قلندرمحله
قلندرمحله
Qalandarmahalle
روستایی واقع در دهستان روشن‌آباد، بخش مرکزی شهرستان گرگان، استان گلستان.
قلندرمحله روستایی است که در موقعیت جغرافیایی با عرض 43ً 51َ °36 و طول 4ً 20َ °54 قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا ۲۸ متر است.[1]
این روستا در فاصله ۱۱ کیلومتری غرب گرگان و در دشت وسیع و هموار واقع شده است. از شمال به روستای هاشم‌آباد، از جنوب به روستای لمسک، از شرق به روستای لاملنگ و از غرب به روستای للدوین محدود می‌گردد.
با توجه به معنی لغوی «قلندر»، نام «قلندرمحله» نشان‌دهنده آن است که این مکان محل زندگی قلندرها (فقرا) بوده و یا اهالی آن ویژگی‌ها و اوصاف قلندران را داشته‌اند. مشابه این نام، روستای دیگری به نام «قلندرآیش» در شهرستان کردکوی وجود دارد. نام قلندرمحله در مبایعه‌نامه‌ای به تاریخ ۱۲۶۸ق، به عنوان سند فروش سهام و حصه‌های گوهرخانم به برادرش جعفرقلی خان قاجار ذکر شده است.[2]
در کتابچه نفوس اهالی مملکت استرآباد متعلق به سال ۱۲۹۶ق، قلندرمحله چنین معرفی شده است: «قلندرمحله اربابی است در اترک [اتک] و از مال سادات شهری محسوب می‌شود. آب آشامیدنی آن از قنات ورود بار شصت کلاته تأمین می‌گردد. در جوار این قریه، آزادمحله که خالصه دیوان اعلی بوده، واقع شده و اکنون مخروبه است. اهالی قلندرمحله در این روستا سکونت دارند. آب آشامیدنی آزادمحله از رودبار شصت کلاته تأمین می‌شود و ناور مخروبه نیز دارد. ساکنین قلندرمحله به کشاورزی مشغول‌اند و آزادمحله خالصه موروثی شاه شهید نورالله مرقده بوده است. [3] استشهادنامه‌ای مربوط به سال ۱۳۱۰ ق موجود است که شهادت زارعین، پیرمردان و ریش‌سفیدان روستاهای مختلف از جمله قلندرمحله را دربردارد. [4]
از جمله مالکین و افراد ذی‌نفوذ قلندرمحله و روستاهای اطراف، آقاصادق پسر سیدطاهر مجتهد بود که مالک دودانگ و یک‌ربع از اراضی این منطقه محسوب می‌شد.[5] در گزارش‌های حسینقلی مقصودلو (وکیل‌الدوله) به اقدامات آقاصادق اشاره شده است. بر اساس این گزارش، رعیت‌های قلندرمحله به شهر استرآباد آمده و به انجمن مشروطه مراجعه کرده‌اند و اظهار داشته‌اند که آقاصادق مرتکب تعدی به زنان و دختران آن‌ها می‌شود. طبق گزارش، این موضوع به مجلس نیز منعکس شد و رعیت‌ها پاسخ انجمن را دریافت کردند. [6] علاوه بر این، گزارش شده است که آقاصادق به قلندرمحله رفته و ابتدا به ملا رئیس با چوب مفصلی بی‌احترامی کرده است. سپس آقاصادق افراد خود را به شهر آورده و خدمت حاج شیخ حسین، رئیس انجمن، فرستاد و درخواست نمود هفتصد تومان دیه جراحات وارده بر رعیت پرداخت شود. انجمن اقدامی نکرد و آقاصادق سه نفر از رعیت قلندرمحله را که در ماجرا دخیل بودند، به عنوان خون خود طلب کرد. ده نفر از همراهان او با این سه نفر به شهر آمدند و در جلوی دروازه ابتدا اعمال توهین‌آمیز انجام دادند و سپس آنان را به انجمن بردند. این وقایع موجب آشوب و بلوا در شهر استرآباد شد و در نتیجه آقاصادق از شهر اخراج گردید.[7] "در ماجرایی دیگر، آقاصادق همراه با یکی از افرادش به جهان‌نما رفته و کربلائی سیدمهدی، از رعیت قلندرمحله، را زنجیر کرده است. این اقدام موجب تجمع حدود ۳۰۰ نفر از رعیت‌های قلندرمحله و در نتیجه دستگیری و کتک زدن آقاصادق شد. [8] سیاحانی که در عصر قاجار به استرآباد سفر کرده‌اند، از جمله مکنزی[9]، ملگونف[10] و رابینو[11]، قلندرمحله را به عنوان یکی از روستاهای بلوک سدن رستاق ذکر کرده‌اند. روستای قلندرمحله با توجه به موقعیت جغرافیایی خود در اواخر دوران قاجار از مشکلاتی مانند ناامنی، سرقت و چپاول بی‌بهره نبوده است. در این زمینه گزارش‌هایی توسط وکیل‌الدوله مخابره شده و موجود است. [12]
