استون‌آباد
استون‌آباد
Estunābād
استون‌آباد، روستایی واقع در دهستان بنفش‌تپه، بخش نوکنده، شهرستان بندرگز، استان گلستان.
این روستا درموقعیت جغرافیایی 27ً 56َ °53 طول شرقی و41ً 42َ °36 عرض شمالی قرار دارد. [1]
استون‌آباد از شمال با جاده شاه‌عباسی، روستای گز و شهر بندرگز، از جنوب با جنگل، از شرق با روستای وطنا و از غرب با روستای بنفش‌تپه هم‌مرز است و در فاصله‌ای حدود ۹ کیلومتر از شهرستان بندرگز قرار دارد.
علت و چگونگی پیدایش روستای استون‌آباد به‌طور دقیق مشخص نیست، اما شواهد تاریخی نشان می‌دهد که این روستا پیش از دوره قاجاریه وجود داشته است. در طول زمان، این روستا با نام‌های مختلفی شناخته شده است، از جمله شریف‌آباد (در داخل جنگل)، استنه، استینوا (در دوره صفویه)، استین‌آباد و نهایتاً استون‌آباد. [2]
دلیل نام‌گذاری روستای استون‌آباد، رویش گیاهی به نام استون روت (که با نام‌های اذخر یا کاه مککی نیز شناخته می‌شود) در جنگل‌های این منطقه است. علاوه بر این، در نزدیکی این منطقه، آنومالی استینوا به‌عنوان یکی از اندیس‌های فلزی شناخته می‌شود که در حوالی شهر بهشهر قرار دارد و مادهٔ معدنی اصلی آن طلا است. سنگ‌های میزبان این اندیس شامل ولکانیک‌های قلیایی، شیست، کوارتز و متادیاباز هستند و در ترکیب آن کانی‌هایی مانند آرسنوپیریت، سرب طبیعی، گالن، باریت، بلند و طلا شناسایی شده‌اند.[3]
در موقوفه‌ای مربوط به سال ۹۱۹ق چنین آمده است: «ایضاً تمامی سه ربع کامل مشاع از مجموع قریه معروفه گز، واقع در بلوک انزان، از سمت شرق پیوسته به قریه جوجن نمرودی که مشهور است، از سمت غرب متصل به قریه دشتی‌کلاته و از سمت جنوب منتهی به شارع عام». بر این اساس، می‌توان نتیجه گرفت که در سال ۹۱۹ هجری قمری، در جنوب روستای گز، روستایی به نام استون‌آباد وجود نداشته است.[4]
وجود تپه‌های باستانی چمازتپه، کافرتپه و کهنه قلعه در نزدیکی روستای معروف کهنه‌محله نشان می‌دهد که این روستا بر روی یک محوطه تاریخی و باستانی مهم بنا شده است. همچنین، روستای کانه‌مله بخشی از شهرک باستانی شاه‌پسند بوده و در جوار کوه‌ها و جنگل‌های انزان قرار داشته است.[5]
محوطه باستانی کافرتپه که در فاصله حدود یک کیلومتری شمال غرب روستای استون‌آباد قرار دارد، در تاریخ 11 مهر 1383 با شماره 11190 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[6]
همچنین از آثار تاریخی این منطقه می‌توان به جاده شاه‌عباسی اشاره کرد که در فاصله حدود ۳ کیلومتری شمال روستای استون‌آباد قرار دارد. از دیگر آثار می‌توان به قبرستان ۱۸۰ ساله روستا نزدیک کافرتپه به نام کانه‌مله و سکونتگاه‌های ساسانی ملامن، کانه‌مله و چلم‌ریز در ارتفاعات اطراف اشاره کرد. علاوه بر این، کهنه قلعه و چمازتپه (تپه‌سر) در شمال غرب روستا کشیده شده و جهت آن‌ها از شمال به جنوب است.[7]
در موقوفه‌ای به تاریخ ۱۱۱۹ق، حاجی قاسم‌علی الوفنی مقدار ۲ دانگ از ۶ دانگ قریه استون‌آباد را به همراه تمامی یک رشته قنات آن قریه وقف مخلد بر اولاد ذکور خود و همچنین ملا عبدالوهاب، ملا محمد، ملا عبدالمغیث، میرزا خان و عبدالغنی و تمامی کسانی که بعد از آن متولد شوند، کرده است.[8]
