چارقلی

چارقلی

Čāroqli

روستایی واقع در دهستان جعفربای غربی، بخش مرکزی شهرستان گمیشان، استان گلستان.

این روستا در 12 کیلومتری شمال غرب شهر بندرترکمن و در  طول جغرافیایی  22ً  59َ °36  و عرض جغرافیایی 56ً  2َ °54 و در ارتفاع منفی 26 متری از سطح دریا قرار دارد.^[1] 

روستا در موقعیتی جلگه‌ای قرار داشته و بر روی رسوبات آبرفتی گرگانرود استقرار یافته است. چارقلی  از جنوب به گرگانرود، از شرق به روستای قرمسه، از غرب به سواحل دریای خزر و از شمال به اراضی ساکنین شهر گمش‌تپه محدود می‌شود.^[2] برای رسیدن به این روستا، باید از کیلومتر ۷.۵ جاده گمش‌تپه (ابتدای روستای خواجه‌نفس) حدود ۴.۵ کیلومتر به سمت غرب رفت. 

 این روستا نام خود را از یک رویداد قدیمی گرفته است. گفته می‌شود ساکنان اولیه روستا، که مردمی دامدار بودند، همگی چارق به پا داشتند و با همین پاپوش‌ها از گرگانرود ماهیگیری می‌کردند. این ویژگی باعث شد محل زندگی آنها به «چارقلی اوبا» یا «روستای چارق‌دار» معروف شود. پیش از آن که روستا در محل کنونی خود تثبیت شود، به‌صورت استقرارگاه ناپایدار کوچندگان ترکمن بوده است. تاریخ قطعی تشکیل روستا به حوالی سال‌های ۱۳۲۰ش.  برمی‌گردد.[3]    

در سال ۱۳۳۵، برای نخستین بار نام روستا در نشریات سرشماری عمومی نفوس و مسکن ذکر شد.                     

در آخرین سرشماری نفوس و مسکن (۱۳۹۵)، جمعیت روستا بالغ بر ۲۷۳۰ نفر در قالب ۷۷۹ خانوار گزارش شد. حجم متوسط هر خانوار در این سال ۳.۵ نفر بوده است که نسبت به سال ۱۳۴۵ (۶.۱ نفر) کاهش چشمگیری نشان می‌دهد؛ این کاهش عمدتاً ناشی از اجرای برنامه‌های تنظیم خانواده و کاهش تعداد خانوارهای گسترده است. جمعیت روستا طی ۷۰ سال اخیر با آهنگی نسبتاً یکنواخت رشد کرده و در دوره ۶۰ ساله بین سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵، میانگین نرخ رشد جمعیت حدود ۲ درصد بوده است. جمعیت روستای چارقلی در سرشماری نفوس و مسکن ایران به شرح زیر بوده است.[4]                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      

از نظر کالبدی، روستا دارای شکل خطی است و در طول گرگانرود با جهت غربی–شرقی گسترش یافته است. همچنین، بافت روستا خیابانی بوده و تحت تأثیر فرهنگ سکونتی ترکمن‌ها شکل گرفته است. منازل روستایی که پیش‌تر عمدتاً از مصالح بوم‌آورد و غیرمقاوم ساخته می‌شدند، در سال‌های اخیر به مدد برنامه‌های توسعه مسکن روستایی، اکثراً با مصالح مقاوم بازسازی شده‌اند. تعداد اندکی از خانه‌های قدیمی باقی مانده‌اند که به‌واسطه معماری خاص خود دارای ارزش هستند. این خانه‌ها عمدتاً با پلان دو اتاقه و ایوان، سقف هشت‌شیبه و گاهی دو طبقه ساخته شده‌اند. معماری این خانه‌ها در واقع سبک ساده‌شده و بومی‌شده معماری روسی است؛ نمونه‌های تیپ آن‌ها توسط ناودارهای گمش‌تپه در سال‌های پیش از استقرار حکومت شوروی، به‌صورت خانه‌های پیش‌ساخته چوبی وارد منطقه گردید. تیپ یک‌طبقه این خانه‌ها به خانه‌های «آخوندی» معروف بود.

یکی از ویژگی‌های تیپیک ساختمان‌های یک‌طبقه روستا، داشتن کف کرسی با ارتفاع حدود یک متر است که به‌منظور جلوگیری از رطوبت طراحی شده است. یکی دیگر از ویژگی‌های خاص کالبدی چارقلی، حضور عناصر مرتبط با صید و صیادی است. این پدیده در گذشته بسیار مشهود بود و در نقاط مختلف روستا، قایق‌های ماهیگیری، کارگاه‌های ساخت قایق و پارو، فضاهای تعمیر و خشک کردن تورهای ماهیگیری، مکان‌های نمک‌سود کردن ماهی‌ها، فروشگاه‌های لوازم ماهیگیری و ماهی‌فروشی‌ها به‌وفور دیده می‌شد. امروزه، اگرچه بسیاری از این عناصر تا حد زیادی حذف شده‌اند، اما همچنان نشانه‌هایی از آن‌ها در روستا قابل مشاهده است.