قدیمی‌ترین آمار جمعیتی قلندرمحله مربوط به سال ۱۲۷۶ ق است. بر اساس این آمار، روستا دارای ۷۵ خانوار با جمعیت ۳۸۴ نفر بوده است که از این تعداد، ۷۵ مرد زن‌دار، ۸۸ زن شوهردار، ۴۳ مرد مجرد، ۱۹ زن بی‌همسر، ۷۷ پسر صغر، ۲۸ دختر کبیر و ۵۴ دختر صغر بوده‌اند. [13] جمعیت قلندرمحله در سال ۱۲۹۶ ق بالغ بر ۲۴۷ نفر گزارش شده است [14]و در سال ۱۳۲۹ ش، جمعیت این روستا ۱۹۰ نفر اعلام گردید [15]
آمار جمعیت این روستا در سرشماری نفوس و مسکن ایران به شرح زیر ثبت شده است:[16]
|
سال |
خانوار |
جمعیت |
|
1335 |
* |
180 |
|
1345 |
46 |
264 |
|
1355 |
62 |
372 |
|
1365 |
99 |
529 |
|
1375 |
141 |
703 |
|
1385 |
164 |
622 |
|
1390 |
201 |
653 |
|
1395 |
196 |
618 |
اهالی قلندرمحله همگی مسلمان و شیعه مذهب هستند و به زبان تبری (گلکی) تکلم می‌کنند. از جمله خانواده‌های ساکن در این روستا می‌توان به خانواده‌های حسینی، تازیکه، هزارجریبی، کاظم‌پور و قلندری اشاره کرد.
اهالی قلندرمحله به کشاورزی و دامداری اشتغال دارند و در حدود ۳۰۰ هکتار زمین[17] هموار خود به کشت محصولاتی مانند گندم، کلزا، دانه‌های روغنی، شالی و محصولات باغی می‌پردازند. زمین‌های کشاورزی قلندرمحله امروزه با نام‌های بالای راه‌آهن، زیر راه‌آهن یا با اسامی مالکین سابق مانند یغمایی، رضایی، عقیلی و همچنین زمین‌تپه شناخته می‌شوند. آب آشامیدنی اهالی قلندرمحله امروزه از طریق چاه تأمین می‌شود. این روستا دارای یک باب دبستان ابتدایی، خانه بهداشت، مخابرات، مسجد و حسینیه است. همچنین، قلندرمحله در جریان جنگ تحمیلی ایران و عراق، دو شهید تقدیم کرده است.
[1] .سازمان نقشه‌برداری کشور
[2] . ستوده، (1377). ج ۶، ص ۵۹۵
[3] .ذبیحی، (1363). ص247
[4] .ستوده، (1377). ج7، ص287-290
[5] .مقصودلو، (1363). ص45
[6] .همان ص37
[7] .همان 45
[8] .همان ص141
[9] .مکنزی، (1359). ص183
[10] . ملگونف، (1364). ص66
[11] .رابینو، (1383). ص192.
[12] .مقصودلو، (1363). صص230-406-427-641-857.
[13] . قورخانچی، (1360). ص112.
[14] .ذبیحی، مسیح. گرگان‌نامه (1363). ص234
[15] . ستاد ارتش ایران، (1329). ص216
[16]. مرکز آمار ایران.
[17] . وجدانی و حسینی (1402)
منابع:
-
ذبیحی، مسیح.(1363). گرگان‌نامه. تهران: انتشارات بابک.
-
رابینو، یاسنت لوئی. (1383). مازندران و استراباد. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
-
سازمان نقشه‌برداری کشوری، پایگاه ملی نام‌های جغرافیایی ایران. قابل دسترسی در: https://gndb.ncc.gov.ir
-
ستاد ارتش ایران. (1329). فرهنگ جغرافیایی ایران. تهران: انتشارات دایره جغرافیایی ستاد ارتش.
-
ستوده، منوچهر. (1377). از آستارا تا استارباد(جلد7). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
-
قورخانچی، محمدعلی.(1360). نخبه سیفیه. تهران: نشر تاریخ ایران.
-
مرکز آمار ایران. درگاه ملی. نتیجه سرشماری نفوس و مسکن قابل دسترسی در: https://www.amar.org.ir
-
مقصودلو، حسینقلی. (1363). مخابرات استراباد. تهران: نشر تاریخ ایران
-
مکنزی، چارلز فرانسیس.(1359). سفرنامه شمال. تهران: نشر گستره.
-
ملگونف، گ‍ری‍گوری وال‍ریان‍ووی‍چ. (1364). سفرنامه ملگونف: سواحل جنوبی دریای خزر. تهران: انتشارات دادجو.