در تاریخ جمادی‌الثانی سال ۱۲۴۸ق، به دستور شاه قاجار، حاکم مازندران و جرجان، محمدقلی میرزا ملک‌آرا، موظف شد که عالیجاهان سادات العظام آقا میر شفیع و آقا میرشریف دشتی‌کلاته را از تکالیف نوکری و عوارض دیوانی معاف کند. همچنین، سایر عوارضات توسط بدیع‌الزمان میرزا، صاحب اختیار دارالمومنین استرآباد، برای سادات دشتی‌کلاته از تکالیف نوکری و سایر موارد مشابه معاف گردید.[9]
در کتابچه بیاض خانوار و انفاس مملکت استرآباد متعلق به سال ۱۲۷۶ق آمده است که قراء دشت‌کلاته، وطنا و استینوا با هم دارای ۹۰ خانوار و ۴۵۸ نفر جمعیت بوده‌اند.[10]
در بخش شرقی روستا، طرح جنگلداری وطنا-استون‌آباد اجرا می‌شد و هزینه‌های آن از طریق بهره‌برداری از چوب‌های صنعتی و ساختمانی جنگل‌های این ناحیه تأمین می‌شد. در سال ۱۳۵۷، شخصی به نام فروهر طبق قرارداد در این جنگل به برداشت و برش چوب و تهیه ذغال مشغول بود و حمل و نقل چوب و الوار با کامیون‌های GMS انجام می‌گرفت. [11]
از صنایع دستی مردم این روستا می‌توان به گلدوزی، نمدبافی، چادرشب‌بافی، پاتوئه‌بافی، چوب‌تراشی، بافت جاجیم، لاوند، مخمل‌قبا، لباس‌های پشمی، گلیم و چمتا اشاره کرد.[12]
از جمله بازی‌های محلی این روستا می‌توان به کشتی با شال، چولنگ‌بازی، کالنگ‌بازی، لی‌لی‌بازی، هفت‌سنگ، درنه‌بازی و سایر بازی‌های مشابه اشاره کرد.
در ناحیه کوهپایه‌ای استون‌آباد، سقف اغلب خانه‌ها به صورت گالی‌پوش یا لت‌پوش و به ندرت سفال‌پوش ساخته می‌شود و مصالح به کار رفته شامل خشت، چوب جنگل‌های مجاور و سنگ است. خانه‌ها معمولاً دوشکوبه‌ای و برون‌گرا بوده و در حاشیه کوچه‌ها قرار دارند. همچنین، جهت‌گیری پنجره‌ها به گونه‌ای طراحی شده که از باد شمالی و جنوبی تابستانی بهره‌مند شوند، امری که بیانگر تطابق معماری روستا با شرایط اقلیمی و جغرافیایی منطقه است.
در شماره‌های ۲۷ و ۲۸ بهمن سال ۱۳۳۳ش روزنامه اطلاعات آمده است که حریق در سه بخش بنفشه‌تپه، استون‌آباد و چشمه بلبل‌کوه رخ داده بود و سربازان تیپ مستقل گرگان به همراه جنگلبانی وزارت کشور و اهالی دهات موفق شدند بخشی از جنگل را خاموش کنند.[13]
آمار جمعیت روستای استون‌آباد بر اساس سرشماری نفوس و مسکن به شرح زیر است:[14]
|
سال |
خانوار |
جمعیت |
|
1335 |
138 |
256 |
|
1345 |
84 |
391 |
|
1355 |
91 |
577 |
|
1365 |
100 |
620 |
|
1375 |
121 |
577 |
|
1385 |
151 |
570 |
|
1390 |
170 |
573 |
|
1395 |
182 |
552 |
مردم روستای استون‌آباد مسلمان و شیعه مذهب هستند و به زبان فارسی و گویش تبری-گیلکی سخن می‌گویند.
این روستا از مهم‌ترین تسهیلات رفاهی شامل آب لوله‌کشی، برق، حمام عمومی، نانوایی، شرکت تعاونی و مدرسه ابتدایی شهید علوی (سپاهی دانش سابق، تأسیس ۱۳۴۵)[16] برخوردار است. در حال حاضر، دانش‌آموزان این روستا برای تحصیل در مقطع راهنمایی و دبیرستان به شهرستان بندرگز مراجعه می‌کنند.