اکثر اهالی روستا به صیادی، زراعت و دامداری اشتغال دارند و عده‌ای نیز در بخش خدمات فعالیت می‌کنند. شمار شاغلان بخش خدمات در حال افزایش است و عمدتاً در زمینه حمل و نقل فعال هستند. علاوه بر خدمات روستایی و کارگری ساده، برخی از اهالی در بخش‌های خدماتی و تجاری شهر بندرترکمن نیز فعالیت دارند؛ چرا که با وجود قرارگیری روستا در محدوده اداری شهر گمش‌تپه، بیشترین ارتباط آن با شهر بندرترکمن برقرار است.

شاغلان بخش صنعت عمدتاً محدود به تعداد اندکی بافنده فرش هستند که طی دهه‌های اخیر شمارشان به‌تدریج کاهش یافته است. فرش‌ها در کارگاه‌های خانگی و توسط زنان بافته می‌شوند.

صیادی یکی از مهم‌ترین مشاغل روستا محسوب می‌شود. در چارقلی سه شرکت تعاونی ماهیگیری پره فعالیت دارند و علاوه بر آن، تعداد زیادی صیاد مستقل به روش گوش‌گیر به صید ماهی مشغولند. با این حال، در سال‌های اخیر میزان صید ماهی به‌طور چشمگیری کاهش یافته است.

مساحت اراضی روستا حدود ۳۰۰ هکتار است. به دلیل قلیایی بودن خاک و شوری آن، بازدهی زمین‌ها چندان بالا نیست و عمدتاً جو و پس از آن کلزا و گندم در آن کشت می‌شو

دامداری در روستای چارقلی شامل نگهداری گوسفند، بز و گاو است. گاوها در بیشتر اوقات سال در طویله نگهداری می‌شوند، اما گوسفندان از اواخر پاییز تا فصل درو در مراتع کنار دریا چرا می‌کنند و پس از پایان برداشت محصولات، برای چرا در «پس‌چر» (که در محل به آن سفال گفته می‌شود) به مزارع منتقل می‌شوند.

اهالی عمدتاً برای مصارف شخصی به روش سنتی به دامداری می‌پردازند. بر اساس آمارهای دهیاری، تعداد دام‌های روستا شامل بیش از ۳۰۰ رأس گوسفند و بز، ۶۰ رأس گاو و ۶ رأس شتر است. یک واحد گاوداری در محدوده روستا وجود دارد که در حال حاضر تنها ۱۰ رأس گاو در آن نگهداری می‌شود.[5].

اهالی روستای چارقلی ترکمن و اهل تسنن بوده و به زبان ترکمنی سخن می‌گویند. آن‌ها عمدتاً از زیرتیره‌های کم، کلته، کر، قرنجیک و تاتار و همچنین تعداد اندکی از توماج، چوگان، سقلی و کوسه‌لی هستند که همه از تیره‌های طایفه جعفربای ایل یموت می‌باشند. نام‌های خانوادگی اهالی این روستا شامل نصیری، یولی، بلندگرایی، بایرام‌نژاد، پری‌زن، تره‌کی، یارعلی، حضری، راهنما، بنده، برهمه، بیژندی، بوب، بلیاد، نوروزپور، نیازمرادی، راموز، غیبی، طواق‌زاده، سردار، یگن‌آلتین، شافعی و ... می‌باشند.

میراث فرهنگی ملموس و ناملموس ترکمن‌ها را می‌توان همانند سایر مناطق ترکمن‌نشین، در این روستا نیز مشاهده کرد.

روستای چارقلی نه تنها به لحاظ میراث فرهنگی ملموس و ناملموس، بلکه به دلیل برخورداری از سواحل زیبا، دارای اهمیت گردشگری ویژه‌ای است. عمق کم دریا و ساحل ماسه‌ای این روستا را از دیگر نقاط ساحلی متمایز کرده است. یکی از ویژگی‌های اساسی این ساحل، امکان ایجاد محل شنای معلولین و دسترسی آسان به آب با استفاده از ویلچر به دلیل کم‌عمق بودن آن می‌باشد. همچنین، در این عمق کم، با ساخت تعدادی کومه چوبی پایه‌دار در داخل دریا، دهکده‌ای دریایی و زیبا ایجاد شده است. [6]

سواحل چارقلی تقریباً نقطه شروع تالاب گمیشان است و همه ساله میزبان تعداد زیادی پرنده مهاجر زمستانی می‌باشد، که مناظری زیبا خلق کرده و بستری مناسب برای پرنده‌نگری به عنوان یک جاذبه گردشگری نوین فراهم می‌آورد. همچنین، وجود تعداد زیادی خانه خالی در روستا می‌تواند فرصت مناسبی برای توسعه گردشگری اقامتی و جذب گردشگران فراهم کند.

روستای چارقلی دارای جاده آسفالت، آب لوله‌کشی، برق سراسری و گاز شهری است. امکانات آموزشی آن شامل دبستان و دبیرستان دوره اول می‌باشد. همچنین، خانه بهداشت، سالن ورزشی، مسجد و حوزه علمیه، نانوایی، بقالی، شورا و دهیاری در روستا فعال هستند. دسترسی به وسیله نقلیه در داخل روستا فراهم است و خدمات تخصصی‌تر مانند آرایشگاه، قنادی، فروشگاه لوازم‌التحریر و موارد مشابه نیز موجود است.