محسوب می‌شود که قریب به 200 هکتار زمین را شامل می‌شود. انواع محصولاتی که کشت می‌شود شامل، گندم، آفتابگردان، لوبیا، جو، هندوانه و .... می‌باشد. در گذشته دامداری از مشاغل اصلی اهالی بود. امروزه به دلایل مختلف از جمله؛ نزدیکی و هم‌جواری با پارک ملی گلستان، محدودیت‌هایی که در ورود دام به مراتع و جنگل و نیز گرانی علوفه‌دامی وجود دارد با سختی‌هایی روبرو می‌باشد. تعداد دام‌های روستا قریب به 400 راس گوسفند و بُز و 110 راس گاو را شامل می‌شود. کاشت گردو، گلابی و انار در سال‌های اخیر مورد توجه اهالی قرار گرفته علاوه بر آن هر فردی به اندازه مصرف شخصی خود باغاتی مانند انار، گردو، گلابی، سیب، انجیر و .... ایجاد کرده‌اند. پرورش کرم‌ابریشم نیز یکی از مشغولیت‌های اهالی علی‌الخصوص زنان است. با وجود درختان توت که در گذشته بود، این شغل رونق بسیاری داشت که امروزه هم کم‌وبیش وجود دارد.[8]

معماری خانه‌ها در سال‌های اخیر تغییر اساسی داشته است. زمانی اکثر خانه‌ها گِلی بود که برخی از آن خانه‌ها هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حال حاضر بسیاری از خانه‌های گِلی قدیمی تخریب و یا به انباری تبدیل شده است. نسل جدید نیز ساختمان‌های جدید با امکانات و تجهیزات جدید بنا کرده‌اند. امروزه نیز ساخت خانه‌های آجری با پوشش سقف حلب، ایرانیت و قیرگونی رواج پیدا کرده که معمولا با برنامه‌های بهسازی و مقاوم‌سازی از طرف بنیاد مسکن شهرستان با مصالح ساختمانی جدید میلگرد و .... ساخته می‌شود. نوعی دیگر از خانه‌سازی در یکی دو سال اخیر شروع شده که به سبک قدیمی تحت عنوان خانه‌ی زمستانی است که دارای اجاق خاص (موری) می‌باشد.

این روستا هدف گردشگری است و چندین مرکز بوم‌گردی در این محل فعال هستند.

موقعیت طبیعی روستا چنان بکر و تازگی دارد که همه جای آن محلی برای تفریح و گردش و گذران اوقات فراغت برای اهالی مناسب بوده و هست.[9]

آداب و رسوم اهالی روستا هم چون مراسم عروسی، عیدین قربان و فطر، آق‌آش و ...  مثل سایر ترکمن‌ها بجا آورده می‌شود، اما نسبت به گذشته کم‌رنگ شده است. بسیاری از آداب و رسوم به فراموشی سپرده شده است.

در گذشته صنایع دستی از جمله ساخت ابزار آلات چوبی در بین مردان رواج داشت. امروزه افرادی همچنان به این کار ادامه می‏‌دهند.

صنایع دستی در بین بانوان نیز عبارت است از: بالاق‌دوزی، چارشو، غولانگ، نمدمالی و... که البته امروزه هم تارابافی و غولانگ هنوز هم وجود دارد. غذاهای محلی نیز عبارتند از: چکدرمه، اون‌آشی، بورگ، جوون‌آش، مس‌سوا، قره‌چورفا، پت‌لی‌خورش، سویت‌لی‌آش و .... از جمله بازی‌های بومی و محلی که در سال‌های گذشته رواج داشته و امروز بسیار کمرنگ و حتی فراموش شده می‌توان به بازی‌های بومی و محلی قرلانگ، گورش، چلیک، گولنگ‌اودجه، گوزلم‌پررق، قئنغرجئق، قوز (گردوبازی) آششیق، یوزگ، سالانجاق و ... اشاره کرد.[10]