شغل اصلی مردم این روستا شامل دامداری، کشاورزی، کشت برنج و باغداری می‌باشد که منبع تأمین معیشت و اقتصاد خانوارهای روستا را تشکیل می‌دهد. تولیدات عمده این روستا شامل گندم، سویا و شالی است و در کنار آن باغداری محدود شامل پرتقال، نارنج و هلو نیز انجام می‌شود.
اراضی زراعی این روستا دارای اسامی خاصی هستند: نارنج‌بِن و قنات‌سر در شرق، کانِه‌مله در جنوب شرق، آیش‌بنه در غرب، و موجاری و آغوز‌بِن در شمال غربی روستا واقع‌اند.[17]
از اماكن تفریحی این روستا می‌توان به دریاچه اسطل، آبشار چلم‌ریز (شرشری) و پاسنگی در داخل جنگل‌های بالادست اشاره کرد.
از مشاهیر قدیمی‌تر روستای استون‌آباد می‌توان به سلاله السادات امیرهادی انزانی علمدارمحله‌ای، مالک روستای دشتی‌کلاته و استینوا در سال ۱۲۵۰ق و مرحوم ابوالرحیمی، از خوانین و ارباب روستا، و آیت‌الله حاج سیدرضی علوی اشاره کرد.[19]
این روستا از مهم‌ترین تسهیلات رفاهی شامل آب لوله‌کشی، برق، حمام عمومی، نانوایی، مسجد و حسینیه، خانه بهداشت و مدرسه ابتدایی شهید علوی (سپاهی دانش سابق، تأسیس ۱۳۴۵)[20] برخوردار است. در حال حاضر، دانش‌آموزان این روستا برای تحصیل در مقطع راهنمایی و دبیرستان به شهرستان بندرگز مراجعه می‌کنند.
تعداد چهار نفر از جوانان روستای استون‌آباد در دوران جنگ تحمیلی ایران و عراق به رفیع‌ترین درجه شهادت نائل آمدند.
[1] سازمان نقشه‌برداری کشور.
[2] صحابی‌فرد، (1372)، ص129
[3] اطلاعات اندیس‌های ایران.
[4] ستوده، (1354)، ج6، ص268
[5] معطوفی، (1395)، صص 557، 558
[6] فهرست آثار ملی ایران
[7] علوی، (1402)
[8] علوی، (1402)
[9] همان
[10] ذبیحی، (1363)، ص196
[11] http://bandargaz1.blogfa.com/post/48
[12] معطوفی، (1395)، ص560
[13] معطوفی، (1395)، ص 820
[14] مرکز آمار ایران
[15] علوی، (1402)
[16] صحابی‌فرد، (1372)، صص 95، 98
[17] معطوفی، (1395)، ص 560
[18] همان
[19] علوی، (1402)
[20] صحابی‌فرد، (1372)، صص 95، 98
منابع:
- اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گلستان. فهرست آثار ملی استان گلستان. بازیابی در [https://golestan.mcth.ir
- باد صبا. (۱۳۹۰، اردیبهشت ۱۰). ایستگاه فروهر. .ندرگز سلام. بازیابی از https://bandargaz1.blogfa.com/post/48
- پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. (بدون تاریخ). اطلاعات اندیس‌های ایران. بازیابی در https://www.ngdir.ir
- ذبیحی، مسیح.(1363). گرگان‌نامه. تهران: انتشارات بابک.
- سازمان نقشه‌برداری کشور، پایگاه نام‌های جغرافیایی ایران، قابل دریافت از: http://gndb.ncc.org.ir
- ستوده، منوچهر. (1354). از آستارا تا استارباد(جلد6). تهران: انجمن آثار ملی ایران.
- صحابی‌فرد سنگسری، فرهاد. (1372). . جغرافیای تاریخی شهر بندرگز و روستاهای تابعه آن. تهران: نشر نگارنده
- فندرسکی، حسین. (1403). گفتگوی شخصی با اهالی روستا.
- فندرسکی، حسین. (1403). گفتگوی شخصی با سیدرضا علوی.
- مرکز آمار ایران. درگاه ملی آمار. نتیجه سرشماری نفوس و مسکن. قابل دسترسی از: https://www.amar.org.ir
- معطوفی، اسدالله، تاریخ وپیشینه اجتماعی شهرستان بندرگز، نشرنوروزی، 1395