در کتاب جغرافیا و جغرافیای تاریخی گرگان و دشت اسدالله معینی، ذیل کلمه قوشه‌چشمه چنین آمده است؛ قوشه‌چشمه در 23 کیلومتری خاور کلاله و جنوب تمک جمعیت ندارد. را مالرو است.[11] در حال حاضر در این روستا قریب به 120 خانوار و 520 نفر زندگی می‌کنند که بیشتر آنان در شهرهای بزرگ مانند تهران، سمنان و ... برای کاریابی مهاجرت کرده‌اند.[12]

آمار جمعیت این روستا در سرشماری‏های نفوس و مسکن ایران به این شرح است.[13]

این روستا دارای دو باب مسجد است. تاریخ بنای اولین مسجد معلوم نیست. اما سرشماری سال 1345ش. خبر از وجود مسجد در این روستا دارد. اهالی بر این باور هستند که بنای مسجد در حدود سال 1316ش. بوده است. زمانی ساختمان مسجد با مصالح محلی چوب و نی یعنی از نژده ساخته شده بود که پس از تخریب آن از گِل و لوقالا و در نهایت نیز چهار بار بازسازی شده ساختمانی فعلی بنا شد.

مسجد دوم در محله‌ی دیگر روستا که اکثر آنان از طایفه‌ی خوجه هستند بنا شده است.[14]

حضور معلم سپاه‌دانش و تعلیم و تربیت به سال 1352ش برمی‌گردد که اولین معلم روستا عطا سپاهی نام داشت. ساختمان آموزشی در محله‌ی خوجه‌ها قرار دارد.[15] امکانات دولتی دیگر که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بوجود آمده عبارتند از: برق (1364ش)، گاز (1396ش)، خانه بهداشت (1375ش)، جاده‌ی آسفالته‌ (1398ش) نانوایی (1375ش) آب شرب روستا از چشمه‌های اطراف روستا تامین می‌شود.[16]

منابع:

• سایت با حساب، قابل دسترسی از:  https://www.bahesab.ir/map/geographic
• فجوری، ستاربردی (1402). گفتگو با حاللی صوفی‌زاده  و حسین صوفی‌زاده. 24 شهریور.
• فجوری، ستاربردی (1402). گفتگو با حسین صوفی‌زاده. 24 شهریور.
• فجوری، ستاربردی (1402). گفتگو با حسین صوفی‌زاده، صفرمحمد انوردایی و حاللی صوفی‌زاده. 24 شهریور.
• فجوری، ستاربردی (1402). گفتگو با حسین صوفی‌زاده، صفرمحمد انوردایی. 24 شهریور.  
• فجوری، ستاربردی (1402). گفتگو با صفرمحمد انوردایی و حاللی صوفی‌زاده. 24 شهریور.
• فجوری، ستاربردی (1402). گفتگو با صفرمحمد انوردایی. 24 شهریور.
• فجوری، ستاربردی (1402). گفتگو با عبدالحکیم فرهمند. 24 شهریور.
• فجوری، ستاربردی (1402). گفتگو با عبدالله تاقانی و حاللی صوفی‌زاده. 24 شهریور.
• فجوری، ستاربردی (1402). گفتگو با عبدالله تاقانی. اول مهر.
•  فرهنگ‌جغرافیایی ایران خراسان. (1380). کارکنان وزارت جنگ، ترجمه کاظم خادمیان. مشهد: آستان قدس رضوی.
• قورخانچی، محمدعلی. (1360). نخبه سیفیه، بکوشش منصوره اتحادیه. تهران: نشرتاریخ ایران.
• مرکز آمار ایران. درگاه ملی آمار. نتیجه سرشماری نفوس و مسکن. قابل دسترسی از: https://www.amar.org.ir
• معینی، اسدالله، (1344). جغرافیا و جغرافیای تاریخی گرگان و دشت. تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.